بررسی مفهومی قصیدة سیّد مهدی بحرالعلوم و مقایسة آن با ترکیب‌بند محتشم کاشانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

موضوع عاشورا به عنوان یکی از پرشورترین و افتخارآمیزترین رویدادهای تاریخی، همواره مورد توجّه
ملّت­های مختلف بوده و هست؛ تا آنجا که ادیبان و شاعران در آثار ادبی خود، از زوایای گوناگون به آن پرداخته­اند. در شعر عربی و فارسی هم شاهکارهای بسیاری دربارة عاشورا آفریده شده که گاه بر ادبیّات سایر ملّت­ها تأثیری شگرف نهاده است. ترکیب­بند محتشم کاشانی یکی از این شاهکارها است که مورد استقبال شاعران متعهّد؛ از جمله سیّد مهدی بحر العلوم در ادبیّات عربی قرار گرفته است. آنچه انجام این پژوهش را از منظر ادبیّات تطبیقی ضروری می­نماید، عمق عاطفه و نوع نگاه دو شاعر به موضوع عاشورا است که نشان از تأثیر این رویداد بر وجدان جمعی انسان­ها دارد. این مقاله موضوعات و شخصیّت­های عاشورایی را از نگاه دو شاعر بررسی می­کند و دیدگاه­های مشترک و متفاوت آنان را با ذکر نمونه­های شعری تبیین می­نماید. یافته­های این پژوهش نشان می­دهند که هر دو شاعر به موضوع عاشورا نگاهی مشترک دارند؛ ولی برخی تفاوت­ها نیز با توجّه به اختلاف فرهنگ و محیط جغرافیایی، موجب تفاوت در نوع نگاه دو شاعر در طرح موضوعات و تصویرپردازی‌ها شده است. شیوة پژوهش توصیفی - تحلیلی و روش جمع­آوری داده­ها کتابخانه­ای است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

عاشورا بین قصیدة بحرالعلوم وقصیدة محتشم الکاشانی دراسة مفهومیة مقارنة

چکیده [English]

الملخّص
إن حادثة عاشوراء باعتبارها إحدی أهمّ الحوادث التاریخیة ملحمة وکرامة کانت ولاتزال تحظی باهتمام بالغ لدی الشعوب المختلفة، حتی تناوله الشعراء والأدباء دراسة فی آثارهم الأدبیة بأنواعها المختلفة ومن شتّی الزوایا. لقد ظهرت روائع کثیرة عن موضوع عاشورا شعراً ونثراً فی الأدبین العربی والفارسی بما لها أثر فاعل علی الآداب عند سائر الأمم؛ وتعتبر قصیدة محتشم الکاشانی إحدی تلک الروائع الّتی عارضها الشعراء الملتزمون فی الأدب العربی بما فیهم السیّد مهدی بحرالعلوم. ما یلزمنا القیام بهذه الدراسة من منظور الأدب المقارن هی العاطفة العمیقة والنظرة الشاملة للشاعرین إلی حادثة عاشورا والّتی تدلّ علی فاعلیتها علی ضمیر الإنسانیة الجماعی. یستهدف هذا المقال دراسة المضامین والشخصیّات الّتی لعبت دورا هامّا فی خلق هذه الملحمة من وجهة نظر الشاعرین تبیینا لآرائهم المشترکة وغیر المشترکة، مستشهداً بنماذج شعریة لکلّ منهما. إنّ ما وصل إلیه هذا البحث یدلّ علی أنهما نظروا إلی عاشوراء من منطلق واحد ولکنّ اختلاف الثقافة والبیئة الجغرافیة جعلهما یختلفان فی عرض الموضوعات والصور الشعریة. أما المنهج المتبع فهو الوصفی – التحلیلی الذی یعتمد علی المصادر المکتبیة.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الشعر الملتزم
  • عاشوراء
  • السید مهدی بحر العلوم
  • محتشم الکاشانی

مراجع

کتابنامه
1. ابن اثیر، عزالدّین علی بن ابی الکرم (1965)؛ الکامل فی التّاریخ، بیروت: دار بیروت.
2. انصاری، نرگس (1389)؛ عاشورا در آیینة شعر معاصر، چاپ اوّل، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
3. بحرالعلوم، جمال­الدّین محمّد بن مکرّم (1296)؛ قصیدة سیّد مهدی بحرالعلوم، شارح: ملاّ رحمة الله کرمانی، طهران: کتابخانة مجلس شورای اسلامی، شماره 13845، مطبعة علمی و اقبال.
4. بحرالعلوم، علامه سیّد مهدی (1376)؛ شرح مراثی بحرالعلوم، ترجمة شیخ رحمه الله کرمانی، تحقیق حسین درگاهی، چاپ اوّل، تهران: اسوه.
5. پورنامداریان، تقی، (1374)؛ شعر در مه؛ تأملی در شعر احمدشاملو، تهران: چشم و چراغ.
6. حاکم نیشابوری، محمّد بن عبدالله (بی­تا)؛ المستدرک الصحیحین، المجلّد 12، تحقیق، مصطفی عبدالقادر عطا.
7. حکیمی، محمّدرضا (1377)؛ قیام جاودانه، چاپ دوّم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
8. خزعلی، انسیه (1383)؛ امام حسین در شعر معاصر عربی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
9. شفیعی­کدکنی، محمّدرضا (1368)؛ صور خیال در شعر فارسی، چاپ اوّل، تهران: آگاه.
10. صفا، ذبیح الله (1380)؛ تاریخ ادبیّات درایران، تهران: فردوس.
11. ضیایی، عبد الحمید (1384)؛ جامعه­شناسی تحریفات عاشورا، چاپ اوّل، تهران: هزارة ققنوس.
12. طهرانی، آقا بزرگ (1360)؛ الذّریعة إلی تصانیف الشیعة، تهران: مطبعة مجلس الشوری.
13. قلی­پور، فرج الله (1388)؛ ارشاد الزّائر، چاپ دهم، اصفهان: اقیانوس معرفت.
14. کرمی، اکرم (1389)؛ عرفان در ادبیّات عاشورایی از دورة صفویه تا عصر حاضر، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15. گل­محمّدی، حسن (1366)؛ عاشورا و شعر فارسی در ترکیب­بندهای معروف شعرای بزرگ، تهران: اطلس.
16. محتشم کاشانی، علی بن احمد (بی­تا)؛ دیوان محتشم کاشانی، نسخة خطی.
17. --------------------- (1370)؛ دیوان محتشم کاشانی، تصحیح مهرعلی گرگانی، تهران: سنایی.
18. میرزا ابی طالب (1265)؛ مرثیة سیّد مهدی بحرالعلوم، نسخه خطی، تهران: کتابخانة ملک، شمارة 1807.
19. نعمانی، علاّمه شبلی (بی­تا)؛ شعرالعجم یا تاریخ شعرا وادبیّات ایران، ترجمه: سیّد محمّدتقی فخر داعی گیلانی، چاپ دوّم، تهران: دنیای کتاب.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار