نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه ایران‌شناسی، سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران،
چکیده
بحر المحبة فی أسرار المودة و أنیس المریدین و شمس المجالس، دو تفسیر صوفیانه از مؤلّفانی ناشناس هستند که در آن‌ها سوره یوسف (ع)، یکی به زبان فارسی و دیگری عربی، در ساختار و محتوایی مشابه شرح شده است؛ تا جایی که برخی فهرست نویسان، انیس المریدین را ترجمه فارسی بحر المحبة دانسته اند. نوشتار پیش رو در بررسی تطبیقی این دو اثر و کوشش برای تأیید یا رد این دیدگاه شکل گرفته است. بهنظر می رسد وجوه اشتراک متعدّد این دو اثر که در برخی وجوه، بسامد آن بالا و فراگیر است، موجب شکلگیری این تلقّی شده است؛ همچون ساختار مشترک، رجحان قصّه گویی، روش تفسیری همانند، رویکرد عرفانی ساده، روایات تفسیری مشترک، حکایتها، نکتهها و اشارتهای عرفانی همسان یا مشابه و نیز ترتیب و توالی مطالب؛ اما احصاء برخی ناهمگونیها هرچند در حجم و اهمیتی کمتر، مانندِ تفاوت در برخی ماجراهای داستانی، نام و جایگاه شخصیتهای فرعی، ایجاز و اطناب رخدادها، عبارتها و شرح‌های تفسیری، شواهد شعری، حکایتها، نکتهها و اشارتهای عرفانی، بیانگر آن است که انیس المریدین نمیتواند ترجمه ای از بحر المحبة، دستکم به معنای امروزی آن باشد. به‌ویژه آنکه، ساختار و محتوای هر دو، از لحاظ شباهتهای قابل توجّه در محتوا و ساختار، به دیگر تواریخ و تفاسیر عرفانی سدههای متقدّم در شرح این سوره نیز، مانند انیس المریدین و روضة المحبین و قصّة یوسف بسیار شبیه است. به نظر میرسد یکی از زمینههای شباهت میان انیس المریدین و بحر المحبة، بهرهمندی از مصادر و مآخذی مشترک است. وجه دیگر، به شناخت یکی از آن‌ها به‌منزلة مصدر و منبعی اصلی برای دیگری مربوط میشود که در این صورت، شاید بتوان حتّی جهت این رابطة بینازبانی را از أنیس المریدین به‌سوی بحر المحبة دانست.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Comparative Review of Bahr al-Mahabbah fi Asrar al-Mavaddah with Anis al-Moridin va Shams al-Majales
نویسنده [English]
- Mahboobe Shamshirgarha
Assistant Professor in Persian Language & Literature, Deprtment of Iranian Studies, National Library & Archives of Iran
چکیده [English]
Anis al-Moridin va Shams al-Majales and Bahr al-Mahabbah fi Asrar al-Mavaddah are the two Sufi interpretations in which Yusuf Surah, is described in a similar structure and content, one in Persian and the other in Arabic. as much as, Anis al-Moridin va Shams al-Majales is considered the Persian translation of the Bahr al-Mahabbah fi Asrar al-Mavaddah. this article is written to check the validity of this view. a comparative study of these two works shows that they are similar in many ways, and this reinforces this view. They are similar in common structure, storytelling preference, interpretive method, simple mystical approach, common interpretive narratives, mystical anecdotes, points and allusions, as well as sequence of contents. however, some discrepancies between the two works indicate that they could not be translations of each other. Some their different aspects are: the fictional adventures, the names and actions of the sub-characters, the brevity of the events, interpretive phrases and explanations, poetries, anecdotes, mystical points and allusions. In particular, these two works, in terms of significant similarities in content and structure, are very similar to some histories and interpretations of earlier centuries, including works that have been written specifically in the interpretation of this surah. it seems that one of the similarities between these two works is their benefit from common sources. We can also consider that one of these two books is the main source for the other book. in this case, Anis may be the main source of the Bahr.
کلیدواژه‌ها [English]
- Quranic commentaries
- mystical commentaries
- classical literature
- Yusuf Surah
عنوان مقاله [العربیة]
تفسیران صوفیان لسورة یوسف: بحر المحبة فی أسرار المودة وأنیس المریدین وشمس المجالس
چکیده [العربیة]
انیس المریدین وشمس المجالس و بحر المحبة فی أسرار المودة، شرحان صوفیان لمؤلّفین مجهولین. یتم تفسیر سورة یوسف فی هذین الکتابین فی بنیة ومحتوى مشترک؛ أحدهما بالفارسیة والآخر بالعربیة. لدرجة أن بعض المفهرسین اعتبروا أنیس المریدین هی الترجمة الفارسیة لبحر المحبة. تمت کتابة المقالة التالیة لإجراء دراسة مقارنة لهذین النصین. ان القواسم المشترکة بین هذین النصین عدیدة وفی بعض الجوانب شاملة للجمیع؛ حتى أن هذا التصور قد نشأ. القواسم المشترکة بین هذین النصین عدیدة وفی بعض الجوانب شاملة للجمیع. حتى أن هذا التصور قد نشأ؛ مثل البنیة المشترکة، وتفضیل روایة القصص، والطریقة التفسیریة المماثلة، والنهج الصوفی البسیط، والروایات التفسیریة المماثلة، والحکایات الصوفیة المتطابقة، بالإضافة إلى تسلسل المحتویات. لکن لا یمکننا تجاهل بعض الجوانب المتباینة، وإن کان ذلک فی حجم وأهمیة أصغر. مثل الاختلافات فی بعض مغامرات القصّة، وأسماء وسلوکیات الشخصیات الفرعیة، وقصر الأحداث، والأدلة الشعریة، والحکایات، والنقاط الغامضة والتلمیحات. تظهر هذه الأدلة أن أنیس المریدین لا یمکن أن یکون ترجمة لبحر المحبه، على الأقل فی معناه الحدیث. على وجه الخصوص، یتشابه هیکل ومحتوى کلا النصین إلى حد کبیر مع التواریخ والتفسیرات الصوفیة للقرون السابقة فی وصف قصّة یوسف من حیث البنیة والمحتوى. یبدو أن أحد أوجه الشبه بین أنیس المریدین وبحر المحبة هو مصدرهما المشترک. تم تشکیل هذه المقالة من خلال تحلیل ومطابقة هذین النصین.
کلیدواژه‌ها [العربیة]
- الأدب المقارن
- التفسیرات القرآنیة
- التفسیرات الصوفیة
- الأدب القدیم
- سورة یوسف (ع)
)