ساختار شناسی تطبیقی « اضافه» و کارکردآن در دستور زبان عربی و فارسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید چمران اهوازـ اهوازـ ایران

چکیده

«اضافه» در زبان، عبارت است از اسناد یک اسم به اسم دیگر به‌قصد فایده‌ای همچون تعریف، تخصیص، تخفیف و توضیحات مختلف دیگری که حسب نیاز لفظ مضاف، پدید می‌آید. در ترکیب اضافی، اسم دوم را متمّم اسم اول دانسته‎اند و براساس نیازی که در لفظ نخست وجود دارد، فایده و حتّی نوع اضافه مشخّص می‎شود. این فایده در زبان عربی زیر عنوان‌های «تعریف»، «تخصیص»، «تخفیف» و «فرار از قُبح» مطرح شده است؛ امّا در زبان فارسی، با عنوان کلّی «متمّم» از آن سخن رفته است که به انواع مختلفی تقسیم می‎شود. بی‌شک، ترکیب‎های اضافی، صرف نظر از نوع آن‌ها، نقش مهمّی ازلحاظ معنی‌سازی در جملات دارند و کمترین کوتاهی در درک رابطة دوطرف اضافه و نقش معنی‌سازی آن‌ها در ساختار کلّی عبارت، در فهم و درک معنا اختلال جدّی ایجاد می‎کند. نوشتار پیش رو که به روش تحلیلی - توصیفی انجام پذیرفته و انواع ترکیب‌های اضافی را در زبان عربی و فارسی بررسی کرده است، روشن ساخته که ترکیب‌های اضافی در هردو زبان فارسی و عربی، با همة تفاوت‌هایی که ازنظر تعریف و مصداق دارند، در بسیاری جنبه‌ها باهم مشترک هستند و کارکردی مشابه دارند؛ همچنین در پژوهش حاضر روشن شد که در برخی موارد از مباحث نظری، اضافه در فارسی متأثّر از زبان عربی بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Survey of Comparative Structure of Genitive and its Function in Arabic and Persian Grammar

نویسنده [English]

  • Gholam Reza Karimi Fard
Associate Professor of Arabic Language and Literature of Shahid Chamran University of Ahvaz,- Ahvaz- Iran
چکیده [English]

The “Addition” documents of a name to another name is added to the benefit of such a purpose, such as the definition, allocation, discount, and various explanations, as required by the additional words. In an additional combination, the complementary is considered to be a complement to the first (sub) term; that is, the subtitle is incomplete in meaning, and to complete it, it is necessary to refer to another term that it is called “complementary”. In the same way as there is in the first word, the benefit and even the type of extraction are determined. This benefit has been raised in Arabic under the categories of “definition”, “allocation”, "discount” and “escape from grace. But in Farsi it is called “Addition”, and under this heading it is divided into different types. Additional combinations have an important role to play in terms of structure and meaning. In the least doubt, the slightest shortcoming in understanding the relationship between the two sides is disturbed in the comprehension of the subject. With this descriptive-analytic method, it became clear that the additional combinations in these two languages, with all the differences that distinguish between them, have similarities and similarities are important and significant in terms of function and variety, but in some cases additional theoretical and diagnostic issues in Persian are influenced by Arabic.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Addition
  • Grammar
  • Arabic language
  • Farsi language

عنوان مقاله [العربیة]

بنیویة الاضافة المقارنة ووظیفتها فی النحو العربی والفارسی

چکیده [العربیة]

الإضافةُ» نسبة اسم لآخر لفائدة متوخّاة، کفائدة التعریف أو التخصیص أو التخفیف والإیضاحات المختلفة بحسب حاجة لفظ المضاف یتم بناء الإضافة. یعتبر المضاف إلیه فی الترکیب الإضافی متمّماً للمضاف بمعنی أن الاسم المضاف ناقص من جهة المعنی ولا یتمّ معناه إلا بانضمام لفظ آخر له یسمّی المضاف إلیه، وتتعین نوعیة الإضافة وفائدتها وفق الحاجة فی اللّفظ الأوّل. وهذه الفائدة تدرج تحت عنوان «التعریف» أو «التخصیص» أو «التخفیف» أو «الفرار من القبح» لکنّها فی الفارسیة تدرج تحت عنوان عام وهو «المتمّم» ثم ینقسم إلی عدة تقسیمات کما یلی فی الأسفل. للتراکیب الإضافیة دور مهم من حیث البناء والمعنی فی الجمل و لاشکَّ أنّ أدنَی تقصیر فی استیعاب ودرک العلاقة بین طرفی الإضافة یؤدی إلی الإخلال فی الموضوع. ومن خلال هذا التحقیق الذی یعتمد علی المنهج التحلیلی - الوصفی والّذی یتطرّق إلی خصائص وأداء الإضافة فی اللّغة الفارسیة والعربیة قد تبیّن أن التراکیب الإضافیة فی هاتین اللّغتین رغم کل الفروق الموجودة بینهما فی التعریف والمصادیق إلاّ أن هناک وجوه مشترکة وملابسات مهمّة وجدیرة بالعنایة من جانب الأداء والتنویع بل فی بعض الأحیان قد تأثّرت مباحث النظریة للإضافة فی اللغة الفارسیة من نظیرتها العربیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإضافة
  • النحو
  • اللّغة العربیة
  • اللّغة الفارسیة
ابن عقیل، بهاءالدین عبداللّه (1980). شرح ابن عقیل. تحقیق محمد محیی الدّین عبدالحمید. الجزء الأوّل. الطبعة العشرون. القاهرة: دار التراث.
ابن هشام، جمال الدین ابو محمد عبدالله ابن یوسف (1979). مغنی اللّبیب عن کتب الأعاریب. الطبعة الخامسة. بی‌جا: مکتبة بنی هاشم.
ابن هشام، جمال الدین ابو محمد عبدالله ابن یوسف (2001). شرح شذور الذهب فی معرفة کلام العرب. الطبعة الأولی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن یعیش النحوی، موفق الدّین یعیش ابن علی (بی‌تا). شرح المفصل. الجزء الثّانی. بی‌جا: إدارة الطّباعة المنیریة.
الأسترآبادی، رضی الدین محمد بن حسن (بی‌تا). شرح الرّضی علی الکافیة. تحقیق یوسف حسن عمر، بنغازی: جامعة قاریونس.
الأندلسی، ابی حیان (1998). ارتشاف الضرب من لسان العرب. تحقیق رجب عثمان محمّد. الطبعة الأولی. القاهرة: مکتبة الخانجی.
الأندلسی، ابی حیان (2011). البلاغة (2) المعانی. المدینة: جامعة المدینة العالمیة.
جرجانی، محمّد السیّد الشریف (بی‌تا). معجم التعریفات. تحقیق محمد صدّیق المنشاوی، القاهرة: دار الفضیلة.
حسن، عباس (بی‌تا). النحو الوافی. الجزء الثّالث. الطبعة الثّالثة. القاهرة: دار المعارف.
خوانساری، محمد (2536). فرهنگ اصطلاحات منطقی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
خیام‎پور، عبدالرسول (1344). دستور زبان فارسی. چاپ پنجم. تهران: کتاب‌فروشی تهران.
السامرائی، فاضل صالح (2000). معانی النحو، الجزء الثّالث. الطّبعة الاولی. عمان: دار الفکر.
سلطانی گرد فرامرزی، علی (1376). از کلمه تا کلام. چاپ ششم. تهران: مبتکران.
الشّرتونی، رشید (1387). مبادی العربیة فی الصرف والنحو. الجزء الرّابع. قم: دار العلم.
شریعت، محمدجواد (1372). دستور زبان فارسی. چاپ ششم. تهران: اساطیر.
الصالح، صبحی (2004). نهج‌البلاغة. الطبعة الرّابعة. القاهرة: دار الکتاب المصری.
العثیمن، محمد بن صالح (1434). شرح ألفیة ابن مالک. الطّبعة الأولی. الریاض: مکتبة الرشد.
الغلایینی، مصطفی (2004). جامع الدروس العربیة. الجزء الثّالث. الطبعة الرّابعة. بی‎جا: دار الکوخ.
فراهیدی، خلیل بن احمد (2003). العین. تحقیق عبدالحمید هنداوی، الجزء الثّالث. الطّبعة الثّالثة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
فرشیدورد، خسرو (1355). پژوهشی در نحو فارسی معاصر. گوهر مراد، (41)، 393-406.
فقیهی، علی‌اصغر (1349). دستور زبان فارسی. چاپ دوم. قم: اسماعیلین.
قریب، عبدالعظیم؛ ملک‌الشعرا بهار و همکاران (1363). دستور زبان فارسی پنج استاد. جلد 1. تهران: مرکزی.
معین، محمد (1362). اضافه. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
ناتل خانلری، پرویز (2535). دستور زبان فارسی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.