سخن سردبیر
دوره 12، شماره 1 ، فروردین 1401، صفحه 1-1
چکیده
پروین اعتصامی یکی از زنان شاخص ایران و جهان است. مهارت و توانایی این نادره ادب فارسی در بهره گیری از ادبیات قدیم، شاگردی بزرگان ادب فارسی به ویژه علی اکبر دهخدا، محمد تقی بهار، عباس اقبال آشتیانی ... در کنار نبوغ و استعداد شگرف او شعرش را همچون رنگینی کمانی زیبا برای پژوهشگران عرصه ادبی قرار داده است
بیشتر
پروین اعتصامی یکی از زنان شاخص ایران و جهان است. مهارت و توانایی این نادره ادب فارسی در بهره گیری از ادبیات قدیم، شاگردی بزرگان ادب فارسی به ویژه علی اکبر دهخدا، محمد تقی بهار، عباس اقبال آشتیانی ... در کنار نبوغ و استعداد شگرف او شعرش را همچون رنگینی کمانی زیبا برای پژوهشگران عرصه ادبی قرار داده است
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
محمد حسن امرایی
چکیده
بحتری (206-284)، شاعر عرب دورة عبّاسی، شیفتگی شگفتانگیزی به مظاهر تمدّن ساسانی نشان داده است. وی در سفری که از شام به بغداد داشته، پس از ویرانی «ایوان مدائن» بهدست اعراب، از آن دیدن کرده، در ضمن قصیدهای 56 بیتی، آن ایوان را بهزیبایی بهتصویر کشیده و سوز درونی خود را نمایان ساخته است. این قصیده، برترین چکامه‌ای است که ...
بیشتر
بحتری (206-284)، شاعر عرب دورة عبّاسی، شیفتگی شگفتانگیزی به مظاهر تمدّن ساسانی نشان داده است. وی در سفری که از شام به بغداد داشته، پس از ویرانی «ایوان مدائن» بهدست اعراب، از آن دیدن کرده، در ضمن قصیدهای 56 بیتی، آن ایوان را بهزیبایی بهتصویر کشیده و سوز درونی خود را نمایان ساخته است. این قصیده، برترین چکامه‌ای است که در وصف ایوان مدائن و فضیلت شهریاران ساسانی به زبان عربی سروده شده است. ناصحالدّین ارّجانی (460-544) نیز برترین شاعر عربی‌سرای ایرانی دوره سلجوقیان در خوزستان است که در توصیف اماکن باستانی و عبرت‌آموزی از حوادث روزگار و زوال حکومتهای پیشین، سخت چیرهدست بوده است. او نیز در شرایطی مشابه، در گذری که به منطقة «طاق‌بستان» کرمانشاه داشته، به تقلید از سینیه بحتری، در قصیدهای 65 بیتی، با نگاهی تأمّلی و حکمتآمیز به توصیف آن طاق باستانی پرداخته است. هدف نوشتار پیش رو بررسی تطبیقی میزان ادبیّت سبک در شعر بحتری و ارّجانی است که با تکیه بر نظریة بوزیمان، دانشمند معروف آلمانی نوشته شده است تا نشان دهد که اندیشه، ایدئولوژی و سبک شاعران فارس و عرب، در توصیف این دو مکان آرکائیک، چگونه بوده است. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که سبک بحتری از سبک ارّجانی ادبیّت بیشترى دارد؛ زیرا ارّجانی، افزون بر نگرش عبرتآموز و حکیمانه، با استعمال تشبیههای مختلف، درراستای ملموس و نزدیک بهواقع نشاندادن سنگنگارههای طاق‌بستان، از میزان (ن ف ص) و ادبیّت شعر خود کاسته است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
مهین دایی چین؛ محمدابراهیم مالمیر؛ غلامرضا سالمیان
چکیده
اشتراکهای متعدّد فکری، فرهنگی، دینی و مذهبی و بهرهگیری از منابع مشترک معرفتی و اسلوب اختصاصی کاربرد و ارائه آن‌ها در ارتباطات کلامی زبان فارسی و عربی، در آثار علمی و ادبی گویندگان آن‌ها، وجوهی از همانندیها، ناهمانندیها و اثرپذیریها و ویژگیها و سبکهای اختصاصی را به‌وجود میآورد. یکی از مصادیق بارز این مدّعا ...
بیشتر
اشتراکهای متعدّد فکری، فرهنگی، دینی و مذهبی و بهرهگیری از منابع مشترک معرفتی و اسلوب اختصاصی کاربرد و ارائه آن‌ها در ارتباطات کلامی زبان فارسی و عربی، در آثار علمی و ادبی گویندگان آن‌ها، وجوهی از همانندیها، ناهمانندیها و اثرپذیریها و ویژگیها و سبکهای اختصاصی را به‌وجود میآورد. یکی از مصادیق بارز این مدّعا موضوع ادبیّات عاشورایی و مرثیه‌سرایی در این دو زبان است. بر این باور، این مقاله به شیوه تطبیقی و برمبنای روش توصیفی و مبتنی بر کاوش کتابخانهای به مقایسه سنجشی چندسویه مرثیه‌های نصرت اردبیلی، از شاعران عارف‌مسلک عهد قاجار و سیّد رضی پرداخته و به این نتایج کلّی دست یافته است که مرثیه‌های این دو شاعر شیعی دارای همانندیهایی متأثّر از منابع واحد در بیان ابعاد مختلفی از واقعۀ کربلا مثل توصیف شجاعتها، مظلومیتها، مرارتها و احوالات امام حسین (ع) و یاران او و ویژگیهای سپاهیان یزید هستند و به اعتبار ویژگیهای هنری و زبانی و رویکردهای توصیفی و تصویرسازیهای فردی، ناهمانندیهایی دارند که از آن جملهاند: نوع قالبهای شعری، ترفندهای آرایهای، صور معانی و فضاهای احساسی حاکم بر اندیشۀ شاعر و هر یک از آن‌ها نیز به موضوعهای خاص و ویژهای پرداختهاند که رویکرد فردی و اسلوب هنری و زوایای باوری و عاطفی - اعتقادی هر یک را به‌نمایش گذاشته است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
مهدی شاهرخ؛ حسن گودرزی لمراسکی؛ مژده پاک‌سرشت
چکیده
شاعران معاصر برای بیان احساسات و تراوشات فکری خود که ناشی از اوضاع نابسامان جامعه است، از رئالیسم بهره می گیرند تا نارسایی‌های موجود در آن را در اشعار خود بازتاب دهند؛ فروغ فرخزاد و سعاد الصباح از شاعران بزرگ زن ایرانی و کویتی هستند که در زنانه‌سروده‌های خود به‌شکلی پربسامد، خصوصیات رئالیسم انتقادی را به‌کار گرفته‌اند. نوشتار ...
بیشتر
شاعران معاصر برای بیان احساسات و تراوشات فکری خود که ناشی از اوضاع نابسامان جامعه است، از رئالیسم بهره می گیرند تا نارسایی‌های موجود در آن را در اشعار خود بازتاب دهند؛ فروغ فرخزاد و سعاد الصباح از شاعران بزرگ زن ایرانی و کویتی هستند که در زنانه‌سروده‌های خود به‌شکلی پربسامد، خصوصیات رئالیسم انتقادی را به‌کار گرفته‌اند. نوشتار پیش رو درصدد آن است که با تکیه بر شیوۀ توصیفی - تحلیلی، اشعار زنانه این دو شاعر زن را ازمنظر رئالیسم انتقادی بررسی کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که زن‌سروده‌های این دو شاعر، نگاه بی‌پیرایه و منتقدانۀ آن‌ها را دربارۀ مسائل زنان و تفکّر مردم ایران و کویت را درقبال زنان بازتاب می‌دهد؛ این اشعار به‌منظور انتقاد از رویکرد مردسالارانۀ غالب، نادیده‌انگاشته‌شدن نقش زنان، تلاش برای احقاق حقوق ازدست‌رفتة آن‌ها و انتقاد از نقش و جایگاه کنونی زن در خانه و خانواده و یا بیان برخی رویکردهای زنانه در شعر مانند دلدادگی به معشوق و بیان گفت‌وگوهای عاشقانۀ زنان با آیینه، در شعر دو شاعر به‌کار رفته است. نیز شدّت نگاه مردستیزانه در شعر فروغ بسیار پررنگ‌تر از شعر سعاد است؛ زیرا سعاد شاهدختی بوده که در خانۀ شاهزاده‌ای کویتی طعم شیرین خوشبختی را چشیده است؛ ولی فروغ به‌واسطۀ زیستن فقیرانه در خانواده‌ای دیکتاتورمآب پدری و در پی آن، شکست در زندگی زناشویی، از نگرشی بدبینانه‌‌تر و تیره‌تری نسبت به جامعه برخوردار است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
عبدالاحد غیبی؛ علی مصطفی نژاد
چکیده
ادبیات اعترافی، شاخهای از ادبیات و دربرگیرنده آثاری است که به‌نوعی زندگینامه شخصی نویسنده را بازگو میکند. نامه‌های عاشقانه بین ادیبان، شاعران و چهرههای مشهور جهان، به‌نوعی از این دسته و بسیار جذاب هستند و توجّه خواننده را جلب میکنند. این اتّفاق در همة فرهنگ‌ها و ادبیات ملل رخ داده و ادبیات فارسی و عربی نیز از این ...
بیشتر
ادبیات اعترافی، شاخهای از ادبیات و دربرگیرنده آثاری است که به‌نوعی زندگینامه شخصی نویسنده را بازگو میکند. نامه‌های عاشقانه بین ادیبان، شاعران و چهرههای مشهور جهان، به‌نوعی از این دسته و بسیار جذاب هستند و توجّه خواننده را جلب میکنند. این اتّفاق در همة فرهنگ‌ها و ادبیات ملل رخ داده و ادبیات فارسی و عربی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. نامه‌های غلامحسین ساعدی، نویسنده ایرانی به طاهره کوزهگرانی و غسان کنفانی، مبارز و ادیب فلسطینی به غادة سمان، به‌عنوان یکی از ماندگارترین میراث عاشقانههای ادب معاصر فارسی و عربی بهشمار میروند که نهتنها نمایانگر یک واقعة شاعرانه، بلکه ترکیبی از اعتراف، عشق سوزان و دل‌تنگی هستند و قدرت و عظمت عشق را نشان میدهند که هرکسی را فارغ از قدرت و شخصیت و غرور و... مبتلا میکند. نوشتار پیش رو رویکرد تحلیلی - توصیفی و تطبیقی در شکلگیری عشق و عشقورزی آن‌ها در این نامهها است. نامههایی که با دقّت و صداقت نهفته در آن‌ها میتوان به جنبه دیگری از حیات این دو نویسنده پی برد و از دریچه دیگری، پرده از شخصیت و زندگی این عشاق دلداده برداشت. دوری از متانت تزئینی و نقابهای دروغین، رقابت بر سر عشق، گریه و درد و رنج بهخاطر دوری از معشوق، انتظار برای او و ترس ازدست‌دادنش، معشوق را در موقعیتی بالاتر از خود دیدن، نامه‌نوشتن به‌عنوان همبستگی عینی از عشق و خواهش از معشوق برای انجام متقابل، از مهم‌ترین بنمایههای مشترک در نامه‌های این دو نویسنده سرشناس ایرانی و فلسطینی است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
صغری فلاحتی؛ هومن ناظمیان؛ حسین ابویسانی؛ محسن محسنی؛ زهرا علی آبادی
چکیده
شاید بتوان دورة تاریخی و محیط طبیعی و اجتماعی را از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در شعر دانست. قرن چهارم و پنجم که اوج رشد و شکوفایی ادب عربی در خراسان است، شاعرانی برجسته و مشهور به ادبیات عربی معرّفی کرده که همچون آینه‌ای درمقابل تأثیرات محیطی و فرهنگی دورة خود، فرهنگ و تمدّن ایرانی را در خویش بازتاب کرده است. ثعالبی از برجسته‌ترین ...
بیشتر
شاید بتوان دورة تاریخی و محیط طبیعی و اجتماعی را از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در شعر دانست. قرن چهارم و پنجم که اوج رشد و شکوفایی ادب عربی در خراسان است، شاعرانی برجسته و مشهور به ادبیات عربی معرّفی کرده که همچون آینه‌ای درمقابل تأثیرات محیطی و فرهنگی دورة خود، فرهنگ و تمدّن ایرانی را در خویش بازتاب کرده است. ثعالبی از برجسته‌ترین عالمان و ادیبان خطّة خراسان، بسیاری از اشعار این دوران را در کتاب گرانسنگ یتیمة الدّهر گردآورد. جستار حاضر با رویکرد تاریخی - اجتماعی محتوایی شعر شاعران عربی‌سرای خراسان را در جلد چهارم دیوان یتیمة الدّهر بررسی کرده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که فرهنگ و تمدّن ایران بهصورت عام و فرهنگ خراسان بهطور خاص بر محتوای شعر عربی تأثیری شگرف گذاشته است. از یکسو، عناصر فرهنگ ایرانی همچون سبک پوشش، غذاها و خوراکیهای متداول، انواع پارچه، صنایع ایرانی، جشنها و اعیاد در شعر این دوره تبلور یافته و از سوی دیگر، تأثیر این تمدّن بر قالب و صور بیانی بهکاررفته در شعر ملموس است و شاعران بیشتر عناصر صور بیانی خود را از محسوسات گرفته‌اند و بر حسّ بینایی و رنگها تأکید ویژه داشتهاند.
مقاله پژوهشی
صرف و نحو
غلامرضا کریمی فرد
چکیده
«اضافه» در زبان، عبارت است از اسناد یک اسم به اسم دیگر به‌قصد فایده‌ای همچون تعریف، تخصیص، تخفیف و توضیحات مختلف دیگری که حسب نیاز لفظ مضاف، پدید می‌آید. در ترکیب اضافی، اسم دوم را متمّم اسم اول دانستهاند و براساس نیازی که در لفظ نخست وجود دارد، فایده و حتّی نوع اضافه مشخّص میشود. این فایده در زبان عربی زیر عنوان‌های «تعریف»، ...
بیشتر
«اضافه» در زبان، عبارت است از اسناد یک اسم به اسم دیگر به‌قصد فایده‌ای همچون تعریف، تخصیص، تخفیف و توضیحات مختلف دیگری که حسب نیاز لفظ مضاف، پدید می‌آید. در ترکیب اضافی، اسم دوم را متمّم اسم اول دانستهاند و براساس نیازی که در لفظ نخست وجود دارد، فایده و حتّی نوع اضافه مشخّص میشود. این فایده در زبان عربی زیر عنوان‌های «تعریف»، «تخصیص»، «تخفیف» و «فرار از قُبح» مطرح شده است؛ امّا در زبان فارسی، با عنوان کلّی «متمّم» از آن سخن رفته است که به انواع مختلفی تقسیم میشود. بیشک، ترکیبهای اضافی، صرف نظر از نوع آن‌ها، نقش مهمّی ازلحاظ معنیسازی در جملات دارند و کمترین کوتاهی در درک رابطة دوطرف اضافه و نقش معنیسازی آن‌ها در ساختار کلّی عبارت، در فهم و درک معنا اختلال جدّی ایجاد میکند. نوشتار پیش رو که به روش تحلیلی - توصیفی انجام پذیرفته و انواع ترکیبهای اضافی را در زبان عربی و فارسی بررسی کرده است، روشن ساخته که ترکیبهای اضافی در هردو زبان فارسی و عربی، با همة تفاوتهایی که ازنظر تعریف و مصداق دارند، در بسیاری جنبهها باهم مشترک هستند و کارکردی مشابه دارند؛ همچنین در پژوهش حاضر روشن شد که در برخی موارد از مباحث نظری، اضافه در فارسی متأثّر از زبان عربی بوده است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
فرشته ملکی؛ محمدنبی احمدی؛ تورج زینی وند
چکیده
شهید «حاج قاسم سلیمانی» و «ابومهدی المهندس» دو مجاهد پرآوازه و مظهر اقتدار ملّی دو کشور ایران و عراق هستند که با شهادت خود باعث دمیده‌شدن روح مقاومت در منطقة غرب آسیا و بلکه در جهان شدند. آن‌ها ادبیات پایداری را نه در قالب کلمات و جملات بلکه در عمل و کردار خود به منصة ظهور گذاشتند. ادبیات پایداری امروزه در دنیا در حوزة شعر ...
بیشتر
شهید «حاج قاسم سلیمانی» و «ابومهدی المهندس» دو مجاهد پرآوازه و مظهر اقتدار ملّی دو کشور ایران و عراق هستند که با شهادت خود باعث دمیده‌شدن روح مقاومت در منطقة غرب آسیا و بلکه در جهان شدند. آن‌ها ادبیات پایداری را نه در قالب کلمات و جملات بلکه در عمل و کردار خود به منصة ظهور گذاشتند. ادبیات پایداری امروزه در دنیا در حوزة شعر و ادب جهتگیری واحدی را دنبال میکند و به همین دلیل توجّه ادیبان زیادی را به خود معطوف داشته است. شاعران و نویسندگان هم‌سو با مردم بنمایههای پایداری را در آثار خود منعکس و از این روش مردم را به مبارزه درراه اهداف خود تشویق کردهاند. امروزه بنمایههای پایداری مرزها را درنوردیده و مکاتب مختلفی را برای خود برگزیده است. بررسی این بنمایهها در دو زبان مختلف و وسعت‌بخشیدن به دامنۀ بحث، موجب همدلی و تقویت هرچه بیشتر این مفاهیم در فراسوی مرزها شده و بر میزان تأثیرگذاری آن میافزاید. پژوهش حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و براساس نظریة ادبیات تطبیقی اسلامی، بر آن است تا به مضامین مشترک پایداری در شعر علی داوودی و حمید حلمی دربارة این دو سردار شهید بپردازد. بررسیهای به‌عمل‌آمده بیانگر آن است که محورهای مبارزه در ایران و عراق به‌علّت نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات دینی کمابیش مشابه هم بوده است. مهم‌ترین یافتۀ پژوهش حاضر ضمن تعیین ابزارهای ادبی بهکاررفته در شعر دو شاعر آن است که حلمی بیشتر برای بازنمایی حادثة شهادت سرداران مقاومت به هجوهای گزنده روی آورده در حالی که بیان داوودی اغلب حماسی و امیدوارانه است.
