هنرسازه فاوآمیزی و جلوه‌های آن در شعر محمد عفیفی مطر و احمد عزیزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران.

2 دانشیار، گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خلیج‌فارس، بوشهر، ایران

چکیده

هم‌نشین شدن واژگان در دو زبان عربی و فارسی را می‌توان تا حد زیادی ناشی از تناسب معنایی بین آن‌ها دانست؛ اما در زمان معاصر با گسترش هنجارگریزی، نوع جدیدی از آن شکل گرفت که دلالت بر عدم تناسب معنایی در ترکیب واژگان دارد. این نوع از هنجارگریزی که «فاوآمیزی» نامیده می‌شود، نخستین بار توسّط «میخائیل باختین» نظریه‌پرداز روس مطرح شد. این پژوهش سعی دارد به‌صورت تطبیقی و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، به جستجوی جلوه‌های «فاوآمیزی» و دلالت‌های آن در اشعار محمد عفیفی مطر (1935-2010) و احمد عزیزی (1337-1395) بپردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد، هر دو شاعر جهت خلق ترکیبات تازه در فرآیند فاوآمیزی، واژگان خود را از شبکه‌های مختلف معنایی همچون: طبیعت، انسان، حیوان، صنعت، دین و مذهب، برگزیده‌اند. کاربرد ترکیب‌های نامعمول و تصرف در اصول ساختار معنایی واژگان، اشعار این دو شاعر را از آفرینش‌های بدیع ادبی سرشار نموده و مخاطب را در درک مفهوم این ترکیبات به درنگ وا‌داشته‌ است. براساس تقسیم‌بندی انجام‌شده از شبکه‌های مختلف معنایی واژگان در آثار عفیفی مطر و عزیزی، مشخّص شد که ترکیب پدیده‌های طبیعی و مختصات انسانی، بیشترین بسامد را نسبت به باقی ترکیب‌ها دارد. به‌کارگیری این فنون ادبی در شناخت نگرش این دو شاعر و غنی‌سازی جلوه‌های زیبایی‌شناختی اشعار آن‌ها تأثیر بسزایی داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Artistic Device of Hybridization and its Manifestations in the Poems of Muhammad Afifi Matar and Ahmad Azizi

نویسندگان [English]

  • Ameneh Forouzankamali 1
  • Naser Zare 2
1 Ph.D. student, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Persian Gulf, Bushehr, Iran
2 Corresponding Author, Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, University of Persian Gulf, Bushehr, Iran
چکیده [English]

The combination of words in Arabic and Persian can be considered to be largely due to the semantic fit between them. But in The present age, with the spread of Deviations of norms, was formed a new type of it, which manifestations a semantic mismatch in the composition of words. This kind of deviation of norms or "hybridization" was first proposed by "Mikhail Bakhtin". This research tries to search for the effects of "hybridization" and its meanings in the poems of Muhammad Afifi Matar (1935-2010) and Ahmad Azizi (2016-1958) comparatively and using descriptive-analytical method.The use of unusual combinations in the principles of the semantic structure of words has caused the poems of these two poets to be full of original literary creations. This makes it difficult for the reader to understand the meaning. Based on the classification of different semantic Scopes of words in the works of these two poets, we found that the combination of natural phenomena and human coordinates has the highest frequency compared to other combinations. This has a great impact on recognizing the attitude of the authors and enriching the aesthetic manifestations of their poems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deviation of norm
  • Hybridization
  • Muhammad Afifi Matar
  • Ahmad Azizi

عنوان مقاله [العربیة]

التهجین وآلیّاته فی أشعار محمد عفیفی مطر وأحمد عزیزی

چکیده [العربیة]

إنّ مصاحبة الکلمات فی الغتین العربیّة والفارسیّة تعود إلى التوافق الدلالی بینها غالباً. لکن بانتشار فنّ التغریب فی الزمن الحاضر، تمّ تشکیل نوع جدید منه، والذی یشیر إلى عدم التطابق الدلالی فی مصاحبة الکلمات ونسیجها معاً. نشأ هذا النوع من التغریب المسمّى بـ «فاوآمیزی» فی الأدب الفارسی بتأثیر «سن جون برس» الفرنسیّ، فی أشعار شعراء نحو سهراب سبهری وفروغ فرخزاد.کما أنّ هذه العملیّة تُعرف باسم «التهجین» فی اللّغة العربیّة، والتی اقترحها «میخائیل باختین» لأوّل مرة. هذه الدراسة تسعى إلى مقارنة تجلیّات التهجین ودلالاته فی أشعار محمّد عفیفی مطر (1935-2010) وأحمد عزیزی (1337-1395) باستخدام المنهج الوصفی - التحلیلی. تظهر النتائج أنّ کلا الشاعرین قد اختارا کلماتهما من شبکات دلالیّة مختلفة مثل: الطبیعة والإنسان والحیوان والصناعة والدین لخلق التراکیب الجدیدة فی عملیّة التهجین. إنّ استخدام هذه التراکیب الغریبة والعدول من مبادئ البنیة الدلالیّة للکلمات أدّى إلى ملء قصائد هذین الشاعرین بإبداعات أدبیّة جدیدة وجعل المتلقّی یتردّد ویتوقّف فی فهم هذه الترکیبات. بناءً على تقسیم شبکات دلالیّة مختلفة للکلمات فی أشعار محمّد عفیفی مطر و أحمد عزیزی وجدنا أنّ الجمع بین الظواهر الطبیعیّة والخصائص البشریّة له أعلى تواتر بالنسبة إلى الترکیبات الأخرى. لقد کان لهذه التقنیة الأدبیّة "التهجین" أثر کبیر فی التعرّف على رؤیة هذین الشاعرین وموقفهما وإثراء التجلیّات الجمالیّة فی أشعارهما.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التغریب
  • التهجین
  • محمد عفیفی مطر
  • أحمد عزیزی
احمدی، بابک (1384). ساختار و تأویل متن. چاپ هفتم. تهران: مرکز.
افراشی، آزیتا (1378). نگاهی به مسئلۀ با هم‌آیی واژگان. فصلنامۀ زبان و ادب، 4 (7 و 8)، 73-81.
اقبالی، مسعود و علی سلیمی (1391). تحلیل انتقادی تناص دینی، قرآنی در شعر محمد عفیفی مطر. مجلۀ نقد ادب معاصر عربی، 2 (3)، 65-75.
ایگلتون، تری (1383). پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمة عباس مخبر. چاپ سوم. تهران: مرکز.
باختین، میخائیل (1987). الخطاب الروائی. ترجمه: محمد برادة. الطبعة الأولی. القاهرة: دار الفکر.
بدر نصار، أحمد (2010). المثقفون: عفیفی مطر رائد حرکه الشعر الإقلیمی فی مصر بلامنازع. القاهرة: مکتب الریاض.
برتنس، هانس (1384). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی. چاپ اول. تهران: ماهی.
پورنامداریان، تقی (1374). سفر در مه: تأملی در شعر احمد شاملو. چاپ اول. تهران: زمستان.
زرقانی، سید مهدی (1384). چشم‌انداز شعر معاصر. تهران: ثالث.
شریفی، شهلا؛ نامور فرگی، مجتبی (1391). تقسیم‌بندی جدید انواع باهم‌آیی واژگانی با نظرگرفتن ویژگی‌های فرامتنی در شکل‌گیری انواع باهم­آیی. مجلۀ زبان­شناسی و گویش‌های خراسان، 4 (7)، 40-62.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات. درس گفتارهایی دربارۀ نظریة ادبی صورت‌گرایان روس. چاپ سوم. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392). با چراغ و آینه، در جستجوی ریشه‌های تحوّل شعر معاصر ایران. چاپ چهارم. تهران: سخن.
طاهری، فائزه؛ طهماسبی، فرهاد (1396). بررسی تطبیقی اشعار سهراب سپهری و سن ژون پرس با نگاهی به عرفان شرق دور. نشریۀ ادبیات تطبیقی، 9 (16)، 87-100.
عزیزی، احمد (1368). باغ تناسخ. چاپ اول. تهران: اقبال لاهوری.
عزیزی، احمد (1369). کفش‌های مکاشفه. چاپ دوم. تهران: الهدی.
عزیزی، احمد (1372 الف). ملکوت تکلم. چاپ اول. تهران: روزنه.
عزیزی، احمد (1372 ب). ترانه‌های ایلیایی. چاپ اول. تهران: اطلاعات.
عزیزی، احمد (1376). روستای فطرت. چاپ سوم. تهران: برگ.
عزیزی، احمد (1382 الف). رؤیای رؤیت. چاپ دوم. تهران: سروش.
عزیزی، احمد (1382 ب). شبنم‌های شبانه. چاپ اول. تهران: اباصالح.
عزیزی، احمد (1386 الف). خواب میخک. چاپ اول. تهران: تکا.
عزیزی، احمد (1386 ب). قوس غزل. چاپ اول. تهران: کتاب نیستان.
عفیفی مطر، محمد (1998 الف). احتفالات المومیاء المتوحشة. الطبعة الأولی. القاهرة: دار الشروق.
عفیفی مطر، محمد (1998 ب). ملامح من الوجه الأمبیذوقلیسی. الطبعة الأولی. القاهرة: دار الشروق.
عفیفی مطر، محمد (1998 ج). من مجمرة البدایات. الطبعة الأولی. القاهرة: دار الشروق.
نجاریان، محمدرضا؛ شرونی، سمیه (1396). درون‌مایه‌های شعر احمد عزیزی. نشریۀ ادبیات پایداری، 9 (16)، 340-363.
هالند، ریچارد (1388). درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاطون تا بارت. ترجمة علی معصومی. چاپ سوم. تهران: چشمه.