بررسی تطبیقی بازآفرینی اسطورة پرومته در شعر معاصر عربی و فارسی (با تأکید بر شاعران برجسته)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

حضور گستردة اسطوره و بازآفرینی آن در ادبیّات معاصر جهان، از جمله ادبیّات فارسی و عربی، سبب نوآوری و غنای ادبیّات گردیده است. اسطورة یونانی «پرومته» یکی از این اسطوره­هاست که شاعران ادب فارسی و عربی برای بیان مفاهیم سیاسی و اجتماعی، از آن به عنوان نماد سرکشی، اعتراض، مقاومت، رهایی و... بهره گرفته­اند. پژوهش حاضر بر آن است تا این گونة ادبی را که از قلمروهـای شاخص ادبیّـات تطبیقی بـه شمار می­آید، در شعر برخی از شاعران برجستة ادب فارسی از جمله: «احمد شاملو»، «نادر نادرپور»، «سیاوش کسرایی» و برخی شاعران چیره‌دست ادب عربی از جمله «عبدالوهّاب بیاتی»، «بدر شاکر السّیّاب»، «ابو القاسم شابی» و... بررسی نماید. به طور کلّی، شاعران مذکور بنا بر انگیزه­ها و اهداف سیاسی– اجتماعی خویش، اسطورة پرومته را در آثار خود به­کار برده‌اند و از این اسطوره برای بیان احساسات خود، بـرانگیختن ملّت، اعتراض نسبت به واقعه­ای نامطلوب و... سود جسته‌اند. تحلیل علل کاربرد این اسطوره در شعر معاصر فارسی و عربی و بررسی چگونگی بازآفرینی آن و نیز بیان وجوه اشتراک و افتراق این بازآفرینی، از محور­های بنیادین این جستار است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

إعادة النظر إلی أسطورة «برومیتة» فی الشعر العربی والفارسی المعاصر (تأکیداً علی فحول الشعراء

چکیده [English]

إستدعاء الأدباء للأساطیر علی نطاق واسع وإعادة النظر فیها علی صعید الأدب العالمی بما فیه الأدب الفارسی والعربی ممّا أدّی إلی إثراء الأدب وکثرة الإبداع فیه. وظّف الشعراء الإیرانیّون والعرب ضمن بیانهم القضایا السیاسیة والإجتماعیة أسطورة برومیتة کأسطورة من الأساطیر الیونانیة الّتی ترمز إلی التمرّد والاحتجاج والصمود والحرّیة. یرمی هذا المقال إلی تحلیل هذه الظاهرة الأدبیة الّتی تأتی فی سیاق الدراسات المتمیّزة فی الأدب المقارن وذلک فی أشعار الإیرانیین الکبار؛ کأحمد شاملو ونادر نادربور وسیاوش کسرایی والشعراء العرب العمالقة کعبدالوهّاب البیاتی وبدر شاکر السیّاب وأبی القاسم الشابی. هذا وإنّ کلّاً من هؤلاء الشعراء استخدم أسطورة برومیتة إنطلاقاً من دوافعه وأغراضه السیاسیة والإجتماعیة بهدف التعبیر عن مشاعره الذاتیة وتحریک الشعب والإحتجاج علی الأحداث السّیئة.
تحلیل أسباب توظیف أسطورة برومیتة فی الشعر العربی والفارسی ودراسة عملیة إعادة النظر فیها وتبیین نقاط الاشتراک والافتراق فیها من أهمّ المحاور الأساسیة الّتی یدور حولها هذا المقال.
الکلمات الدّلیلیّة: الأسطورة، برومیتة، الأدب المقارن، الشعر العربی والفارسی المعاصر.

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الأسطورة
  • برومیتة
  • الأدب المقارن
  • الشعر العربی والفارسی المعاصر
  • کتابنامه

    الف: کتاب­ها

    • ·  قرآن کریم

    1. اسماعیل­پور، قاسم (1382)؛ تحوّل اسطوره­های ایرانی، تهران: افکار.

    2. اسماعیل، عز الدین (1981)؛الشّعر العربی المعاصر (قضایاه و ظواهره الفنیة و المعنویة)، الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار العودة.

    3. براهنی، رضا (1371)؛ طلا در مس، تهران: نویسنده.

    4. البیاتی، عبدالوهاب (1985)؛ قصائد حُبّ علی بوابات العالم السّبع، الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار الشروق.

    5. پورنامداریان، تقی (1381)؛ سفر در مه: تأمّلی در شعر احمد شاملو، تهران: نگاه.

    6. تهانوی، محمد علی فاروغی (1996)؛ کشّاف اصطلاحات الفنون، الطّبعة الأولی، مکتبة لبنان ناشرون.

    7. جیدة، عبد الحمید (1980)؛ الإتّجاهات الجدیدة فی الشّعر العربی المعاصر، الطّبعة الأولی، بیروت: موسسه نوفل.

    8. الجیوسی، سلمی خضراء (2001)؛ الإتّجاهات والحرکات فی الشّعر العربی الحدیث، بغداد: دار الرسالة.

    9. حمود، محمد (1996)؛ الحداثة فیالشّعر العربی المعاصر، الطّبعة الأولی، بیروت: الشرّکة العاملیة للکتاب.

    10. خلیل، احمد (1986)؛ مضمون الأسطورة فی الفکر العربی، بیروت: دار الطلیعه.

    11. داسل هینلز، جارو (1383)؛ شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تألیف باجلان فرّخی، چاپ اوّل، تهران: قطره.

    12. داوود، انس (1992)؛ الأسطورة فی الشّعر العربی الحدیث، الطّبعة الثّالثة، القاهرة: دار المعارف.

    13. دهخدا، علی‌اکبر (1365)؛ لغت‌نامه، تهران: مؤسّسة لغت‌نامه.

    14. رزوق، أسعد (1990)؛ الأسطورة فی الشّعر المعاصر، دار الحمراء للطباعة والنشر.

    15. رشیدیان، بهزاد (1370)؛ بینش اساطیری در شعر معاصر فارسی، تهران: گستره.

    16. روتون، ک.ک. (1378)؛ اسطوره، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: مرکز.

    17. زاید، علی عشری (1997)؛استدعاء الشّخصیات التّراثیة فیالشّعر العربی المعاصر، مصر: ﺩﺍﺭ ﺍﻟﻔﻜﺭ ﺍﻟﻌﺭبی.

    18. زکی، احمد کمال (1975)؛ الاساطیر– دراسة حضاریة مقارنة، القاهرة: دار العودة.

    19. سرکاراتی، بهمن (1378)؛ سایه­های شکار شده، تهران: قطره.

    20. الشابی، ابو القاسم (1997)؛ دیوان تعلیق یحیی شامی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الفکر العربی.

    21. شاکر السّیّاب، بدر (2000)؛ الدیوان، بیروت: دار العودة.

    22. شاملو، احمد (1383)؛ مجموعه آثار، تهران: نگاه.

    23. شکری، غالی (1366)؛ أدب المقاومة، ترجمه محمد حسین روحانی، تهران: نشر نو.

    24. الشیخ، غرید (1999)؛ دیوان شابی، الطّبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.

    25. عباس، احسان (1384)؛ رویکرد­های شعر معاصر عرب، ترجمة حبیب‌الله عباسی، تهران: سخن.

    26. الفاخوری، حنا (1996)؛ تاریخ الأدب فی المغرب العربی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الجیل.

    27. فروخ، عمر (1987)؛ الشابی شاعر الحب والحیاة، الطّبعة الثانیة، بیروت: دار العلم للملایین،.

    28. کات، یان (1388)؛ تفسیری برتراژدی­های یونان باستان - تناول خدایان، ترجمة داوود دانشور و منصور ابراهیمی، چاپ چهارم، تهران: سمت.

    29. کسرایی، سیاوش (1387)؛ مجموعه آثار، تهران: نگاه.

    30. کامو، آلبر (1382)؛ انسان طاغی، ترجمة مهبد ایرانی ‌طلب، تهران: قطره.

    31. گریمال، پیر (1378)؛ فرهنگ اساطیر ایران و روم، ترجمة دکتر احمد بهمنش، چاپ چهارم، امیر کبیر.

    32. لنگرودی، شمس (1384)؛ تاریخ تحلیلی شعر نو، جلد دوّم، تهران: نشر مرکز.

    33. محمدی، محمد حسین (1374)؛ فرهنگ تلمیحات شعر معاصر، تهران: میترا.

    34. مسکوب، شاهرخ (1383)؛ پرومته در زنجیر، تهران: فوگون.

    35. مهرداد، بهار (1381)؛ پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: نگاه.

    36. -------- (1387)؛ پژوهشی در اساطیر ایران (پاره نخست و دوم)، تهران: آگاه.

    37. نادرپور، نادر (1383)؛ مجموعه آثار، تهران: نگاه.

    38. وحدت، فرزین (1382)؛ رویارویی فکری ایران با مدرنیت، ترجمة مهدی حقیقت‌خواه تهران: ققنوس.

    39. ولک، رنه و استین، وارن (1373)؛ نظریه ادبیّات، ترجمة ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.

    40. هینلز، جان (1379)؛ شناخت اساطیر ایران، ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی، تهران: چشمه.

    ب: مجلّه­ها

    41. سلیمی، علی و پیمان صالحی (1390)؛ «بررسی تطبیقی اسطورة سندباد در شعر بدر شاکر السّیّاب و خلیل حاوی»، مجلّة ادبیّات و علوم انسانی سابق، شمارة 4، صص 77-94.

    42. علوی، فریده و رضا علی­اکبرپور (1390)؛ «حضور اسطوره­های ادبی خارجی در شعر معاصر فارسی»، پژوهش ادبیات معاصر جهان (پژوهش زبان­های خارجی)، شمارة 61، صص 41-61.

    43. نجفی ایوکی، علی (1389)؛ «اسطوره­های برجسته در شعر عبدالوهّاب البیاتی»، مجلّة ادبیّات وعلوم انسانی سابق، شمارة 2، صص 1-26.

    44. نیازی، شهریار و عبدالله حسینی (1386)؛ «أسطورة تموز عند رواد الشّعر الحدیث فی سوریة والعراق»، مجلّة الجمعیة العلمیه الایرانیة للّغة العربیة وآدابها، ش 7، صص 41-62.