چگونگی حضور خیّام در شعر عبدالوهّاب البیاتی با تأکید بر دو دفتر شعری «الّذی یأتی ولا یأتی» و «الموت فی الحیاة»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

پژوهش حاضر می‌کوشد چگونگی حضور اندیشه‌های خیّام را، به عنوان یکی از مفاهیم پر بسامد، در شعر عبدالوهّاب البیاتی شاعر نام­آشنای عراقی بررسی کند و برای انجام این کار دو دفتر شعری «الّذی یأتی ولا یأتی» و «الموت فی الحیاة» که بیشترین توجّه را به خیام دارند، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
در این مقاله خیّام به سه شکل در شعر بیاتی بازیابی شده و مورد کنکاش قرار گرفته است. نخست ذکر نام خیّام و توصیف او، دوّم اندیشه‌های خیّامی که شاعر تحت تأثیر آن‌ها به سرودن پرداخته است و پس از آن بررسی نقاب خیّام که یکی از تکنیک‌های جدید و پر کاربرد در شعر معاصر عرب است. همچنین این پژوهش به جنبه‌ای دیگر از تأثیرپذیری بیاتی از خیّام یعنی رباعی­سرایی پرداخته‌ است.
 خواننده درخواهد یافت که بیاتی زندگی، شخصیّت و تفکّرات خیّام را به عنوان همزادی برای خود در نظر گرفته و به شعرش وارد کرده است و با نسبت دادن بسیاری از ویژگی‌های جدید به خیّام، از او اسطوره‌ای می‌سازد که تمام ویژگی‌های مورد نظر شاعر انقلابی را داراست. خیّام در بسیاری از سروده‌ها خودِ شاعر است و به یقین نیشابور جایگاه خیّام و شهر آرمانی بیاتی، همان بغداد، زادگاه اوست.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

الخیّام فی شعر البیاتی دراسة فی دیوانَی «الّذی یأتی ولا یأتی» و «الموت فی الحیاة

چکیده [English]

الملخّص
تسعی هذه الدّراسة بأن تدرس حضور الخیام کإحدی المفاهیم المتکرّرة فی شعر عبدالوهاب البیاتی مؤکّدةً علی دیوانین للشاعر الذینِ یکثر حضوره فیهما. تلتفت هذه الدراسة إلی حضور الخیام فی ثلاثة أشکال؛ أوّلا ذکر اسمه ووصفه، ثانیا آراءه وأخیرا القناع الذی یعدّ من التقنیات الحدیثة فی الشّعر العربی المعاصر. وبعد هذا کلّه تتطرّق هذه الورقة البحثیة إلی بُعد آخر من تأثّر البیاتی بالخیام وما هو إلا إنشاد رباعیات علی الطریقة الخیامیة المألوفة.
یدرک القاریء بأنّ البیاتی قد أورد حیاة الخیام وشخصیته وأفکاره فی شعره کتوأمِ للشاعر ویعطی الخیامَ میزات جدیدة ویجعله أسطورة تملک جمیع خصال شاعر ثوری وأخیرا فقد انتهت الدراسة مع ذکر النّماذج الشعریة بأنّ الخیام فی القصائد الکثیرة هو نفس البیاتی ونیسابور کمدینة فاضلة للشاعر العراقی هی بغداد الشاعر حقّا.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الخیام
  • البیاتی
  • الآراء الخیامیّة
  • القناع
کتابنامه
الف: کتاب‌ها
1. آرمسترانگ، کارن (1390)؛ تاریخ مختصر اسطوره، ترجمة عباس مخبر، تهران: مرکز.
2. احمدبن عمر بن علی نظامی سمرقندی (1331)؛ چهارمقاله، به تصحیح محمّد قزوینی، تهران: ارمغان.
3. بیاتی، عبدالوهّاب (1405 ه/ 1985 م)؛ الأعمال الکاملة للشّاعر عبدالوهّاب البیاتی (الّذی یأتی ولا یأتی)، بیروت: دار الشروق.
4. ---------- (1972)؛ دیوان، الطبعة الأولی، بیروت: دارالعودة.
5. ------------ (1348)؛ آوازهای سندباد، ترجمة محمّدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: نیل.
6. بهروز، اکبر (1377)؛ تاریخ ادبیّات عرب، تبریز: دانشگاه تبریز.
7. جعفری، محمّد تقی (1372)؛ تحلیل شخصیت خیّام، چاپ سوّم، تهران: انتشارات کیهان.
8. خیّام نیشابوری، عمر (1391)؛ رباعیّات خیّام (براساس نسخة محمّدعلی فروغی)، تهران: دیبایه.
9. رازی، نجم­الدّین (1371)؛ مرصاد العباد، به اهتمامِ محمّد امین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
10. رستگار فسایی، منصور (1388)؛ پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
11. روتوِن، ک.ک. (1387)؛ اسطوره، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران: مرکز.
12. زاده شفق، رضا (1369)؛ تاریخ ادبیّات ایران، تهران: آهنگ.
13. ستاری، جلال (1376)؛ اسطوره در جهان امروز، تهران: مرکز.
14. --------- (1389)؛ مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز.
15. سیّد حسینی، رضا (1391)؛ مکتب­های ادبی، جلد دوّم، تهران: نگاه.
16. شفیعی­کدکنی، محمّدرضا (1390)؛ صُوَر خیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
17. صفا، ذبیح الله (1369)؛ تاریخ ادبیّات ایران، جلد دوّم، تهران: فردوسی.
18. عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّد بن ابراهیم (1386)؛ مصیبت­نامه، مصحّح: محمّدرضا شفیعی­کدکنی، تهران: سخن.
19. علی احمد سعید (1378)؛ ترانه­های مهیار دمشقی، ترجمة کاظم برگ­نیسی، تهران: کارنامه.
20. فتوحی، محمود (1389)؛ بلاغت تصویر، تهران: سخن.
21. کسایی نورالله (1363)؛ مدارس نظامیّه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن، تهران: امیرکبیر.
22. گریمال، پیر (1391)؛ فرهنگ اساطیر یونان و رُم، ترجمة دکتر احمد بهمنش، تهران: امیرکبیر.
23. لنسلین، گرین (1366)؛ اساطیر یونان، ترجمة عباس آقاجانی، تهران: سروش.
24. محمّد کاظم، حاج ابراهیم (1385)؛ تاریخ الأدب العربی الحدیث، اصفهان: دانشگاه.
25. هنری هوک، سامویل (1391)؛ اساطیر خاورمیانه، ترجمة علی­اصغر بهرامی؛ فرنگیس مزداپور، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
ب: مجلّه­ها
26. حسن­لی، کاووس؛ سعید حسام­پور (1388)؛ «کارنامة خیّام­پژوهی»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة چهاردهم، صص 99-126.
27. خاتمی، احمد (1381)؛ «تردید یا انکار» (بررسی اجمالی اندیشه­های کلامی خیّام براساس رباعیات)، پژوهشنامة علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارة 33، صص 207-232.
28. محسنی­نیا، ناصر (1388)، «مبانی ادبیّات مقاومت معاصر ایران و عرب»، نشریة ادبیّات پایداری، دانشگاه کرمان، سال اوّل، شمارة اوّل، صص 143–158.
29. ---------- (1389)؛ «خیّام‌پژوهی با تکیه بر جهان معاصر عرب»، نشریة پژوهش‌های زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه اصفهان، سال دوّم، شمارة 3، صص 1-20.
30. یوسف بکار، حسین «بازتاب زبان و ادب فارسی در جهان عرب»، ترجمة احسان اسماعیلی طاهری، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارة 77، صص56-63.