کاوش نامه ادبیات تطبیقی

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

بررسی دینامیک‌های حرکتی در منطق‌الطیر عطار و رسالة الغفران ابوالعلا معّری

شکراله تتری؛ فرشاد میرزایی مطلق؛ مسعود سپه وندی

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1404، صفحه 1-23

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11347.2657

چکیده

این مقاله به بررسی و مقایسة دینامیک حرکتی در منطق الطیرعطار و رسالة الغفران، ابوالعلا معّری می‌پردازد. هر‌‌دو‌‌اثر، به‌‌‌نوعی سیروسلوک معنوی و سفر روحانی را به تصویر می‌کشند؛ اما در شیوه‌های بازنمایی حرکت تفاوت‌هایی وجود دارد.‌ منطق الطیر به‌عنوان یک اثر عرفانی، سیر تکاملی پرندگان در جستجوی حقیقت را نماد انسان‌های ... بیشتر این مقاله به بررسی و مقایسة دینامیک حرکتی در منطق الطیرعطار و رسالة الغفران، ابوالعلا معّری می‌پردازد. هر‌‌دو‌‌اثر، به‌‌‌نوعی سیروسلوک معنوی و سفر روحانی را به تصویر می‌کشند؛ اما در شیوه‌های بازنمایی حرکت تفاوت‌هایی وجود دارد.‌ منطق الطیر به‌عنوان یک اثر عرفانی، سیر تکاملی پرندگان در جستجوی حقیقت را نماد انسان‌های جویای خداوند نشان می‌دهد، در حالی‌که ابوالعلا معّری با دیدگاه فلسفی خاص خود به موضوع سفر و حرکت به‌عنوان یک سفر ذهنی و فلسفی پرداخته است. این پژوهش، به بررسی ابعاد مختلف حرکت و مقایسة مفاهیم فلسفی در این دو اثر، می‌پردازد. هر دو اثر نوعی سیر و سلوک معنوی و فلسفی را با دیدگاهها و جهان بینی متفاوتی به تصویر می‌کشند. در حالی که عطار با بهره‌گیری از استعاره‌های عرفانی به تبیین سفری روحانی به سوی حقیقت نهایی پرداخته، معّری با دیدگاهی فلسفی و شک‌گرایانه به سفر ذهنی و انتقادی از باورهای دینی و اجتماعی زمان خود پرداخته است. هدف این پژوهش بررسی عمق و معنای حرکت در‌هر دو‌ اثر و تحلیل تطبیقی این حرکت از منظر عرفانی و فلسفی است. این مطالعه با استفاده از رویکرد تطبیقی و تحلیل محتوا به بررسی ریشه‌ها، ویژگی‌ها و نتایج این حرکت‌ها در دو اثر می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که حرکت در منطق الطیر، نماد سفری روحانی به سوی کمال است، در حالی که در الغفران معّری، حرکتی فلسفی و ذهنی در راستای نقد جهان‌بینی‌های سنتی است.

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

کارکردِ عشق در شعر ابن رومی و صائب تبریزی براساس نظریه روان درمانگریِ اگزیستانسیال اروین یالوم

علی خالقی؛ محمودرضا توکلی محمدی؛ حمید متولی زاده

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1404، صفحه 25-46

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11631.2673

چکیده

نقد روانشناسی و روانکاوی در دوره معاصر، تحت تأثیر گسترش روزافزون نقد ادبی و مطالعات میان‌رشته‌ای، بخش وسیعی از پژوهش‌های ادبی را به خود اختصاص داده و با توجه به رابطه تنگاتنگ ادبیات با روانشناسی از نظر بازتاب هیجانات، احساسات و عوامل روحی و فردی این رویکرد، توجّه ویژه ای به آن شد. در میان موضوعات روانکاوی، مضمون عشق و تبیین ... بیشتر نقد روانشناسی و روانکاوی در دوره معاصر، تحت تأثیر گسترش روزافزون نقد ادبی و مطالعات میان‌رشته‌ای، بخش وسیعی از پژوهش‌های ادبی را به خود اختصاص داده و با توجه به رابطه تنگاتنگ ادبیات با روانشناسی از نظر بازتاب هیجانات، احساسات و عوامل روحی و فردی این رویکرد، توجّه ویژه ای به آن شد. در میان موضوعات روانکاوی، مضمون عشق و تبیین ابعاد و هویّت این پدیده بنیادین بشری، از اهمیّت بسزایی برخوردار است و میتوان جهانبینیهای شاعران درباره این موضوع را با بررسی این اشعار سنجید. مفهوم عشق یکی از مسائل مورد بحث در رواندرمانگری اگزیستانسال است. این مفهوم را به دلیل تعارضات و کشمکشهایی که ایجاد میکند و پویایی که از آن برخوردار است، می توان در اشعار و اندیشه شاعران از طرق نظریه «اروین یالوم» بررسی کرد. براین اساس پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی – تحلیلی و مکتب آمریکایی درصدد بررسی عشق در شعر صائب تبریزی و ابن رومی بر اساس نظریه اروین یالوم است. نتایج تحقیق نشان میدهد که صائب و ابنرومی، عشق را توأم با مسأله تنهایی مطرح کرده و آن را زمینهای برای برونرفت از حالت تنهایی اگزیستانسیال مطرح کردهاند. با این حال، شعر صائب بیشتر جنبه عرفانی و تعارضات الهی عشق و شعر ابنرومی بیشتر جنبه دنیوی و تعارضات مادی عشق را بیان کرده است.

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

بررسی تطبیقی رمان‌های محمد سناجله و لیلا صادقی از منظر ادبیات دیجیتال (با تکیه بر رمان‌های شات، صقیع، اگه اون لیلاست پس من کی ام؟ و وقتم کن تا بگذرم)

رمضان رضائی؛ علیرضا جلالی

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1404، صفحه 47-68

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11460.2664

چکیده

یکی از مهم‌ترین گونههای ادبی جدید «رمان رئالیستی دیجیتال» است که از داده‌های دیجیتالی، اطلاعاتی و تکنیک‌های فن‌آوری برای ساختن کالبد روایی و محتوایی بهره گرفته است. این گونة ادبیِ جدید در پرتو واقعیت دیجیتال مجازی و مسائل انسان معاصر به دگرگونیهایی می پردازد که فرد را برای عبور از دنیای واقعی به دنیای مجازی همراهی می ... بیشتر یکی از مهم‌ترین گونههای ادبی جدید «رمان رئالیستی دیجیتال» است که از داده‌های دیجیتالی، اطلاعاتی و تکنیک‌های فن‌آوری برای ساختن کالبد روایی و محتوایی بهره گرفته است. این گونة ادبیِ جدید در پرتو واقعیت دیجیتال مجازی و مسائل انسان معاصر به دگرگونیهایی می پردازد که فرد را برای عبور از دنیای واقعی به دنیای مجازی همراهی می کند. محمد سناجله در ادبیات عربی و لیلا صادقی در ادبیات پارسی به این گونة جدیدِ روایی نظر داشته و آثاری را در این زمینه خلق کردهاند. هدف از انجام این پژوهش واکاوی انگیزه های نویسندگان یاد شده در پرداختن به این گونه جدید ادبی و یافتن نقاط اشتراک و تفاوت آثار آنهاست. مهمترین نتایج این جستار که با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد تطبیقی به مقایسه رمانهای مذکور میپردازد، حاکی از آن است که در این رمانها از نظر ظاهر و محتوا و نیز انتقال انسان از دنیای واقعی به دنیای مجازی، با یکدیگر شباهت دارند؛ اما در نحوة به کارگیری این عناصر با یکدیگر تفاوت دارد. به عنوان مثال سناجله از سه نوع تصویر یعنی تصویر متحرک همراه با صدا، تصویر ثابت همراه با صدا و تصویر ثابت بدون صدا بهره گرفته است، حال آنکه لیلا صادقی، تنها از نوع سوم؛ یعنی تصویر ثابت و بدون صدا بهره گرفته است.

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

جدال هم‌افزایِ تخیلات واقع‌گرا؛ بررسی گزاره‌های رئالیسم جادویی در دور رمان کافکا در کرانه اثر موراکامی و شجرة العابد اثر عمار علی

مالک عبدی؛ مینا پیرزادنیا؛ زینب چنانی

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1404، صفحه 69-94

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11910.2686

چکیده

نمادهای واقعی تخیُّلگریز بوده و مفاهیم و صور انتزاعی نیز به صورت بنیادین پیوندی با نمادهای رئالیستی ندارند، اما محمل ادبیات آوردگاهی است که این دو سویة ناهمگون از تأملات منطقگریز را واجد پیوندی ناگسستنی میکند، به گونهای که گاه مرز میان آنها قابل تشخیص نیست، بخصوص در مؤلفههایی چون رازگونگی، پوچگرایی، فضای وهمآلود، ... بیشتر نمادهای واقعی تخیُّلگریز بوده و مفاهیم و صور انتزاعی نیز به صورت بنیادین پیوندی با نمادهای رئالیستی ندارند، اما محمل ادبیات آوردگاهی است که این دو سویة ناهمگون از تأملات منطقگریز را واجد پیوندی ناگسستنی میکند، به گونهای که گاه مرز میان آنها قابل تشخیص نیست، بخصوص در مؤلفههایی چون رازگونگی، پوچگرایی، فضای وهمآلود، دگردیسی و مسخشدگی و تا حدودی صوفیگری. شاید شرایط سیاسی و اجتماعی موجود در جوامع نکبتزدة جهانی، نویسندگان را به این سبک فراخوانده و باعث شده نویسنده با زبانی رمزگونه و تلفیق نمادین واقعیت وخیال، واقعیتهای جامعه را به تصویر کشد. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی مؤلفههای رئالیسم جادویی در دو رمان شجرة العابد از عمار علی و «کافکا در کرانه» از موراکامی پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که عناصر وهم وخیال، تنهایی، اوضاع سیاسی-اجتماعی، سکوت و بایکوت اختیاری، حضور موجودات فراحسی، ورازگونگی وپوچگرایی در این دو رمان استعمال شده است. عناصری چون استحاله و دگردیسی و صوفیگری تنها در رمان شجرة العابد، و مؤلفههایی چون پوچگرایی وفضای متعفن فقط در رمان کافکا کاربرد داشته است. برجسته ترین این مؤلفه ها در شجرة العابد ترسیم فضای تعفن آلود و جنبه متصوفانه بوده، و مؤلفههای برجسته رمان کافکا تقابل، پوچانگاری و رازگونگی بوده است. عمار علی به اوضاع نابسامان جامعه، مسائل اجتماعی و نمادهای عرفانی پرداخته است، اما موراکامی به مسائل انسانی در جامعه خود از جمله به تنهایی، پوچی ومرگ ومسائل فرهنگی اشاره کرده است. گاه نیز اشارات فراواقعی موراکامی قهری، انقباضی، انزواطلبانه و از روی اعتماد به عناصر مادی بوده، در حالیکه نگاه غالب در نزد عمار علی انبساطی، خودخواسته، غیرمادی وعاطفه محور بوده است.

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

نشانه‌شناسی «پرستو» در شعر معاصر فارسی و عربی

مینا غانمی اصل عربی؛ ناصر زارع؛ سید حیدر فرع شیرازی؛ خداداد بحری

دوره 15، شماره 3 ، مهر 1404، صفحه 95-121

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.10464.2603

چکیده

نشانه‌شناسی رویکردی علمی مبنی بر فهم دلالت‌های بنیادین نشانه‌ها است، این مفهوم را می‌توان ازجمله تئوری‌های برجستۀ علم منطق دانست. عمده توجّه نشانه‌شناسی مربوط به چیستی نشانه‌ها‌ و عملکرد آن‌ها است. عدول از دلالت صریح و عرضۀ تصویری ضمنی از یک نشانه، بارزترین کارآیی نشانه‌شناسی می‌باشد. در این پژوهش سعی بر این است که نماد «پرستو» ... بیشتر نشانه‌شناسی رویکردی علمی مبنی بر فهم دلالت‌های بنیادین نشانه‌ها است، این مفهوم را می‌توان ازجمله تئوری‌های برجستۀ علم منطق دانست. عمده توجّه نشانه‌شناسی مربوط به چیستی نشانه‌ها‌ و عملکرد آن‌ها است. عدول از دلالت صریح و عرضۀ تصویری ضمنی از یک نشانه، بارزترین کارآیی نشانه‌شناسی می‌باشد. در این پژوهش سعی بر این است که نماد «پرستو» را در شعر برخی شاعران معاصر فارسی و عربی مورد بررسی قرار دهیم. در این بین نمونه‌هایی از اشعار معاصر شاعران برجستۀ عرب و ایرانی را به‌عنوان دامنۀ پژوهش برگزیده‌ایم. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و با مورد توجّه قرار دادن نظریۀ نشانه‌شناسی، مطالعه‌ای میان دو حوزۀ شعر معاصر فارسی و عربی به‌شمار می‌آید و خواهان نمایان ساختن دلالت‌های معنایی ضمنی از نماد «پرستو» است. بدین منظور قصد داریم مدلول‌های به‌کار رفته در خصوص نماد پرستو را مطالعه و از وجوه مثبت و منفی این نشانه‌ها و عوامل شکل‌گیری آن‌ها در شعر شاعران معاصر فارسی و عربی پرده برداریم. از این‌رو محورهای پژوهش حاضر دلالت‌هایی مثبت و منفی از نماد پرستو را دربرمی‌گیرد. یافته‌های پژوهش نشان از بازتاب اساسی این پرنده در شعر شاعرانی است که تحت تأثیر فضای سیاسی، اجتماعی و دغدغه‌های شخصی به‌دنبال آرمان‌شهر خویش بوده‌اند و دلالت‌هایی چون آزادی، بازگشت به وطن، انسان‌دوستی و زایایی را به‌واسطۀ این نشانه بیان کرده‌اند. شاعران در پی استفاده از نماد پرستو بیش از آنکه منفی‌نگر باشند، نگرشی مثبت نسبت به موضوعات داشته‌اند و این مهم در سروده‌هایشان منعکس شده است.

مشاهده مقاله

ادبیات تطبیقی

بررسی تطبیقی گدای غلامحسین ساعدی و گدای (الشّحاذ) نجیب محفوظ بر اساس دیالکتیک هگل

کمال رسولیان؛ فاطمه مدرسی

دوره 15، شماره 1 ، فروردین 1404، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.22126/jccl.2024.10304.2579

چکیده

دو نویسنده ادبیات داستانی ایران و مصر، غلامحسین ساعدی و نجیب محفوظ، در دو اثر همنام خود با عنوانِ‌ گدا، به موضوعات اجتماعی مهمی در برخوردِ جامعه با پدیدة مدرنیته پرداخته اند. پژوهش حاضر، با تکیه بر دیالکتیک هگل، به تحلیل تطبیقی این‌دو اثر، پرداخته و برنهاد (تز) سنت، برابرنهاد (آنتی‌تز) مدرنیته و هم‌نهاد (سنتز) پیامدهای این‌تعارض ... بیشتر دو نویسنده ادبیات داستانی ایران و مصر، غلامحسین ساعدی و نجیب محفوظ، در دو اثر همنام خود با عنوانِ‌ گدا، به موضوعات اجتماعی مهمی در برخوردِ جامعه با پدیدة مدرنیته پرداخته اند. پژوهش حاضر، با تکیه بر دیالکتیک هگل، به تحلیل تطبیقی این‌دو اثر، پرداخته و برنهاد (تز) سنت، برابرنهاد (آنتی‌تز) مدرنیته و هم‌نهاد (سنتز) پیامدهای این‌تعارض را در دو جامعه ایران و مصر واکاوی می‌کند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در داستان «گدا»ی ساعدی، سنت از طریق احترام به خانواده، پایبندی به ارزش‌های روستایی و اعتقادات مذهبی نمایان است و مدرنیته با فروپاشی کانون خانواده، گسترش فساد اخلاقی و بی‌اعتنایی به دین، برابرنهاد آن را شکل می‌دهد. در «الشّحاذ»، سنت در وفاداری خانوادگی، نوستالژی گذشته و سادگی و صمیمیت روستایی تجلی می‌یابد، در‌حالی‌که مدرنیته با علم‌زدگی، سردی روابط اجتماعی و بی‌حرمتی به مقدسات در تقابل با آن، قرار می‌گیرد. دیالکتیک هگل نشان می‌دهد که این تضادها به‌مثابه نیروی محرکه‌ای در بطن تاریخ عمل‌کرده که نطفه‌های یکدیگر را در خود پرورش می‌دهند. پیامد این صیرورت (سنتز) در هر دو اثر، اضطراب، ترس و تنهایی است که در ارتباط با عُمر‌حمزاوی، شخصیت اصلی الشّحاذ، به‌شکلِ پوچی و گم‌گشتگی در معنای زندگی نیز، تجلی‌می‌یابد. جستار پیشِ‌رو، با رویکردی توصیفی-تحلیلی، ضمن برجسته‌سازی جنبه‌های منفی مدرنیته، نشان می‌دهد که هر دو نویسنده با نگاهی انتقادی، گذارِ ناتمام از سنت به مدرنیته را به‌تصویرکشیده و عمیقاً به تبعات اجتماعی این تحول پرداخته‌اند.

ادبیات معاصر

استعارۀ مفهومی در قصیدة القتلى یسیرون لیلاً سعدی یوسف و سرودِ ابراهیم در آتش احمد شاملو (بر اساس نظریۀ معناشناسی شناختی)

عباس نجفی؛ خداداد بحری؛ رسول بلاوی؛ حیدر فرع شیرازی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 149-171

https://doi.org/10.22126/jccl.2024.9128.2495

چکیده

استعاره، چه به عنوان عنصری تزیینی و خواه به مثابۀ فرآیندی شناختی، از دیرباز در کانون توجّه پژوهش‌گران بوده‌است. بر اساس یافته‌های زبان‌شناسی شناختی، انسان به دلیل جسدمند بودن و نیز تجربۀ هستی به واسطۀ این جسد، ساخت‌های مفهومی بنیادینی به نام طرح‌واره‌های تصویری را در ذهن خویش می‌آفریند و می‌انبارد تا در مواقع اندیشیدن به امور ... بیشتر استعاره، چه به عنوان عنصری تزیینی و خواه به مثابۀ فرآیندی شناختی، از دیرباز در کانون توجّه پژوهش‌گران بوده‌است. بر اساس یافته‌های زبان‌شناسی شناختی، انسان به دلیل جسدمند بودن و نیز تجربۀ هستی به واسطۀ این جسد، ساخت‌های مفهومی بنیادینی به نام طرح‌واره‌های تصویری را در ذهن خویش می‌آفریند و می‌انبارد تا در مواقع اندیشیدن به امور انتزاعی، با انتقال دادن این ساخت‌های انضمامی به زبان، فرآیند ادراک را تسهیل و تکمیل کند. سعدی یوسف و احمد شاملو، به یاری طرح‌واره‌ها، بسیاری از مفاهیم انتزاعی را در اشعار خویش مفهوم‌سازی کرده‌اند. این پژوهش بر آن است تا با تکیّه بر روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی و تحلیل طرح‌واره‌ها در دو قصیدۀ منتخب از این دو شاعر، چگونگی تفکّر و نیز پایه‌های شناخت آنان از جهان پیرامونشان را تبیین کند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مفاهیم انتزاعی همچون مرگ، زندگی، تغییر و جاودانگی در قالب این تصویرها تجسم یافته‌اند و سه طرح‌وارۀ حجمی، حرکتی و نیرو توانسته‌اند در ارتباطی سازمان یافته، اندام وار و منسجم با یکدیگر و در راستای هدفی معیّن منجر به تولید معنا شوند و در نهایت مفهوم انتزاعی جاودانگی و اثرگذاری را در شکل تابلویی تصویری پیش دیدگان مخاطب قرار دهند.

ادبیات تطبیقی

أثر ألف لیلة ولیلة فی روایة ألف لیلة فی لیلة لسوسن جمیل حسن

جهانگیر امیری؛ طیبه امیریان

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 27-44

https://doi.org/10.22126/jccl.2023.8402.2445

چکیده

النّص کشفُ خطاب السرد النسویّ التی یَفتحُها الرّاوی فی العمل الرّوائی محاولةٌ للإفصاحِ عن مکانةِ الأنثی وحقیقتِها. کما بان لنا أنّ شهرزاد، فی القصّة الافتتاحیة لکتاب ألف لیلة ولیلة، استطاعتْ بفعل السردانیّةِ تناولَ صورة المرأةِ والحفاظ علی بقاءها أمامَ «شهریار یمثّل جنس الرّجل». من هذا المنطلقِ، أبدعتْ سوسن جمیل حسن روایتَها ... بیشتر النّص کشفُ خطاب السرد النسویّ التی یَفتحُها الرّاوی فی العمل الرّوائی محاولةٌ للإفصاحِ عن مکانةِ الأنثی وحقیقتِها. کما بان لنا أنّ شهرزاد، فی القصّة الافتتاحیة لکتاب ألف لیلة ولیلة، استطاعتْ بفعل السردانیّةِ تناولَ صورة المرأةِ والحفاظ علی بقاءها أمامَ «شهریار یمثّل جنس الرّجل». من هذا المنطلقِ، أبدعتْ سوسن جمیل حسن روایتَها ألف لیلة فی لیلة مستلهِمةً من ألف لیلة ولیلة، کنموذجٍ روائیٍ نسائیٍ، مجالاً لصوتها کی تَتکلّمَ عن قضیة الأنوثة تحت سلطةِ الرجولة فی المجتمع عبر محاور مختلفةٍ. فروایتُها تحملُ عنوانًا ما یتضمّنُ اللیلَ وما یشیرُ إلیه من السّهرِ والحکی، عدا أنّ الرّاویة «دیمة» تخاطبُ رجلاً ما بلقب «المولی»، وتشیر إلى نفسِها بکلمة شهرزاد عبرَ حکایات متوفّرةٍ، تعدّ مِن ذکریات الرّاویة وتجاربها الشخصیّة. المنهج الوصفی المقارن هو المنهج البحثی المستخدم فی هذه الدراسة للمقارنة بین روایة ألف لیلة فی لیلة والقصّة الافتتاحیّة لألف لیلة ولیلة. العنوان یتضمن اللیل وما یشیر إلیه فی السهر والکلام، الراویة "دیمة" تخاطب رجلاً بلقب "مولای" وتشیر إلى نفسها بکلمة شهرزاد من خلال القصص المتوفرة التی تعتبر تجارب ذکریات الرّاویة. فی روایة جمیل، العنوان له دلالته وهدفه الخاص. بالإضافة إلی ذلک، ثمّة اختلافاتٌ بین کیفیّةِ تجلّی شهرازد الأسطوریة ودیمة ممثّلة هوّیة المرأة العربیّة. لکنّها لیست هی تماماً علی الطریقةِ الشهرزادیّةِ، و کذلک إضاءةٌ على هوّیة «الأنا» للمرأةِ فی المجتمعِ العربیّ المعاصر، بتعلّقها بحیاةِ دیمة التی تنیرُ تجربتها الحیاتیّة والبیئیّةَ والمرحلةَ الزمنیّة التی عاشت فیها أمام متطلبات «الأنا» لشهرزاد. تحصل سوسن على تقنیات سردیة جدیدة عن مسار إعادة التراث فی تجربة معاصرة، فأضافت دوراً جدیداً إلى الدور التقلیدی لشهرزاد وشهریار، وفتحت باباً للتأمل عن قرب فی ما یدلّ على العلاقة بین الذکر والأنثى وما یعلن عن علاقتهما، وسعت إلى وصف صورة حیة للذات فی الطرف الآخر، مع التعبیر عن رأیها من خلال دیمة على شکل انطباعات فکریة، ساعیةً إلى إثبات ذاتها الأنثویة من خلال السرد.

ادبیات تطبیقی

خوانشی نو از زنان در جامعه ایران و لبنان بر اساس نظریه گیدنز(بررسی سنّت و مدرنیته در دو رمان أنا أحیا و عادت می‌کنیم)

شیرین سروش؛ جهانگیر امیری؛ یحیی معروف؛ علی سلیمی

دوره 14، شماره 3 ، مهر 1403، ، صفحه 25-48

https://doi.org/10.22126/jccl.2021.5948.2206

چکیده

ارتباط ادبیات با جامعه ازجمله موضوعات مورد توجه در پژوهشهای ادبی است؛ رابطه دوسویه سنّت و مدرنیته بهعنوان یک مسأله اجتماعی در رمانهای معاصر بازتاب یافته است و جامعه شناسی ادبیات سعی دارد این رابطه را شرح دهد. با ورود مدرنیته به ایران و کشورهای عربی، تقابلی آشکار بین آن و سنّتهای موجود در جامعه به وجود آمد و نویسندگان ... بیشتر ارتباط ادبیات با جامعه ازجمله موضوعات مورد توجه در پژوهشهای ادبی است؛ رابطه دوسویه سنّت و مدرنیته بهعنوان یک مسأله اجتماعی در رمانهای معاصر بازتاب یافته است و جامعه شناسی ادبیات سعی دارد این رابطه را شرح دهد. با ورود مدرنیته به ایران و کشورهای عربی، تقابلی آشکار بین آن و سنّتهای موجود در جامعه به وجود آمد و نویسندگان این تقابل را در آثارشان به تصویر کشیدند. از آنجا که زیرساختهای مشترک و شباهتهای فرهنگی عاملی برای تطبیق دو اثر ادبی است، این پژوهش با بررسی دو رمان أنا أحیا نوشتة لیلی بعلبکی و عادت میکنیم نوشتة زویا پیرزاد سعی دارد نظر آنها را با تکیه بر نظریه آنتونی گیدنز (در چهار حوزه فرهنگ، اجتماع، اقتصاد و سیاست) نشان دهد. بررسی درونمایههای مشترک این دو رمان نشانگر تقابل و جدال میان باورهای سنّتی و مدرن درباره زنان است و شاخصهای سنّتی فرهنگی و اجتماعی بیشتر از عناصر مدرن در این دو رمان دیده میشود. تلاش شخصیت های اصلی زن رمان در تقابل میان باورهای نوگرای خود و سنّتهای حاکم بینتیجه میماند و بر اساس نظریة ساختار اجتماعی گیدنز که اعتقاد دارد سنّت در مدرنترین جوامع هم به حیات خود ادامه میدهد، در پایان این سنّتها هستند که مسیر آنها را تعیین میکنند و نویسندگان علیرغم گرایش زیاد به مدرنیته و نوگرایی، واقعیت اجتماعی زمانشان را بر شخصیتهای اصلی رمان تحمیل می کنند.

ادبیات تطبیقی

الکلمات الموسومة ودلالاتها فی قصائد ودیع سعادة وحافظ موسوى

هدیه قاسمی فرد؛ ناصر زارع؛ محمدجواد پورعابد؛ رسول بلاوی

دوره 14، شماره 4 ، دی 1403، ، صفحه 105-128

https://doi.org/10.22126/jccl.2022.8280.2437

چکیده

تُعرف کلمة واحدة بالکلمة المرکزیّة فی جمیع اللغات، ولکن هذه الکلمة هی مصدر الکلمات الأخرى الّتی تظهر فی النص بنفس المعنى ولکنها تستند إلى وجهة نظر المتحدث/ الکاتب/ الشاعر فی إطار بارز وشکل جدید، والّتی تسمّى الکلمات الموسومة. یُعدُّ ودیع سعادة وحافظ موسوی من الشعراء الّذین تحتوی أشعارهم على عدید من المفردات الموسومة، والّتی تتشابه ... بیشتر تُعرف کلمة واحدة بالکلمة المرکزیّة فی جمیع اللغات، ولکن هذه الکلمة هی مصدر الکلمات الأخرى الّتی تظهر فی النص بنفس المعنى ولکنها تستند إلى وجهة نظر المتحدث/ الکاتب/ الشاعر فی إطار بارز وشکل جدید، والّتی تسمّى الکلمات الموسومة. یُعدُّ ودیع سعادة وحافظ موسوی من الشعراء الّذین تحتوی أشعارهم على عدید من المفردات الموسومة، والّتی تتشابه من حیث البنیة والمدلول لدرجة یمکن اعتبار استخدامها من الحیل الأدبیة لقصائد الشاعرین. تحاول هذه الدراسة القائمة على المنهج الوصفی التحلیلی دراسة بنیة الکلمات الموسومة فی قصائد ودیع سعادة وحافظ موسوی، والتعبیر عن أهمّ مدلولات هذه الکلمات معتمدةً فی تطبیقها على المدرسة الأمریکیّة للأدب المقارن. أظهرت دراسة قصائد الشاعرین النثریّة أنّهما، بالإضافة إلى الجملة الموسومة عرضا الکلمات الموسومة لقصائدهما فی شکل ترکیبات وصفیّة، وإضافیّة بلغة بسیطة وغیر معقدة. الکلمات الموسومة فی قصائد الشاعرین إما أنّها مستخرجة من العالم وظروف المجتمع، أو أنّها متأثرة بجمال الطبیعة. لذلک، یوظف الشاعران تقنیتی التشبیه، والاستعارة لخلق کلمات وجمل موسومة تنسب أحیاناً بعض الخصائص البشریّة إلى أشیاء وعناصر الطبیعة، وتجسد أحیاناً المستحیلات بمساعدة التاریخ. وهکذا یوفران ظروفاً للتواجد الفعّال للقرّاء فی النص وتحویل نصوصهما إلى نصوص مفتوحة. إنّ تصویر معاناة الإنسان المعاصر وألمه هو المدلول السائد للکلمات الموسومة فی هذه القصائد.

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

پردازش تطبیقی ربیعیات در سروده‌های صفی الدّین حلّی و منوچهری دامغانی

احمد لامعی گیو؛ سمیه اقبالی نسب

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2024.10444.2598

چکیده

فصل بهار، همواره یکی از موضوعات اصلی در حوزة وصف است که از دیرباز در ادبیّات منظوم، به شیوه‌هایی خلاّقانه، ظهور و بروز یافته است. صفی الدّین حلّی، شاعر ادبیّات عربی و منوچهری دامغانی، شاعر ادب فارسی در توصیف بهار، چکامه‌هایی ارزنده و زیبا سروده‌اند. آن‌ها ضمن آشنایی به علوم موسیقی، با بهره‌گیری از توانایی ستودنی خود در مشاهدة طبیعت ... بیشتر فصل بهار، همواره یکی از موضوعات اصلی در حوزة وصف است که از دیرباز در ادبیّات منظوم، به شیوه‌هایی خلاّقانه، ظهور و بروز یافته است. صفی الدّین حلّی، شاعر ادبیّات عربی و منوچهری دامغانی، شاعر ادب فارسی در توصیف بهار، چکامه‌هایی ارزنده و زیبا سروده‌اند. آن‌ها ضمن آشنایی به علوم موسیقی، با بهره‌گیری از توانایی ستودنی خود در مشاهدة طبیعت باطراوت و دنیای شگفت‌انگیز پیرامون‌شان توانسته‌اند مظاهر بهار را زیباتر از آنچه در واقعیّت است به تصویر کشند. پژوهش حاضر کوشیده است تا به شیوة کتابخانه‌ای به تبیین جایگاه ادبی این دو شاعر شهیر بپردازد و بارزترین مضامین توصیف بهار در اشعار آنان را با رویکرد تحلیلی- تطبیقی مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که آنها با استفاده از انواع تشبیهات و با زبانی ساده، در توصیف دگرگونی‌های بهار، قلمی شیوا داشته‌اند. حیات دوبارة طبیعت، ابرهای باران‌زا و گهربار، آسمان نیلگون، رودهای خروشان، نوای پرندگان، جوانه‌ها و شکوفه‌های رنگین، گل‌های رنگا‌رنگ، نسیم خوشبو، فضای عطرآگین بوستان، در اشعار شاعران، بیشترین بسامد را دارد. برای منوچهری، بهار هر لحظه در حال رویش است و او حتّی در مدایح خود، وصف بهار را از یاد نمی‌برد. در شعر صفی‌الدین حلّی، مدح ممدوح، گاه در میان توصیف بهار، جلوه‌ای پُررنگ‌تر دارد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

شعر حافظ و سعدی و شاب ظریف در پرتو بینامتنیت

زیبا محمودی؛ علیرضا منوچهریان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 آبان 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11094.2645

چکیده

نقد و بررسی متون کلاسیک از رهگذر نظریه‌های جدید، یکی از روش‌های نوین و ابتکاری در ادبیات است؛ در این میان، بینامتنیت یکی از پرکاربردترین جریان‌های نقد ادبی است که نزدیک به شش دهه از ارائۀ آن توسط ژولیا کریستوا می‌گذرد؛ او معتقد است که متن نظامی بسته نیست و متون در حال گفت‌وگو با یکدیگر هستند وهیچ متنی بدون پیش‌متن به وجود نیامده ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

مطالعة جنسیتی اِعمال قدرت در رمان های عربی و فارسی معاصر با تکیه بر نظریة میشل فوکو (مورد پژوهانه: رمان "طشّاری" اثر إنعام کجه جی و رمان "پاییز را فراموش کن" نوشتة فهیمه رحیمی)

پیمان صالحی؛ سمیه سادات شفیعی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 تیر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11879.2683

چکیده

نقد فمنیستی سعی دارد تا نقش فرهنگ مردسالارانه را در تصویر ارائه شده از زن در آثار ادبی بیان کند و آثار ادبی و هنری در نظام فلسفی میشل فوکو فیلسوف و نظریه‌پرداز فرانسوی از جایگاه ممتازی برخوردارند و او در تبیین طرح فکری خود از این آثار بهرة فراوان برده است. قدرت، کلیدواژة نظریات فوکو است به گونه‌ای که هر گفتمانی را برآمده از قدرت می‌بیند ... بیشتر نقد فمنیستی سعی دارد تا نقش فرهنگ مردسالارانه را در تصویر ارائه شده از زن در آثار ادبی بیان کند و آثار ادبی و هنری در نظام فلسفی میشل فوکو فیلسوف و نظریه‌پرداز فرانسوی از جایگاه ممتازی برخوردارند و او در تبیین طرح فکری خود از این آثار بهرة فراوان برده است. قدرت، کلیدواژة نظریات فوکو است به گونه‌ای که هر گفتمانی را برآمده از قدرت می‌بیند و متأثر از اندیشة نیچه معتقد است که قدرت تنها متعلق به طبقة فرادستان نیست بلکه در تمامی لایه‌های اجتماعی وجود دارد و زبان، عرصة بروز روابط قدرت و تعیین کنندة سوژة غالب و سوژة تحت سلطه است. بر این اساس، پژوهش حاضر تلاش کرده است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی، به مطالعة جنسیتی اِعمال قدرت در رمان "طشّاری" اثر إنعام کجه‌جی و رمان "پاییز را فراموش کن" نوشتة فهیمه رحیمی بر اساس نظریة میشل فوکو بپردازد. نتایج نشان از آن دارد که در هر دو رمان، انواع مختلف اِعمال قدرت‌ به کار گرفته شده است، هر چند در رمان پاییز را فراموش کن، برخی موارد مانند اِعمال قدرت خرافات و باورهای عامیانه، اِعمال قدرت فرادستان اجتماعی بر فرودستان اجتماعی و عاملیت مرجّح مردانه در صورتبندی عشق، جلوه‌گری بیشتری دارد. نویسندگان این دو رمان مصمم هستند تا نشان دهند که گرچه در موارد زیادی زنان به عنوان فرودستان، قربانی قدرت فرادستان هستند اما با مقاومت در برابر آنان توانسته‌اند از مرز زنانی احساساتی و منفعل تا مرز زنانی منطقی و فعال و از عامیانه اندیشی تا پهنة فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی پیش بروند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

تحلیل نشانه – معناشناختی رنگ در شعر سهراب سپهری و سوزان علیوان

فرهاد رجبی؛ زهرا مافی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 شهریور 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11112.2647

چکیده

علم نشانه معناشناسی، در متون شعری و به طور خاص در شعر شاعرانی که اساسا از زبان رمز و نشانه برای ایفاد معانی خود بهره می‌گیرند، بسیار کاربردی است. در همین راستا بر آنیم تا با تکیه بر نشانة رنگ به خوانش تطبیقی شعر سهراب سپهری و سوزان علیوان بپردازیم و معانی برآمده از این نشانه‌ها را مورد بررسی قرار دهیم. سپهری وعلیوان از جمله شاخص‌ترین ... بیشتر علم نشانه معناشناسی، در متون شعری و به طور خاص در شعر شاعرانی که اساسا از زبان رمز و نشانه برای ایفاد معانی خود بهره می‌گیرند، بسیار کاربردی است. در همین راستا بر آنیم تا با تکیه بر نشانة رنگ به خوانش تطبیقی شعر سهراب سپهری و سوزان علیوان بپردازیم و معانی برآمده از این نشانه‌ها را مورد بررسی قرار دهیم. سپهری وعلیوان از جمله شاخص‌ترین چهره‌هایی هستند که عناصر رنگ به طور بارز، در اندیشة شعری‌شان متبلور است؛ این دو شاعر با بهره‌گیری از مفاهیمی که رنگ‌ها القا می‌کنند، به ترسیم زندگی شخصی و اجتماعی در شعر پرداخته‌اند. مطالعة نشانه- معناشناختی عنصر رنگ، نشان می‌دهد که چگونه دو شاعر با استفاده از نشانه به تولید معانی پرداخته و از بافت‌های موجود و شناخته شده فاصله گرفته‌اند. یافتن دلالت‌های معنایی و مناسبات درونی عنصر رنگ، درک ژرفای معانی آن‌ها را آسان می‌کند. تجربه‌های گاه مشابهی که در زندگی فردی و اجتماعی سپهری و علیوان رخ داده، حیات ادبی مشابهی را برایشان رقم زده است و موجب نزدیکی دلالت رنگ‌ها و بسامد به کارگیری آن، در اشعارشان شده است. نتیجة نوشتة حاضر نشان می‌دهد، عنصر رنگ به عنوان یک نشانه، نقش مؤثری در معنا آفرینی دارد که در بیشتر موارد از نظر بسامد وکارکرد مشترک است و البته گاهی هم به خاطر روحیات وتجربیات متفاوتشان، از یکدیگر متمایزند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

بازآفرینی متون کلاسیک، روشی برای مقابله با استبداد؛ خوانش تطبیقی رمان روزگار دوزخی آقای ایاز و رمل المایة بر پایه نظریه لیندا هاچن

شهرام دلشاد؛ مهدی ترک شوند

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11165.2649

چکیده

این مقاله استدلال می‌کند که چگونه نویسندگان معاصر در بسیاری از جوامع شرقی که در شرایط خفقان و استبداد به سر می‌برند، با بازآفرینی متون ادبی کلاسیک به عنوان ابزاری مهم و کارآمد، به مقابله با استبداد می‌پردازند. این شگرد به خالقان ادبی که در واقع به طور توأمان کنشگران سیاسی و اجتماعی هم به حساب می‌آیند، امکان می‌دهد تا در پشت نقاب‌های ... بیشتر این مقاله استدلال می‌کند که چگونه نویسندگان معاصر در بسیاری از جوامع شرقی که در شرایط خفقان و استبداد به سر می‌برند، با بازآفرینی متون ادبی کلاسیک به عنوان ابزاری مهم و کارآمد، به مقابله با استبداد می‌پردازند. این شگرد به خالقان ادبی که در واقع به طور توأمان کنشگران سیاسی و اجتماعی هم به حساب می‌آیند، امکان می‌دهد تا در پشت نقاب‌های کلاسیک، خود را از معرض خطر دور نگه داشته و با توجه به پیش‌زمینه‌های موجود فرهنگی برآمده از متون کلاسیک، پیام‌های سیاسی خود را به سهولت، در سطح گسترده و به طور مؤثر به مخاطبان عرضه بدارند. مقاله حاضر با تکیه بر تئوری اقتباس لیندا هاچن، به بررسی این فرایند در دو رمان از ادبیات ایران (روزگار دوزخی آقای ایاز از رضا براهنی) و الجزایر (رمل المایة از واسینی الأعرج) که هر کدام به ترتیب از تاریخ بیهقی و هزار و یک شب اقتباس شده، می‌پردازد و نشان می‌دهد که این شیوه، یعنی بهره‌گیری از روایت در کنش‌های سیاسی، یک رویکرد ادبی فراگیر در ادبیات کشورهای جهان سوم است که زیر یوغ استبداد توانایی بازنمایی شرایط جامعه به طور مستقیم را ندارد. نویسندگان با حفظ روح اصلی اثر به برجسته‌سازی و حذف پاره‌ای از عناصر و همچنین تغییر و تلاش برای بومی‌سازی و انطباق اثر با شرایط موجود در جامعه پرداخته‌اند. به طور دقیق براهنی از استبداد بسته حکومت پهلوی در ایران با اقتباس از قصه استبداد سلطان محمود و واسینی از حرکت-های بنیادگرایانه اسلامی در الجزایر با اقتباس از هزار و یک شب اقتباس کرده است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

تحلیل اگزیستانسیالیستیِ مفهوم آزادی در رمان‌های پیرمرد و دریا از ارنست همینگوی و حین ترکنا الجسر از عبدالرحمن منیف

عبدالاحد غیبی؛ مهین حاجی زاده؛ مایه گوزل بهمن

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.12113.2691

چکیده

مفهوم آزادی، به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و گسترده‌ترین مفاهیم فلسفی، همواره در کانون توجه اندیشمندان بوده است. فلسفه اگزیستانسیالیسم، با تمرکز بر بعد وجودی و هستی انسان، رویکردی منحصر به فرد به مفهوم آزادی ارائه می‌دهد. در این فلسفه، انسان به عنوان موجودی آزاد، مسؤولیت شکل دهی به زندگی خود و تعیین سرنوشت خویش را بر عهده دارد. اگزیستانسیالیست‌ها ... بیشتر مفهوم آزادی، به عنوان یکی از پیچیده‌ترین و گسترده‌ترین مفاهیم فلسفی، همواره در کانون توجه اندیشمندان بوده است. فلسفه اگزیستانسیالیسم، با تمرکز بر بعد وجودی و هستی انسان، رویکردی منحصر به فرد به مفهوم آزادی ارائه می‌دهد. در این فلسفه، انسان به عنوان موجودی آزاد، مسؤولیت شکل دهی به زندگی خود و تعیین سرنوشت خویش را بر عهده دارد. اگزیستانسیالیست‌ها بر این باورند که انسان برخلاف بسیاری از موجودات، فاقد ماهیت از پیش تعیین شده‌ای است و ماهیت خود را از طریق انتخاب‌های آزادانه‌ای که در طول زندگی انجام می‌دهد، می‌سازد. در پژوهش حاضر، با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی ویژگی‌های اصلی آزادی در فلسفه اگزیستانسیالیسم و نمود آن در دو رمان پیرمرد و دریا و حین ترکنا الجسر پرداخته شده است. شخصیت‌های اصلی این دو رمان، در مواجهه با موقعیت‌های چالش‌برانگیز، مجبورند مسؤولیت انتخاب-های خود را بپذیرند. این دو رمان نشان می‌دهند که مواجهه با آزادی و مسئولیت، مسیر خودسازی و معنایابی را شکل می‌دهد. پذیرش شجاعانه انتخاب‌های سانتیاگو به شرافت و معنا می‌انجامد، در حالی که گریز زکی نداوی از این بار وجودی، او را از اصالت و خودسازی بازمی‌دارد. این مقایسه، جهان‌شمولی تجربیات بنیادین انسانی مانند آزادی و جستجوی معنا را در فرهنگ‌های مختلف تأیید می‌کند.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

خوانش تطبیقی دو داستان کوتاه «پرلاشز» زویا پیرزاد و «آخر قصة غیر بیضاء» غادة السمان بر اساس تحلیل گفتمان روایی ژرار ژنت

الیاس نورایی؛ شیوا صادقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 تیر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2024.11039.2643

چکیده

تحلیل گفتمان روایی یکی از راههای مؤثر و قابل اتکا در بررسی ساختاری داستان است که با تکیه بر توضیح و تفسیر راههای پرداخت روساخت یک متن روایی، راه را برای کشف معنا و مفهوم پنهان نویسنده فراهم میآورد. دو داستان کوتاه "پرلاشز" از پیرزاد و "آخر قصة غیر بیضا" از غادهالسمان، دارای زبان و سبک زنانه هستند و هر دو نویسنده سعی کردهاند ... بیشتر تحلیل گفتمان روایی یکی از راههای مؤثر و قابل اتکا در بررسی ساختاری داستان است که با تکیه بر توضیح و تفسیر راههای پرداخت روساخت یک متن روایی، راه را برای کشف معنا و مفهوم پنهان نویسنده فراهم میآورد. دو داستان کوتاه "پرلاشز" از پیرزاد و "آخر قصة غیر بیضا" از غادهالسمان، دارای زبان و سبک زنانه هستند و هر دو نویسنده سعی کردهاند با تمرکز بر شخصیت زنان در داستان خود، نوع نگرش زنان به جامعه را نشان دهند. این مقاله سعی دارد تا با بررسی تطبیقی این دو داستان، و ترسیم تکنیکهای گفتمان روایی آنها، علاوه بر کشف الگوی ساختاری، به معنا و مفهوم پنهان در متن نیز دست یابد. روش پژوهش، تحلیلی توصیفی بوده و با استناد به منابع کتابخانهای و مطالعۀ موردی نمونههای داستانی دو نویسنده، به ترسیم تفاوتها و شباهتهای این دو داستان بدون توجه به بحث تأثیر و تأثر بپردازد. در پایان مشخص شد که هر دو داستان، در کنار تفاوتهای محتوایی، از منظر ساختاری بسیار به هم نزدیک هستند و قابلیت بررسی از منظر تحلیل گفتمان روایی را دارند. بازگشتهای زمانی، تکرار، وقفۀ توصیفی، خلاصه، کانون بیرونی، راوی دانای کل، کانونیسازی دوگانه و عنصر گفتگو از مهمترین تکنیکهای روایی این دو داستان است. داستان السمان بر آشفتگی ذهنی و روحی شخصیت اصلی استوار است، اما داستان زویا پیرزاد، از حدت و صراحت لهجۀ السمان خالی است و سعی کرده است تا نوعی همراهی زن با مرد را به تصویر بکشد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

تحلیل و بررسی همسنج یادگار زریران، متن مشابه در غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم و شاهنامه با الهام از دیدگاه های ویلهلم گایگر

حسین سلیمی؛ میثم خلیلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.9605.2534

چکیده

مقایسه ها و واکاوی آثار مشابه در دوران مختلف تاریخ همواره بهانه‌ی خوبی برای پیدا کردن نکات پنهان و علت آن اختلافات بوده است. در این مثلث که زوایایش را یادگار زریران، شاهنامه (هزار بیت دقیقی مدخل در شاهنامه) و تاریخ ثعالبی معروف به غرر اخبار نام نهاده ایم، شباهت هایی طبق انتظار مشاهده می‌شود که بدیهتاً ناشی از ذکر یک رویداد خاص تاریخی ... بیشتر

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ترجمه

دراسة لغویة لترجمة مصطفى وهبی التَّل العربیة من رباعیات الخیام بناءً على نظریة التغییر لکاتفورد (1965م)

محمد حسن امرائی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11097.2646

چکیده

التکافؤ فی الترجمة یعنی الوصول إلى الکلمات والتعبیرات والأنماط النحویة المألوفة للغة الهدف مقابل عناصر النص المصدر. إحدى المشاکل التی تُحدث فی عملیة الترجمة هی عدم تکافؤ التراکیب النحویة والسمات الصرفیة والنحویة فی اللغة الهدف مع اللغة المصدر؛ حیث یجب استبداله أو تعدیله. فمن هذا المنطلق، یُعدُّ إیجاد التکافؤ أحد الموضوعات إثارة ... بیشتر التکافؤ فی الترجمة یعنی الوصول إلى الکلمات والتعبیرات والأنماط النحویة المألوفة للغة الهدف مقابل عناصر النص المصدر. إحدى المشاکل التی تُحدث فی عملیة الترجمة هی عدم تکافؤ التراکیب النحویة والسمات الصرفیة والنحویة فی اللغة الهدف مع اللغة المصدر؛ حیث یجب استبداله أو تعدیله. فمن هذا المنطلق، یُعدُّ إیجاد التکافؤ أحد الموضوعات إثارة للجدل فی فن الترجمة، وقد تم تخصیص جزء کبیر من دراسة الترجمة لهذا الموضوع. فی السیاق ذاته، اقترح کاتفورد نظریة خاصة عن الترجمة تأثرت بطریقة الترجمة والنظریات اللغویة لفیرث وهالیدای. وصلُح إلى أن تکافؤ النص الأصلی مع النص المترجم یعتمد على درجة التقارب والتوافق الشکلی بین المفردات اللغویة معتبرًا أن اللغات تتقابل فی مستویین هما مستوى المفردات ومستوى التراکیب. نظرا لأهمیة هذه القضیة، قمنا بدراسة لغویة لست قصائد من رباعیات الخیام المختارة فی ترجمة مصطفى وهبی التَّل الحرفیة بل "المعجمیة" التی لا تتخطی – فی الغالب – المقابلات اللفظیة للمفردات الفارسیة، بناءً على التغییرات الصوریة لکاتفورد (1965م) کإطار نظری للبحث هذا. وظّف کاتفورد خمسة أنواع من الانتقالات والتغییرات فی المستوی والفئة التی تتداخل أحیانًا. استناداً إلى التفاصیل والبیانات التی تلی أدناه، یمکن استنتاج أن المترجم لا ینبغی أن یسعى لإیجاد دور نحوی مماثل فی اللغة الهدف، بل یجب أن یتعرف على العلاقة الدلالیة بین کلمتین أو أکثر فی الجملة الفارسیة، ثم یبحث عن نفس العلاقة الدلالیة بین الکلمات فی اللغة العربیة؛ حیث تؤکد نظریة کاتفورد نفس الاختلاف فی الأدوار النحویة. تشیر النتائج کذلک إلی أنّ المترجم من بین الجمل الموجودة فی الرباعیات المنتخبة لخیام التی تتضمن واحدًا وستین تغییرًا رسمیًا للفئة والمستوی، فإن التغییر الأکثر ت

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

بررسی تطبیقی رمان‌های بر جاده‌های آبی سرخ و فرانکشتاین در بغداد (بر پایة نظریة سپهر نشانه‌ای لوتمان با تکیه بر مرز و مرکز)

رئوف ابراهیم سمین؛ موسی پرنیان؛ خلیل بیگ‌زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11310.2656

چکیده

نشانه‌شناسی فرهنگی، مطالعة مناسبات بینافرهنگی میان قطب‌های تعاملی، تعارضی و تقابلی است که گسترۀ فرهنگ خودی و رمزگان آن را در برابر تنگناهای فرهنگ دیگری یا نافرهنگ تبیین می‌کند. برداشت پیشینی لوتمان از فرهنگ در هیأت مجموعه‌ای از نظام‌های نشانه‌ای با حد و مرزهای مبهم بوده‌است و تمامی پدیدارهای نشانه‌ای را که در پیوستاری به‌طور ... بیشتر نشانه‌شناسی فرهنگی، مطالعة مناسبات بینافرهنگی میان قطب‌های تعاملی، تعارضی و تقابلی است که گسترۀ فرهنگ خودی و رمزگان آن را در برابر تنگناهای فرهنگ دیگری یا نافرهنگ تبیین می‌کند. برداشت پیشینی لوتمان از فرهنگ در هیأت مجموعه‌ای از نظام‌های نشانه‌ای با حد و مرزهای مبهم بوده‌است و تمامی پدیدارهای نشانه‌ای را که در پیوستاری به‌طور خاص سازمان‌‌یافته غرق هستند، سپهر نشانه‌ای می‌نامد. مرز و فضای نشانه‌شناختی فرهنگی، همگنی و فردیت را برجسته می‌سازد و عملکرد این فیلترینگ، تبدیل بیگانه به آشنا و گاهی دیگری به خود است. این پژوهش رمان‌های «بر جاده‌های آبی سرخ» و «فرانکشتاین در بغداد» را بر پایة نظریة سپهر نشانه‌ای لوتمان با تکیه بر مرز و مرکز با کاربست مفاهیمی مانند قطب‌های تعاملی، تعارضی و تقابلی در سپهر نشانه‌ای لوتمان با رویکردی توصیفی- تحلیلی بررسی و تبیین کرده‌است. نویسندگان، مرز و مرکز را در آثار مورد مطالعه برای فرهنگ خودی تبیین کرده و در صدد نگهداشت آن هستند، اگر چه فضای این آثار، مرکز و پیرامونی دارد که به‌ناچار دری به فرهنگ دیگری گشوده‌اند. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد، نابرابری ساختاری از نشانه‌های فرهنگی در مرز و مناسبات میان متن‌ها و فضاهای متفاوت در مرکز وجود دارد و باعث شده‌ن نشده‌است، بلکه تقابل‌های جبران‌ناپذیری در آن وجود دارد. البتّه این دو نویسنده، به‌ویژه نادر ابراهیمی فرهنگ خودی را با وجود تقابل و تناقض فرهنگ خودی و دیگری در برخورد با فرهنگ دیگری حفظ کرده و دیگری را در خارج از مرز مؤلفه‌های فرهنگ خودی نگه داشته‌است.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

تحلیل شناختی-فرهنگی استعاره‌ بلا در متون منتخب عرفانی فارسی و عربی

زینب اکبری؛ نسرین فقیه ملک مرزبان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 13 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.11826.2681

چکیده

این پژوهش به بررسی تطبیقی مفهوم‌سازی استعاری «بلا» در متون منتخب عرفانی فارسی و عربی می‌پردازد. مسئله اصلی، شناسایی شباهت‌ها و دسته‌بندی ابعاد تنوع مفهوم‌سازی «بلا» و توصیف دقیق «کانون معنایی» استعاره در هر سنت است. چارچوب نظری، نظریه استعاره شناختی-فرهنگی کِوِچِش (۲۰۰۵) با تمرکز بر تعامل مفاهیم جهان‌شمولی و ... بیشتر این پژوهش به بررسی تطبیقی مفهوم‌سازی استعاری «بلا» در متون منتخب عرفانی فارسی و عربی می‌پردازد. مسئله اصلی، شناسایی شباهت‌ها و دسته‌بندی ابعاد تنوع مفهوم‌سازی «بلا» و توصیف دقیق «کانون معنایی» استعاره در هر سنت است. چارچوب نظری، نظریه استعاره شناختی-فرهنگی کِوِچِش (۲۰۰۵) با تمرکز بر تعامل مفاهیم جهان‌شمولی و تنوع فرهنگی است. پژوهش با روش ترکیبی (کمی-کیفی) انجام شده و داده‌ها با استفاده از تحلیل محتوا و رویکرد کیفی تحلیل نگاشت‌های استعاری بررسی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد حوزه‌های مبدأ مشترکی چون «ظرف»، «بار»، «آتش» و «خوردنی» برای مفهوم‌سازی «بلا» در متون مورد بررسی هر دو زبان وجود دارد. با این حال، تفاوت‌های قابل توجهی در ترجیحات شناختی-فرهنگی و بسط استعاره‌ها مشاهده می‌شود که در چهار سطح قابل دسته‌بندی است: ۱) تفاوت در بسامد استعاره‌ها، ۲) مفهوم‌سازی همخوان و بدیل، ۳) دامنۀ حوزۀ مقصد و ۴) تنوع در نگاشت‌ها و استنتاج‌های استعاری. تحلیل کیفی این ابعاد، نشان می‌دهد که کانون معنایی «بلا» در سنت عرفانی عربی، با برجستگی و بسامد بالای حوزۀ مبدأ «نیرو و حرکت» بلا را به عنوان مواجهه با نیروی قوی و محتوم الهی که از بالا به پایین جهت‌دهی شده است مفهوم‌سازی می‌کند در حالیکه کانون معنایی «بلا» در سنت عرفانی فارسی، با برجستگی و بسامد حوزه مبدأ «آتش و ظرف» بلا را به عنوان تجربه‌ای فعال برای رسیدن به کمال و پختگی در مسیر سلوک مفهوم‌سازی می‌کند. این یافته‌ها بر لزوم طبقه‌بندی توصیفی ابعاد تنوع استعاری مفاهیم انتزاعی عرفانی در پرتو نظریۀ شناختی-فرهنگی تأکید می‌ورزد.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

تجلّی الثقافة والأدب الفارسی فی شعر أبی العلاء المعرّی

محمد حسن امرائی؛ ابوالفضل رضایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 19 مهر 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2024.10252.2575

چکیده

غالبًا ما کان یُنظر إلى انتصار الثورة العباسیة على أنّه انتصار للإیرانیین على العرب، ومع وصول البرامکة والسکرتاریین والوزراء الإیرانیین إلى البلاط العباسی، زادت مساهمة الإیرانیین فی الأدب العربی والحضارة الإسلامیة. لقد شارک الإیرانیون بنشاط فی جمیع مجالات الحیاة الإسلامیة وکان للطبقة الموالیة، ومعظمهم من الإیرانیین، تأثیر هائل ... بیشتر غالبًا ما کان یُنظر إلى انتصار الثورة العباسیة على أنّه انتصار للإیرانیین على العرب، ومع وصول البرامکة والسکرتاریین والوزراء الإیرانیین إلى البلاط العباسی، زادت مساهمة الإیرانیین فی الأدب العربی والحضارة الإسلامیة. لقد شارک الإیرانیون بنشاط فی جمیع مجالات الحیاة الإسلامیة وکان للطبقة الموالیة، ومعظمهم من الإیرانیین، تأثیر هائل على حیاة المسلمین العرب. فمن هذا المنطلق، بالتزامن مع تشکیل حکومة بنی عباس وحضور الإیرانیین فی الهیکل الإداری لحکومتهم، تم وضع الأساس لحرکة ثقافیة أدبیة شاملة؛ حیث، باتت التقالید الأدبیة والاجتماعیة وأعمال الفکر الإیرانی على رأس الثقافات التی أثرت على اللغة والثقافة العربیة. إنّ ظهور التقالید والثقافة الإیرانیة فی شعر شعراء العصر العباسی أحدث نقطة تحول فی الشعر واستطاعت أن یؤثر على العدید من الأعمال الأدبیة فی هذه الفترة. فی المجال ذاته، یُعدُّ أبو العلاء المعری شاعرًا عربیًا نبیلًا ألقت مظاهر الثقافة والحضارة الإیرانیة بظلالها على شعره. یهدف هذا المقال إلى التعرف على الجوانب المختلفة للثقافة والأدب الإیرانی فی شعر أبی العلاء المعری بطریقة وصفیة تحلیلیة. والمحاور الرئیسیة لهذا البحث الذی بُنی علی مؤشرات الأدب المقارن والمدرسة الفرنسیة، تتمثل فی إلقاء نظرة عابرة علی قصائده والتعبیر عن بعض تجلیات الثقافة والأدب الإیرانی فیها. ومن النتائج الرئیسة التی توصّل إلیها المقال هی أنّ أبا العلاء المعری، مع معرفة واسعة بالثقافة والأدب الإیرانی، أظهر إلمامه الخاص بالثقافة والحضارة الساسانیة من خلال استدعاء الشخصیات الساسانیة وتوارد أسماء ملوک الفرس وألقابهم والعائلات الإیرانیة والإشارة إلى مظاهر الثقافة والعادات الإیرانیة، مثل الأعیاد القدیمة، وحفلة السذج، والتطرّق إلى الطقوس الدینیة للإیرانیین القدماء (الزرادشتیین) وتوظیف ألفاظ الفارسیة المعرّبة الکثیرة فی شعره.

مشاهده مقاله

مقاله پژوهشی ادبیات تطبیقی

نگاهی تطبیقی به مقولۀ «مقاومت در برابر فرهنگ‌پذیری» در دو رمان «قلندر و قلعه» و «موت صغیر» بر مبنای هرم نیازهای مازلو

مهدی یاری؛ سید مهدی نوری کیذقانی؛ مهدی خرمی سرحوضکی؛ حسین شمس‌آبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 آبان 1404

https://doi.org/10.22126/jccl.2025.12579.2713

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی مؤلفۀ «مقاومت در برابر فرهنگ‌پذیری» در شخصیت‌های دو عارف بزرگ اسلامی، سهروردی و ابن عربی، در دو رمان فارسی و عربی انجام شده است. مبنای نظری تحقیق، نظریۀ هرم نیازهای آبراهام مازلو است که یکی از مهم‌ترین نظریات شخصیت‌شناسی در روان‌شناسی انسان‌گرا به شمار می‌رود. بر اساس این نظریه، انسان پس از تأمین نیازهای ... بیشتر

مشاهده مقاله

تعداد دریافت فایل اصل مقاله	386,651
تعداد مقالات ارسال شده	1,723
تعداد مقالات رد شده	1,165
تعداد مقالات پذیرفته شده	308
درصد پذیرش	18
تعداد داوران	268

دوره 15 (1404)

دوره 14 (1403)

دوره 13 (1402)

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1391)

دوره 1 (1390)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان

نشریات مرتبط