نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
ادبیّات تطبیقی به عنوان یک علم، در دو قرن اخیر در کشورهای اروپایی و عربی و اسلامی ظهور کرد؛ ولی مفهوم تطبیق از قرنها پیش در ادبیّات ملل مختلف وجود داشته است و ادبا و ناقدانی بودهاند که نوعی مقایسه، موازنه و تطبیق را میان ادبا و ادبیّات ملل مختلف انجام میدادند. بررسی ریشههای ادبیّات تطبیقی؛ به ویژه در کشورهای اسلامی و عربی، از این رو اهمّیّت دارد که بدون واکاوی میراث اسلامی در زمینه ادبیّات تطبیقی، نمیتوان برنامة شفّافی برای تحوّل و پیشرفت ادبیّات تطبیقی در کشورهای اسلامی طرّاحی کرد. از سوی دیگر، ظهور نظریة ادبیّات تطبیقی اسلامی و ضرورت توجه بیشتر بررسیهای تطبیقی به ادبیّات ملل اسلامی در عصر معاصر، بر اهمّیّت واکاوی ریشههای میراث اسلامی در این زمینه می‌افزاید.
این مقاله کوشش دارد از طریق بررسی برخی از آثار جاحظ، ابوالفرج اصفهانی، ابن قتیبه، ابن ندیم، ابن أثیر، شروح دیوان متنبّی و بیرونی، به واکاوی نشانههای ادبیّات تطبیقی در ادبیّات و نقد عربی قدیم بپردازد.
یافتههای پژوهش نشان میدهند که نشانههای ادبیّات تطبیقی در نقد عربی قدیم، ابتدا در مرحلة «سنجش ادبی درون ادبیّات عربی» نمود پیدا کرد و بعد از آن به صورت بارزتر، در مرحلة دوّم یعنی مرحله «سنجش ادبی برون مرزی ادبیّات عربی» ظهور یافت.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
تحلیل ملامح الأدب المقارن فی الأدب العربی القدیم
چکیده [English]
الأدب المقارن کعلم ممنهج ظهر فی أواخر القرن التّاسع عشر فی فرنسا ثم فی سائر البلدان الأروبیة وقد نشأ هذا العلم فی البلدان العربیة فی النّصف الثّانی من القرن العشرین، ولکنّ المقارنة فی الأدب علی شکلها البدائی والساذج کانت لها جذور وملامح فی تراث آداب الملل المختلفة. فلا یمکن تقدیم برنامج لتقدّم الأدب المقارن فی البلدان الإسلامیة دون دراسة التّراث الإسلامی فی الأدب المقارن، کما أنّ ظهور الأدب المقارن الإسلامی وتزاید الاهتمام بالمقارنة بین آداب الشعوب الإسلامیة یتطلّب تحلیل جذور الأدب المقارن فی التّراث الإسلامی القدیم.
هذه الدّراسة محاولة للکشف عن ملامح الأدب المقارن فی النّقد العربی القدیم من خلال دراسة الموازنات والملامح المقارنیّة فی النّقد العربی بدأً بالعصر الجاهلی ومرورا بعصر صدر الإسلام والأموی ونهایة بالعصر العبّاسی. توصّلت الدراسة إلی نتائج منها أنّ ملامح الأدب المقارن فی النّقد العربی القدیم ظهرت فی المرحلتین. المرحلة الأولی «القیاس الدّاخلی فی الأدب العربی» والمرحلة الثّانیة «القیاس الخارجی من الأدب العربی».
کلیدواژه‌ها [English]
- الکلمات الدّلیلیّة: الأدب المقارن
- النّقد العربی القدیم
- جاحظ
- السّرقات الشّعریة
)