رباعیّات خیّام و صلاح جاهین در آیینه ادبیّات تطبیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه رازی، ایران

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه رازی، ایران

چکیده

رباعیات خیام نیشابوری، یکی از مجموعه­های شعری است که در مجامع بین‌المللی به دلیل روح انتقادی و سنّت ستیزی آن، به شهرت فراوانی دست یافته ‌است؛ به گونه‌ای که کمتر اثر دیگری با این نوع شعری و موضوع آن برابری می‌کند. صلاح جاهین، شاعر، کاریکاتوریست، هنرمند و روزنامه­‌نگار معاصر مصری، دارای رباعیات در خور توجّهی است. در این مقاله برآنیم با بررسی دیوان دو شاعر به اندیشه‌های مشترک آنها اشاره نماییم. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر ادبیّات تطبیقی؛ براساس مکتب فرانسوی و با تکیّه بر دیوان دو شاعر است.
     فرضیۀ پژوهش بر این نکته استوار است که چون رباعی یک قالب ایرانی است و از آنجا که بیشترین ترجمۀ رباعیات خیام در کشور مصر صورت گرفته است، احتمال داده می­شود که صلاح جاهین از خیام تأثیر پذیرفته است. هرچند نویسندگان این مقاله معتقدند که این مسأله، تأثیرپذیری مطلق نبوده، بلکه در اشعار صلاح، نوعی نوآوری نیز وجود دارد؛ برای نمونه، وی در پایان هر رباعی، واژۀ «عجبی» را می‌آورد.
یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مضمون­ها و رویکردهایی همچون؛ زندگی، مرگ و نیستی، جوانی، معشوق،  شراب،  فصل بهار، روش فلسفی و بهره­گیری از مفاهیم قرآنی، از اندیشه‌های مشترک خیام و صلاح به شمار می­آیند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

رباعیات خیام وصلاح جاهین فی ضوء الأدب المقارن

نویسندگان [English]

  • محمد نبی احمدی 1
  • انتها فیروزی 2
1 أستاذ مساعد فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة رازی، إیران
2 ماجستیرة فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة رازی، إیران
  1. الف: کتاب‌ها

    • ·     قرآن کریم
    1. آقایانی‌چاوشی، جعفر (۱۳۵۸)؛ سیری در افکار علمی و فلسفی حکیم عمر خیام نیشابوری، تهران: انجمن فلسفه ایران.
    2. برزی، اصغر (1376)؛ خیام نامه (شرح رباعیات خیام)، بناب: چاپ حیدری، تهران: اعظم.
    3. جاهین، صلاح (1996)؛ رباعیات، مکتبة الأسرة الروائع، مصر: الهیئة المسریة العامة لیکتاب.
    4. جاهین، صلاح (بی‌تا)؛ الأعمال الکاملة للشاعر، بیروت: دارالصفوة.
    5. دشتی، علی (1364)؛ دمی با خیام، تهران: اساطیر.
    6. رضوی، مهدی امین (1363)؛ صهبای خرد شرح احوال و آثار حکیم عمر خیام نیشابوری، ترجمة مجدالدین کیوانی، تهران: سخن.
    7. شمیسا، سیروس (1374)؛ سیر رباعی، تهران: فردوس.
    8. شهولی، عبدالرحیم (1353)؛ حکیم عمر خیام و زمان او، تهران:گوتنبرگ.
    9. شیروانی مهاجر، فردین و حسن شایگان (1370)؛ نگاهی به خیام، تهران: پویش.
    10. 10.  قنبری، محمّدرضا (1387)؛ خیّام­نامه (روزگار، فلسفه و شعر خیّام)، تهران: نشر زوّار.
    11. میر افضلی، سید علی(1383)؛ گوشة تماشا رباعی؛ از نیما تا امروز، تهران: کازرونیه.
    12. نیشابوری، خیام (1369)؛ رباعیات، بخط فاتح عزت پور، با مقدمه محمد علی فروغی، تهران: اسماعیلیان.
    13. نیشابوری، عمرخیام (1373)؛ رباعیات خیام با تصحیح، مقدمه و حواشی محمد علی فروغی و قاسم غنی، ویرایش جدید بهاء الدین خرمشاهی با ترجمه انگلیسی فیتز جرالد، تهران: ناهید.

    ب: مجلاّت

    1. احمدی‌چناری، علی‌اکبر، علی‌اصغر حبیبی و فرزانه گروهی (۱۳۹۴)؛ «بررسی تطبیقی اندیشۀ خوشباشی در شعر خیام و الشاب الظریف»، لسان مبین، شماره ۲۱، صص ۱-۲۲.
    2. انوشیروانی، علی رضا (۱۳۸۹)؛ «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران»، ویژه­نامة فرهنگستان، شمارة ۱، صص ۶-۳۸.
    3. البحراوی، سید (1410)؛ «صلاح جاهین بیان البلاغة الواقعیة»، مجلة الشعر، العدد 58، صص41- 45.
    4. امینی لاری، لیلا و سید فضل الله قادری، (۱۳۸۸)؛ «بررسی تطبیقی افکار و عقاید ابو العلاء و خیام«، بوستان ادب ، دورة اول، شمارة اول، صص۱۵-۳۳.
    5. حیدری، محمود، محمود حمیدی بلدان و شیوا متحد (۱۳۹۲)؛ «چگونگی حضور خیام در شعر عبدالوهاب البیاتی با تأکید بر دو دفتر شعری الذی یأتی و لا یأتی و الموت فی الحیاة»، کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال سوم، شمارة ۱۰، صص ۵۶-۷۹.
    6. خدایار، ابراهیم، صالح عبید و یحیی عبید (1391)؛ «تخلّص در شعر فارسی و عربی (بررسی تطبیقی نام‌های شعری در نزد شاعران فارسی زبان و عرب)»، فنون ادبی، سال چهارم، شمارة 1، صص 78-61.
    7. رحمدل، غلامرضا (۱۳۸۶)؛ «مقایسه اغتنام فرصت در اندیشه‌های حافظ و خیام»، ادب‌پژوهی، شمارة ۲، صص ۱۴۲-۱۱۷.
    8. زحمتی، محمد (۱۳۸۸)؛ «مقایسۀ طلاسم ابوماضی با رباعیات خیام»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارة ۹۲، صص ۴۲-۴۴.
    9. شایگان، داریوش (1387)؛ خیام: شاعر لحظه‌های برق آسای حضور، بخارا، ترجمة نازی عظیما، شمارة 66. صص 30-45.
    10. صدقی، حسین و فرهاد محمدی (1393)؛ «مطالعة مرگ اندیشی در اندیشة خیام و مولانا»، فصلنامة زبان و ادب فارسی، سال ششم، شمارة 31.صص 132-152.
    11. کیخای فرزانه، احمد رضا (1389)؛ «عوامل مشترک شادمانگی در رباعیات خیام، مولوی و شرفنامه نظامی»، پژوهشنامة ادب غنایی، سال هشتم، شمارة پانزدهم، صص: 144-119.
    12. مرادی، ایوب (۱۳۹۲)،؛ « تأثیر اندیشه‎های خیامی در شعر سید قطب»، کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره ۱۰، صص ۱۲۳-۱۴۷.
    13. مسبوق، سید مهدی، هادی نظری منظم و حدیثه فرزبود (۱۳۹۱)؛ «خوشباشی و دم‌غنیمت شمری در اندیشه‌های خیام نیشابوری و طرفة بن عبد»، متن­شناسی ادب فارسی، دوره جدید، سال چهارم، شمارة ۱، صص ۱۴۷-۱۶۲.
    14. میرزایی، حسین و قشلاقی، مدینه (1433)؛ «بررسی و مقایسه ترجمه‌های رباعیات خیام نیشابوری به زبان عربی»، اللغة و الادب، صیف ۱۴۳۳، العدد ۲، صص ۹۳-۱۲۴.
    15. میرزایی، فرامز، مهدی شریفیان و علی پروانه (1389)؛ «مرگ‌اندیشی خیامی در آثار دو شاعر فارسی و عربی: صلاح عبدالصبور و نادر نادرپور»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ اول، شمارۀ اول، صص 159-177.
    16. النجار، حسن (1961)؛ «صلاح جاهین فی القمر و الطین، السنة السادسة»، مجلة الأدب، العدد5، صص 296- 298.
    17.  نظری، علیرضا و مجتبی  قنبری مریدی (۱۳۹۳)؛ «بازتاب اندیشه‌های خیام در اشعار محمود سامی البارودی»، پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، دورۀ ۲، شمارۀ ۲، صص ۲۱۹-۲۴۲.

    ج: منابع مجازی

    31.www.new dvd4arab.com.

    32.http://www.parsquran.com/data/show.php?user=far&lang=far&sura=38&ayat=28.

    33.http://poets.ir /? Cat=638.