زیباشناسی محتوایی مرثیه‌های عاشورایی شریف رضی و نصرت اردبیلی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

اشتراک‎های متعدّد فکری، فرهنگی، دینی و مذهبی و بهره‎گیری از منابع مشترک معرفتی و اسلوب اختصاصی کاربرد و ارائه آن‌ها در ارتباطات کلامی زبان فارسی و عربی، در آثار علمی و ادبی گویندگان آن‎ها، وجوهی از همانندی‎ها، ناهمانندی‎ها و اثرپذیری‎ها و ویژگی‎ها و سبک‎های اختصاصی را به‌وجود می‎آورد. یکی از مصادیق بارز این مدّعا موضوع ادبیّات عاشورایی و مرثیه‌سرایی در این دو زبان است. بر این باور، این مقاله به شیوه تطبیقی و برمبنای روش توصیفی و مبتنی بر کاوش کتابخانه‎ای به مقایسه سنجشی چندسویه مرثیه‎های نصرت اردبیلی، از شاعران عارف‌مسلک عهد قاجار و سیّد رضی پرداخته و به این نتایج کلّی دست یافته است که مرثیه‎های این دو شاعر شیعی دارای همانندی‎هایی متأثّر از منابع واحد در بیان ابعاد مختلفی از واقعۀ کربلا مثل توصیف شجاعت‎ها، مظلومیت‎ها، مرارت‎ها و احوالات امام حسین (ع) و یاران او و ویژگی‎های سپاهیان یزید هستند و به اعتبار ویژگی‎های هنری و زبانی و رویکردهای توصیفی و تصویرسازی‎های فردی، ناهمانندی‎هایی دارند که از آن جمله‎اند: نوع قالب‎های شعری، ترفندهای آرایه‎ای، صور معانی و فضاهای احساسی حاکم بر اندیشۀ شاعر و هر یک از آن‌ها نیز به موضوع‎های خاص و ویژه‎ای پرداخته‎اند که رویکرد فردی و اسلوب هنری و زوایای باوری و عاطفی - اعتقادی هر یک را به‌نمایش گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Content Aesthetics of Ashura Elegies by Sharif Razi and Nusrat Ardabili

نویسندگان [English]

  • Mahin Daeichin 1
  • Mohammad Ebrahim Malmir 2
  • Gholamreza Salemain 3
1 Ph.D. Student, Department of Persian Language, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
2 Associate Professor of Persian Language and Literature Dept, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran.
3 Assistant Professor of Persian Language and Literature Dept, Faculty of Literature and Humanities, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Numerous intellectual, cultural, religious,and religious,  and religious commonalities and the use of common epistemological resources and Arabic verbal communication, in the scientific and literary works of their speakers,it creates of similarities, inequalities and influences, and influences, and influences, and specific features and styles. One of the obvious examples of this claim is the subject of Ashura literature and lamentation in these two languages. It is believed that this article compares Nusrat Ardabilis lamentationswith the mystic poets of the Qajor and Sayeed Razi professions in a comparative manner and based on a descriptive method based on library exploration and has obtained these general results. The Shiite poet has similarities hnfluenced by single sourage, oppression, sufferings and circumstances of Imam Hussein (AS) and his companions and the characteristics of Yazids troops, and the validity of artistic, linguistic, linguistic and approaches. Descriptive and personal illustrations have the following implications: The type of poetic formats, array tricks, the forms of meanings and emotional spa ces that govern the poets  thought and each of them have dealt with specific issues that have an individual approach and artistic style of doctrinal and emotionally Believing that shows each one is on display.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharif Razi
  • Nusrat Ardabili
  • Comparative Literature
  • Content aesthetics
  • Ashurai Literature
  • Elegy

عنوان مقاله [العربیة]

جمالیات المراثی الحسنیة للسیّد رضی ونصرت أردبیلی

چکیده [العربیة]

العدید من القواسم المشترکة الفکریة و الثقافیة و الدینیة و المذهبی واستخدام المصالح المعرفیة المشترکة وأسالیب محددة للتطبیق و العرض فی التواصل اللاهوتی باللغة الفارسیة و العربیة، فی الأعمال العلمیة و الأدبیة للمتحدثین، و جوانب التشابه و التناقضات و التأثیرات و إنشاء میزات و أنماط مخصصة. أحد الأمثلة الواضحة لهذا الادعاء هو موضوع أدب عاشوراء و ندب فی هاتین اللغتین. وفقًا لهذا الاعتقاد، قارنت هذه المقالة التقییم متعدد الأوجه لرثاء نصرت أردبیلی مع الشعراء الصوفیین فی عصر القاجار و سیّد شریف الرضی بطریقة مقارنة و استنادًا إلى طریقة وصفیة تستند إلى أبحاث المکتبة. و قد تم التوصل إلى هذه الاستنتاجات العامة على أن: روایة هذین الشاعرین الشیعیین لها أوجه شبه متشابهة من نفس المصادر فی التعبیر عن جوانب مختلفة من حادثة کربلاء مثل وصف شجاعة و قهر و معاناة و ظروف الإمام الحسین (ع) و أصحابه و خصائص القوات الیزید هی. و بسبب مناهجهم الفنیة و اللغویة و الوصفیة و الرسوم التوضیحیة الفردیة، لدیهم التناقضات التالیة: نوع التنسیقات الشعریة، وحیل المصفوفة، و أشکال المعانی، و المساحات العاطفیة التی تحکم فکر الشاعر، و تعامل کل منها أیضًا مع قضایا خاصة أظهرت النهج الفردی و الأسلوب الفنی و زوایا الإیمان و العاطفة و المعتقد یکون.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • شریف الرضی
  • نصرت الأردبیلی
  • الأدب المقارن
  • أدب العاشوراء
  • جمالیات المحتوى
  • الرثاء

مراجع

آل‌بویه لنگرودی، عبدالعلی (1392). بررسی مفهومی قصیده مهدی بحرالعلوم و مقایسه با ترکیب‌بند محتشم کاشانی. کاوش‌نامه ادبیّات تطبیقی، 3  (10)، 1-23.
ابن ابی الحدید، فخرالدین ابو حامد (1965). شرح نهج البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن خلکان، ابوالعباس شمس الدین (بی‎تا). وفیات الأعیان، بیروت: دار صادر.
ابن عساکر، ابوالقاسم علی (1414). ترجمة ریحانة رسول‌الله ص (الإمام الحسین ع). تحقیق محمدباقر محمودی. قم: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة.
اژدری فایقی، سعیده (1389). دعبل و محتشم سرآمد مرثیه‌‌سرایان. کیهان فرهنگی، تهران: ش 288-289.
اعتمادالسلطنه‏، محمدحسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصرى. تصحیح محمد اسماعیل رضوانى. تهران‏: دنیاى کتاب‏.
افسری کرمانی، عبدالرضا (1371). نگرشی بر مرثیه‌سرایی در ایران. تهران: اطلاعات.
افشار، ایرج؛ دانش‎پژوه، محمدتقی (1354). فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ملی ملک. جلد 2. تهران: دانشگاه تهران.
امامی، نصرالله (1369). مرثیه‌سرایی در ادبیّات فارسی ایران. تهران: دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
امیدعلی، احمد (1396). امام حسین در شعر شیعی شریف رضی. معارف حسینی، 2 (5)، 142-161.
الأمین، حسن (1409). مستدرکات أعیان الشیعة. سوریه: دار التعارف للمطبوعات.
بامداد، مهدی (1378). شرح‌حال رجال ایران در قرون 12 و 13 و 14 هجری. تهران: زوّار.
تربیت، محمدعلی (بی‎تا). دانشمندان آذربایجان. تبریز: بنیاد کتاب‌فروشی فردوسی.
الثعالبی، ابو منصور عبد الملک (1403). فی محاسن اهل العصر. بیروت: دارالکتب العلمیة.
جعفری، محمّدمهدی (1375). سیّد رضی. تهران: بنیان‎گذاران فرهنگ امروز.
جهانگیر میرزا (1384). تاریخ نو. تصحیح عباس اقبال آشتیانى‏، تهران‏: نشر علم‏.
حائری، محمدحسین (1993). دائرة المعارف الشیعیة العامة. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
حجازی، علی‌رضا (1425). حسین بن علی در آینۀ شعر فارسی. قم: فارس حجاز.
حسن‎لی، کاووس؛ کافی، غلامرضا (1386-1385). ویژگی‎های شعر عاشورایی از قرن چهارم تا پایان قرن نهم. مجلّة علمی - پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهراء، 17-16 (62-61)، 31-69.
خزعلی، انسیه (1383). امام حسین در شعر معاصر عربی. تهران: چشم و چراغ.
خوارزمی، ابوالمؤید الموفق (1418). مقتل الخوارزمی. تحقیق شیخ محمد سماوی. قم: انوار الهدی.
خورموجى، ‏محمدجعفر (1344). تاریخ قاجار (حقایق الاخبار ناصرى). تصحیح: حسین خدیو جم‏‏. تهران‏: زوّار.
دانش‎پژوه، محمدتقی (1340). فهرست نسخه‎های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. جلد 10. تهران: دانشگاه تهران.
دانش‎پژوه، محمدتقی (1345). فهرست نسخه‎های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. جلد 15. تهران: دانشگاه تهران.
دانش‎پژوه، محمدتقی (1346). فهرست نسخه‎های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. جلد 16. تهران: دانشگاه تهران.
دانش‎پژوه، محمدتقی؛ علمی انواری، بهاءالدین (1359). فهرست کتب خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. (سنای سابق، جلد 1). تهران: انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
دولت‎آبادی، عزیز (1377). سخنوران آذربایجان. تبریز: ستوده.
دیوان بیگی شیرازی، احمد (1366). حدیقة الشعراء (ادب و فرهنگ در عصر قاجار). تصحیح و تکمیل و تحشیه عبدالحسین نوائی. تهران: زرین.
زارع مهرجوری، محبوبه (1396). ترجمه و شرح اشعار شریف رضی. تهران: کتاب اطهر.
سبحانی، جعفر (1361). سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه. قم: توحید.
الشریف الرضی، محمد بن حسین (1415). دیوان الشریف الرضی. تصحیح یوسف شکری فرحات‏. بیروت: دار الجیل.
شمیسا، سیروس (1393). انواع ادبی. تهران: میترا.
شمیم‏، علی‌اصغر (1387). ایران در دوره سلطنت قاجار. تهران‏: بهزاد.
شیرازی، محمد معصوم (1349). طرائق الحقائق. به‌اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: کتابخانه سنایی.
شیروانی، زین‌العابدین (1315). بستان السیاحه. تهران: چاپخانه احمدی.
صدرائی خوئی، علی (1376). فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. جلد 26. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرائی خوئی، علی (1377). فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. جلد 37. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
صدرائی خوئی، علی (1389). فهرست نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. جلد 44. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
صفا، ذبیح‌الله (1355). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: امیرکبیر.
الصفدی، صلاح الدّین (1420). الوافی بالوفیات. تحقیق: أحمد الأرناؤوط وترکی مصطفى. بیروت: دار إحیاء التراث.
صوفی، ل. (1381). زندگی‌نامة شاعران ایران. تهران: جاجرمی.
طایفی، شیرزاد (1389). بررسی نمودهای مذهبی در شعر عهد قاجار. ادیان و عرفان، 2 (43)، 99-115.
عباس، احسان (1959). الشریف الرضی. بیروت: دار صادر.
الفاخوری، حنا (1422). الجامع فی تاریخ الأدب العربی. قم: دار ذوی القربی.
فاضل هاشمی، سید محمدرضا (1380). فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی. جلد 17). مشهد: کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
فروخ، عمر (1989). تاریخ الأدب العربی. بیروت: دارالعلم الملایین.
قمی، عباس (1385). در کربلا چه گذشت. ترجمة محمّدباقر کمره‎ای. قم: مسجد مقدس جمکران.
القیروانی، ابن رشیق (1981). العمدة فی محاسن الشعر وآدابه ونقده. التحقیق محیی الدین عبدالحمید. بیروت: دار الجیل.
کافی، غلامرضا (1386). شرح منظومه ظهری. تهران: مجموعۀ فنی عاشورا.
گل‎محمدی، حسن (1366). عاشورا و شعر فارسی در ترکیب‎بندهای معروف شعرای بزرگ. تهران: اطلس.
مبارک، زکی (1938). عبقریة الشریف الرضی. بغداد: مطبعة الجزیرة.
مجاهدی، محمدعلی (1379). شکوه شعر عاشورا. قم: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز تحقیقات اسلامی.
مجتبی‎زاد، صادق (1390). مشاهیر سخن. تبریز: فن افزار.
محمّدرضایی، علی‌رضا؛ کیا، مریم (1389). جستاری بر مرثیه‎های شریف رضی و محتشم کاشانی. ادبیات تطبیقی دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، (3)، 329-354.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1286). دیوان نصرت اردبیلی (نصرتعلی شاه). نسخة خطی شمارة 7686. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1288). دیوان نصرت. نسخه خطی شماره 3/15977. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1297). دیوان نصرت علی‎شاه. نسخه خطی شماره13727. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1298). دیوان نصرت علیشاه. نسخة خطی شمارة 7510-5. تهران: کتابخانة ملّی ایران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1303). دیوان. نسخة شمارة 6024. تهران: کتابخانه دانشگاه تهران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1312). دیوان. نسخه شماره 1-2819. تهران: کتابخانه دانشگاه تهران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1313). دیوان نصرت. نسخه شماره 5097. تهران: کتابخانه و موزه ملک.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (1324). دیوان. نسخة شمارة 1-5056. تهران: کتابخانه دانشگاه تهران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (اواخر قرن 13). دیوان اشعار. نسخه شماره 16111. مشهد: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (قرن 13). دیوان نصرت اردبیلی. نسخه شماره 23584-5. تهران: کتابخانة ملّی ایران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (قرن 13). دیوان نصرت اردبیلی. نسخة شمارة 23571-5. تهران: کتابخانة ملّی ایران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (قرن 14). دیوان نصرت اردبیلی، نسخة شمارة 22993-5. تهران: کتابخانة ملّی ایران.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (قرن 14). دیوان نصرت کرمانشاهی. نسخه شماره 1/1407 س. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
نصرت اردبیلی، میرزا نصرالله صدرالممالک (قرن 14). دیوان نصرت کرمانشاهی. نسخه شماره 2/1407 س. تهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی.
هدایت، رضا قلی‎خان (1382). مجمع الفصحاء. تهران: امیرکبیر.
ولی‎زاده، حمید و تقی‎لو، حافظ (1395). سوگواره سرایی در قصاید شریف رضی، ترجیع‎بند فراهانی و حدیقة السعدای فضولی. ادبیات تطبیقی دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 8 (14)، 294-314.
یوسف، نورالدین (1958). الشعراء الثلاثة (أبوطیب المتنبی- أبوالعلاء المعری – الشریف الرضی). بیروت: دار الانصاف للتألیف والطباعة والنشر.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار