سخن سردبیر
چکیده
امروزه دیگر زمان آن فرارسیده است که از پژوهشهای تطبیقی با رویکردهای «سنّتی»، «تکراری» و «سطحی» گذر کنیم و در جست وجوی روشها و رویکردهایی باشیم که زبان و ادبیّات ملّی و بهتعبیری؛ فرهنگ پربار ایرانی – اسلامی ما را به گونه ای «درست» و «واقعی» به دیگر فرهنگها و ملّتها عرضه و معرّفی نماید.
...
بیشتر
امروزه دیگر زمان آن فرارسیده است که از پژوهشهای تطبیقی با رویکردهای «سنّتی»، «تکراری» و «سطحی» گذر کنیم و در جست وجوی روشها و رویکردهایی باشیم که زبان و ادبیّات ملّی و بهتعبیری؛ فرهنگ پربار ایرانی – اسلامی ما را به گونه ای «درست» و «واقعی» به دیگر فرهنگها و ملّتها عرضه و معرّفی نماید.
این آشنایی و به تعبیری؛ «حضور فرهنگی» در میان دیگر ملّتها در درازمدّت، برای ما دستاوردهای عظیم فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتّی اقتصادی به بار خواهد آورد.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
نوروز پودینه بحری؛ عبدالباسط عرب یوسف آبادی؛ مجتبی بهروزی
چکیده
داستان‌پردازی عنصر مهمّ پیرنگ را به‌عنوان شاکلۀ اصلی رمان دربر دارد. پیرنگ از عناصر شروع، گسترش، تعلیق، نقطۀ اوج، گره‌گشایی و پایان تشکیل‌شده است که این نوع ترتیب عناصر را در داستان‌های کلاسیک می‌توان یافت. در حالی که ترتیب عناصر پیرنگ منظّم سنّتی در رمانهای پست‌مدرن با نوعی برهم‌ریختگی و هنجارشکنی در بافت هنری پیرنگ همراه ...
بیشتر
داستان‌پردازی عنصر مهمّ پیرنگ را به‌عنوان شاکلۀ اصلی رمان دربر دارد. پیرنگ از عناصر شروع، گسترش، تعلیق، نقطۀ اوج، گره‌گشایی و پایان تشکیل‌شده است که این نوع ترتیب عناصر را در داستان‌های کلاسیک می‌توان یافت. در حالی که ترتیب عناصر پیرنگ منظّم سنّتی در رمانهای پست‌مدرن با نوعی برهم‌ریختگی و هنجارشکنی در بافت هنری پیرنگ همراه است؛ زیرا هدف اصلی در داستان‌های پست‌مدرن برخلاف داستان سنّتی، شالوده‌شکنی و بیان افکار نویسنده به‌طور آزاد و بی‌قید در قالب تداعی‌های ذهنی شخصیت‌های داستان و بهچالشکشیدن ذهن مخاطب است. رمانهای پست‌مدرن ملکة الغرباء از الیاس خوری و من ببر نیستم، پیچیده به بالای خود تاکم از محمدرضا صفدری با داشتن پیرنگی نامنظم، بافتی آشفته به خواننده ارائه داده‌اند. بر این اساس پژوهش حاضر بر آن است تا با روش توصیفی - تحلیلی مؤلّفه‌های پیرنگ غیر خطی را در دو رمان یادشده واکاوی کند. نتایج نشان می‌دهد شیوه پیرنگ‌سازی در دو رمان به‌گونه‌ای است که ترتیب تقویمی توالی وقایع در آن کنار گذاشته می‌شود و رخدادها پس و پیش روایت می‌شوند و بسیار پیش می‌آید که اصلاً زمان حالی در روایت وجود ندارد؛ همچنین بارزترین ویژگی پیرنگ غیر خطی در دو رمان مورد بحث ابهام در روابط، فقدان پیکره، عدم انسجام و نمایش‌محوری است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
فاطمه تسلیمی؛ حسین ابویسانی؛ عبدالله حسینی؛ هادی نظری منظم
چکیده
نقد پسااستعماری، به‌عنوان یکی از رویکردهای ادبیات تطبیقی و مطالعات فرهنگی، بازخوردهای استعمار را در متون ادبی تحلیل و به کشف مؤلّفه‌های پسااستعماری در ادبیات می‌پردازد. این نظریه به تقابل بنیان‌های فکریِ شرق فرودست و تفکّر فرادستی غرب می‌پردازد و می‌کوشد گفتمان حاصل از این تقابل را میان استعمار و مستعمره نشان دهد. احمد سعداوی ...
بیشتر
نقد پسااستعماری، به‌عنوان یکی از رویکردهای ادبیات تطبیقی و مطالعات فرهنگی، بازخوردهای استعمار را در متون ادبی تحلیل و به کشف مؤلّفه‌های پسااستعماری در ادبیات می‌پردازد. این نظریه به تقابل بنیان‌های فکریِ شرق فرودست و تفکّر فرادستی غرب می‌پردازد و می‌کوشد گفتمان حاصل از این تقابل را میان استعمار و مستعمره نشان دهد. احمد سعداوی نویسندة رمان فرانکشتاین فی بغداد از زمرة نویسندگانی است که مبارزه با استعمار را سرلوحة کار خویش قرار داده‌اند. وی پیامدهای استعمار عراق توسّط آمریکایی‌ها را در این رمان به‌تصویر می‌کشد و نوشتة او تمثیلی پیچیده در مورد خشونت‌های قبیله‌ای در عراق، در پی حملة آمریکاست؛ از این رو، تحلیل اندیشه‌های این نویسندة عراقی از دیدگاه ادبیات پسااستعماری حائز اهمیت است. نتیجة پژوهش نشان می‌دهد که چگونه نویسنده با روی‌آوردن به دیدگاه ضدّ استعماری توانسته تأثیرات و پیامدهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی استعمار در کشور عراق را در قالب رمانی تخیّلی مطرح کند. وی در این رمان، تجربة آشفتگی حاکم بر سرزمین خود را به‌تصویر می‌کشد و دست به خلق شخصیّتی می‌زند که هویتی تکه‌پاره دارد. سعداوی با خلق این موجود تخیّلی که سعی در اجرای عدالت دارد، به بررسی جلوه‌های استعمار در شکل نوین آن پرداخته است. پژوهش حاضر که از منظر نقد پسااستعماری و با روش تحلیلی - توصیفی نگاشته شده، به واکاوی مؤلّفه‌های پسااستعماری، از قبیل مرکزیت‌یافتگی غرب، مشکلات اخلاقی و چندپارگی هویت می‌پردازد. درمقابل، تکیه بر اعتقادات و دین برای رسیدن به هویت پیشین و مبارزه علیه اعتقاد به برتری نژادِ غربی و استعمارستیزی را نیز تبلیغ می‌کند.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
محبوبه شمشیرگرها
چکیده
بحر المحبة فی أسرار المودة و أنیس المریدین و شمس المجالس، دو تفسیر صوفیانه از مؤلّفانی ناشناس هستند که در آن‌ها سوره یوسف (ع)، یکی به زبان فارسی و دیگری عربی، در ساختار و محتوایی مشابه شرح شده است؛ تا جایی که برخی فهرست نویسان، انیس المریدین را ترجمه فارسی بحر المحبة دانسته اند. نوشتار پیش رو در بررسی تطبیقی این دو اثر و کوشش ...
بیشتر
بحر المحبة فی أسرار المودة و أنیس المریدین و شمس المجالس، دو تفسیر صوفیانه از مؤلّفانی ناشناس هستند که در آن‌ها سوره یوسف (ع)، یکی به زبان فارسی و دیگری عربی، در ساختار و محتوایی مشابه شرح شده است؛ تا جایی که برخی فهرست نویسان، انیس المریدین را ترجمه فارسی بحر المحبة دانسته اند. نوشتار پیش رو در بررسی تطبیقی این دو اثر و کوشش برای تأیید یا رد این دیدگاه شکل گرفته است. بهنظر می رسد وجوه اشتراک متعدّد این دو اثر که در برخی وجوه، بسامد آن بالا و فراگیر است، موجب شکلگیری این تلقّی شده است؛ همچون ساختار مشترک، رجحان قصّه گویی، روش تفسیری همانند، رویکرد عرفانی ساده، روایات تفسیری مشترک، حکایتها، نکتهها و اشارتهای عرفانی همسان یا مشابه و نیز ترتیب و توالی مطالب؛ اما احصاء برخی ناهمگونیها هرچند در حجم و اهمیتی کمتر، مانندِ تفاوت در برخی ماجراهای داستانی، نام و جایگاه شخصیت‌های فرعی، ایجاز و اطناب رخدادها، عبارتها و شرح‌های تفسیری، شواهد شعری، حکایتها، نکتهها و اشارتهای عرفانی، بیانگر آن است که انیس المریدین نمیتواند ترجمه ای از بحر المحبة، دستکم به معنای امروزی آن باشد. به‌ویژه آنکه، ساختار و محتوای هر دو، از لحاظ شباهتهای قابل توجّه در محتوا و ساختار، به دیگر تواریخ و تفاسیر عرفانی سدههای متقدّم در شرح این سوره نیز، مانند انیس المریدین و روضة المحبین و قصّة یوسف بسیار شبیه است. به نظر میرسد یکی از زمینههای شباهت میان انیس المریدین و بحر المحبة، بهرهمندی از مصادر و مآخذی مشترک است. وجه دیگر، به شناخت یکی از آن‌ها به‌منزلة مصدر و منبعی اصلی برای دیگری مربوط می‌شود که در این صورت، شاید بتوان حتّی جهت این رابطة بینازبانی را از أنیس المریدین به‌سوی بحر المحبة دانست.
مقاله پژوهشی
معصومه صادقی
چکیده
سرایش شاعران در زندان و بیان شکواهای تلخ از زمانه از سویی و ستیز ادبی با جور حاکمان از سویی دیگر در دیباچۀ حبسیه-سرایی جای می‌گیرد که خود از گونه‌های کمیاب ادبیّات غنایی در ادب فارسی و عربی برشمرده می‌شود. بررسی حبسیات شاعران ایرانی و عرب نشان از این دارد که این نوع ادبی با گذشت زمان، تغییر مشهودی در ساختار و محتوا نداشته و این فرض ...
بیشتر
سرایش شاعران در زندان و بیان شکواهای تلخ از زمانه از سویی و ستیز ادبی با جور حاکمان از سویی دیگر در دیباچۀ حبسیه-سرایی جای می‌گیرد که خود از گونه‌های کمیاب ادبیّات غنایی در ادب فارسی و عربی برشمرده می‌شود. بررسی حبسیات شاعران ایرانی و عرب نشان از این دارد که این نوع ادبی با گذشت زمان، تغییر مشهودی در ساختار و محتوا نداشته و این فرض ایجاد می‌شود که توقّف رشد ادبی داشته است. در این مقاله تلاش شده است با انتخاب چهار حبسیۀ برجستۀ فارسی و عربی که در بازههای زمانی متفاوت سروده شده است، نخست مؤلّفه‌های مشترک این نوع، تعیین و سپس علل و عوامل توقّف رشد آن به شیوۀ توصیفی – تحلیلی بررسی گردد. پژوهش حاضر با نگاهی به گزینش متن از دو دورۀ متفاوت تاریخی انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد بینامتنیّت، خوانش برابر، الگوی تاریخی مشابه از مؤلّفه‌های ایستایی این نوع ادبی است. به علاوه چهار علّت که موجبات توقّف رشد ادبی حبسیات را فراهم کرده بازیابی شده است.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
آمنه فروزان کمالی؛ ناصر زارع
چکیده
هم‌نشین شدن واژگان در دو زبان عربی و فارسی را می‌توان تا حد زیادی ناشی از تناسب معنایی بین آن‌ها دانست؛ اما در زمان معاصر با گسترش هنجارگریزی، نوع جدیدی از آن شکل گرفت که دلالت بر عدم تناسب معنایی در ترکیب واژگان دارد. این نوع از هنجارگریزی که «فاوآمیزی» نامیده می‌شود، نخستین بار توسّط «میخائیل باختین» نظریه‌پرداز روس ...
بیشتر
هم‌نشین شدن واژگان در دو زبان عربی و فارسی را می‌توان تا حد زیادی ناشی از تناسب معنایی بین آن‌ها دانست؛ اما در زمان معاصر با گسترش هنجارگریزی، نوع جدیدی از آن شکل گرفت که دلالت بر عدم تناسب معنایی در ترکیب واژگان دارد. این نوع از هنجارگریزی که «فاوآمیزی» نامیده می‌شود، نخستین بار توسّط «میخائیل باختین» نظریه‌پرداز روس مطرح شد. این پژوهش سعی دارد به‌صورت تطبیقی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به جستجوی جلوه‌های «فاوآمیزی» و دلالت‌های آن در اشعار محمد عفیفی مطر (1935-2010) و احمد عزیزی (1337-1395) بپردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد، هر دو شاعر جهت خلق ترکیبات تازه در فرآیند فاوآمیزی، واژگان خود را از شبکه‌های مختلف معنایی همچون: طبیعت، انسان، حیوان، صنعت، دین و مذهب، برگزیده‌اند. کاربرد ترکیب‌های نامعمول و تصرف در اصول ساختار معنایی واژگان، اشعار این دو شاعر را از آفرینش‌های بدیع ادبی سرشار نموده و مخاطب را در درک مفهوم این ترکیبات به درنگ وا‌داشته است. براساس تقسیم‌بندی انجام‌شده از شبکه‌های مختلف معنایی واژگان در آثار عفیفی مطر و عزیزی، مشخّص شد که ترکیب پدیده‌های طبیعی و مختصات انسانی، بیشترین بسامد را نسبت به باقی ترکیب‌ها دارد. به‌کارگیری این فنون ادبی در شناخت نگرش این دو شاعر و غنی‌سازی جلوه‌های زیبایی‌شناختی اشعار آن‌ها تأثیر بسزایی داشته است.
مقاله پژوهشی
عباس کریمی؛ وحید سبزیان پور؛ علی سلیمی؛ تورج زینی وند
چکیده
مبنای پژوهش حاضر، الگوی گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف است. کارکرد آن، بازبینیِ شرایط خاصی است که متن در آن آفریده شده است. بر این اساس رمان رائحة الورد اثر احسان عبدالقدوس و داستان این خیابان سرعت‌گیر ندارد نوشتة مریم جهانی واکاوی شده‌اند. هدف پژوهش حاضر آن است در سایۀ الگوی انتقادی فرکلاف، پس‌زمینۀ اندیشۀ دو نویسنده بازشناسی شود. ...
بیشتر
مبنای پژوهش حاضر، الگوی گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف است. کارکرد آن، بازبینیِ شرایط خاصی است که متن در آن آفریده شده است. بر این اساس رمان رائحة الورد اثر احسان عبدالقدوس و داستان این خیابان سرعت‌گیر ندارد نوشتة مریم جهانی واکاوی شده‌اند. هدف پژوهش حاضر آن است در سایۀ الگوی انتقادی فرکلاف، پس‌زمینۀ اندیشۀ دو نویسنده بازشناسی شود. یکی براساس اندیشه‌های مردانهاش و دیگری ظرافتهای زنانهاش، علیه الگوهای تحمیلی مردسالارانه در جامعه، تاختهاند. تلاش عبدالقدوس آن است با تکیه بر واژگانِ متن، جامعهای را بازنمایی کند که دیدگاه آن، به‌طور کلّی نسبت به زنان و به‌ویژه نسبت به زنان مطلّقه، نگرشی نابسامان است. هدف نهایی عبدالقدوس پس از بازنشانی شرایط نامطلوب، القای خودآگاهی زنان نسبت به شرایط خود و سپس تشویق آنان برای مشارکت و یافتن راهی برای اصلاح وضع موجود و عبور از بحران اجتماعی است؛ از سوی دیگر داستان جهانی، تصویرآفرینی از جامعهای است که مردسالاری در آن، موانعی را برای زنان در دستیابی به استقلال ایجاد می‌کند و درنهایت نسبت به انفعال زنان دربرابر اندیشه‌های مردسالاری، انتقاد می‌کند.
مقاله پژوهشی
ادبیات تطبیقی
عبدالرضا نادری فر؛ بهمن محمدی
چکیده
در نوشتار پیش رو، دو رمان السمان والخریف نوشتة نجیب محفوظ و دکتر نون، زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد اثر شهرام رحیمیان، با توجّه به همانندی‌ها و تفاوت‌های مضمونی و ساختاری که در این دو اثر وجود دارد، مبنای بحث و بررسی تطبیقی قرار گرفته است؛ بنابراین روش پژوهش تطبیقی، براساس مکتب آمریکایی و روش کلّی آن، توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر بهره‌گیری ...
بیشتر
در نوشتار پیش رو، دو رمان السمان والخریف نوشتة نجیب محفوظ و دکتر نون، زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد اثر شهرام رحیمیان، با توجّه به همانندی‌ها و تفاوت‌های مضمونی و ساختاری که در این دو اثر وجود دارد، مبنای بحث و بررسی تطبیقی قرار گرفته است؛ بنابراین روش پژوهش تطبیقی، براساس مکتب آمریکایی و روش کلّی آن، توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر بهره‌گیری از دادههای مستنتج از کتابها و مقالههای در ارتباط با مسئلۀ پژوهش است. ازجمله نتایج پژوهش این است که بین دو رمان ازنظر مضمونی شباهتهای بیشتری دیده می‌شود و مشابهتهای دو رمان در جنبههای فرمی و ساختاری در مرتبۀ بعدی قابل ملاحظه است. تفاوت‌های ساختاری در دو رمان، بهعلّت تفاوت سبک و رویکرد کلّی دو نویسنده است. به‌طور کلّی، نجیب محفوظ در این رمان رویکردی کلاسیک و متعارف دارد؛ امّا رحیمیان رویکردی مدرن و گاه ساختارگریزانه در پیش گرفته است. نکتۀ دیگر اینکه در این دو رمان، انقلابهای سیاسی و تأثیرشان بر زندگی قهرمان دو رمان، در دو برهۀ سرنوشتساز در تاریخ دو کشور واکاوی شده است.
مطالب عمومی
وحید سبزیان پور؛ نرگس رشیدی
چکیده
اسدی طوسی یکی از شاعران بزرگ عرصۀ ادبیات تعلیمی است. یکی از آثار وی که اندرزهای حکمی و اخلاقی زیادی در آن یافت می‌شود، حماسۀ گرشاسبنامه است که میزان حضور اشعار حکمی و اندرزی آن، برجستهتر از سایر جنبهها چون حماسه، اسطوره و رزم پهلوانانی مانند گرشاسب و نریمان یا عجایب بر وبحر است و سرشار از آموزههای دینی، اخلاقی، اجتماعی، ...
بیشتر
اسدی طوسی یکی از شاعران بزرگ عرصۀ ادبیات تعلیمی است. یکی از آثار وی که اندرزهای حکمی و اخلاقی زیادی در آن یافت می‌شود، حماسۀ گرشاسبنامه است که میزان حضور اشعار حکمی و اندرزی آن، برجستهتر از سایر جنبهها چون حماسه، اسطوره و رزم پهلوانانی مانند گرشاسب و نریمان یا عجایب بر وبحر است و سرشار از آموزههای دینی، اخلاقی، اجتماعی، علم تدبیر منزل و سیاست مدُن و.. است.
