مقایسه «ما و دیگری» در شعر نسیم شمال و ابراهیم طوقان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

روحِ ادبیّات مقاومت، زنده­کردن احساسات ملّی و امید در مردم و مدافعان وطن علیه دشمنان خارجی و رهبران خیانت‌کار داخلی است تا آن‌ها را به پایداری و مقاومت در راه وطن وادار کند. سیّد اشرف­الدّین حسینی معروف به نسیم شمال و ابراهیم طوقان، معروف به شاعر ملّی فلسطین، در دو مقطع حسّاس تاریخی ایران و فلسطین، ازجمله نمایندگان شعر مقاومت هستند. پژوهش حاضر می­کوشد با روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر رویکرد «ما و دیگران»، شعر این دو شاعر را با هم مقایسه و صف دشمنان داخلی و خارجی وطن را از دوستان، حامیان و فداکارانش جدا کند و به­عبارتی، روش تحقیقی، «ما و دیگری» را در شعرهای وطنی آن‌ها، شناسایی و معرّفی نماید. دشمنان وطن، هم­دستانی داخلی دارند که یا در لباس دوست ظاهر می‌شوند و یا بر مرکب جهل، خرافه، استبداد و زر و زور سوارند. این دو شاعر، نابسامانی و چالش وطن را تنها به استعمار خارجی و استبداد داخلی منحصر نمی‌کنند، بلکه مزدوران داخلی و حتّی خود مردم و برخی خصلت­های منفی، مانند جهل و سرسپردگی را، در ایجاد مصیبت­ها و شرایط ناگوار تاریخی وطن، شریک می­دانند. صف مدافعان وطن در شعر هر دو شاعر تقریباً مشابه است؛ ولی درخصوص دشمنان، طوقان بر دشمن خارجی و هم­دستان داخلی‌اش و نسیم شمال بر استبداد و عوامل داخلی و خصلت‌های منفی جامعه، تأکید بیشتری دارد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

مقارنة عناصر «نحن والآخرون» فی شعر نسیم الشّمال وإبراهیم طوقان

نویسندگان [English]

  • معصومه حاجی عموشا 1
  • ابراهیم آرمن 2
  • فرهاد طهماسبی 3
1 طالبه الدّکتوراه فی فرع اللّغة العربیة و آدابها، جامعة آزاد الاسلامیه،علوم وتحقیقات، تهران، ایران
2 استاذ فی جامعه ازاد الاسلامیه کرج ایران
3 استاذ مشارک فی قسم اللغه الفارسیّة و آدابها، جامعة آزاد الاسلامیّة، علوم وتحقیقات، تهران، ایران
چکیده [English]

روح (جوهرة) أدب المقاومة، إحیاء للمشاعر والآمال الوطنیّة للشّعب والمدافعین عن الوطن، ضدّ الاعداء الأجانب والخونة لحثّ أبناء الشّعب على المقاومة والصّمود. السّیّد أشرف­الدّین الحسینی (نسیم الشّمال) وإبراهیم طوقان المعروف به شاعر فلسطین الوطنی عاشا فی فترتین حسّاستین من تاریخ إیران وفلسطین ویعتبران نموذجین من شعراء المقاومة فی هذین البلدین. یسعى هذا البحث من خلال الوصف والتّحلیل معتمدا على منهج «نحن والآخرون» مقارنة أسس المقاومة والقوّة فی شعر هذین الشّاعرین. ووضعت شعرهما من خلال الوصف حاجزا ً بین أعداء الوطن خارجا وداخلا والمدافعین عنه والمؤیّدین له. وذلک وفقا ً لأسلوب البحث (نحن والآخرون) فی المعرفة والتّعریف، بأعداء ومحبّی الوطن فی شعرهما. إنّ أعداء الوطن، حلفاء فی داخل البلاد، تراهم یظهرون فی لباس الأصدقاء، أو یسیرون فی طریق الجهل والخرافة والاستبداد أو الثّروة والقمع. کلا الشّاعرین لا یقتصر مشاکل الوطن علی الاستعمار والاستبداد. بل تعود إنّ للعملاء فی الدّاخل وحتّى أبناء الشّعب ببعض خصالهم السّلبیّة مثل الجهل والاستسلام ودورهم فی مصائب الأوطان. ولموالی الوطن فی شعر الشّاعرین، الصّفات نفسها ولکن فیما یتعلّق بأعداء الوطن یرکز طوقان على العدوّ الخارجی والدّاخلی ونسیم الشّمال یرکز فی الأغلب على الاستبداد الدّاخلی والصّفات السّلبیّة للمجتمع.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • شعر المقاومة
  • حبّ الوطن
  • أنا والآخرون
1. احتشام­السّلطنه (1366)؛ خاطرات، به کوشش سیّد مهدی موسوی، تهران: زوّار.
2. البعینی، نجیب (1991)؛ شعراء عرب معاصرون، بیروت: دار المناهل.
3. بکّار، یوسف (2004)؛ ابراهیم طوقان (اضواء جدیده)، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
4. الجیوسی، سلمی الخضری (2007)؛ الإتّجاهات والحرکات فی الشّعر العربی الحدیث، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیّة.
5. حریری، نجلا (1385)؛ اصول و روش‌های پژوهش کیفی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
6. سلیمان، خالده (1376)؛ فلسطین و شعر معاصر عرب، ترجمة شهره باقری و عبدالحسین فرزاد، تهران: چشمه.
7. شراره، عبداللّطیف (1964)؛ ابراهیم طوقان، دراسة تحلیلیّة، بیروت: دار صادر و دار بیروت.
8. شیخلووند، فاطمه (1384)؛ بررسی شعر سیّد اشرف­الدّین حسینی، شاعر مردم، یادنامة اشرف­الدّین حسینی، به اهتمام علی­اصغر محمّدخانی، تهران: سخن.
9. صفاتاج، مجید (1380)؛ دانشنامة فلسطین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10. --------- (1385)؛ فرهنگ جامع فلسطین، تهران: مؤسّسة انتشاراتی تجسّم خلّاق.
11. طه، المتوکّل (1998)؛ الکنوز (ما لم یعرف عن ابراهیم طوقان)، القدس: مؤسّسة الأسوار، عکّا.
12. ------- (2004)؛ حدائق ابراهیم (أوراق ابراهیم طوقان ورسائله ودراسات فی شعره)، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
13. الطّریفی، یوسف عطا (2008)؛ ابراهیم طوقان، حیاته وشعره، عمان: الأهلیّة للنّشر والتّوزیع.
14. طوقان، إبراهیم (1990)؛ دیوان اشعار، بیروت: دار القدس.
15. عبدالرّؤوف، سلیم محمّد (1385)؛ آژانس یهود، ترجمة کاظم نراقی، تهران: اطّلاعات.
16. فرکلاف، نورمن (1379)؛ تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمة فاطمه شایسته­پیران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
17. کیّالی، عبدالوهاب (1366)؛ تاریخ­نویس فلسطین، ترجمة محمّد جواهرکلام، تهران: امیرکبیر.
18. محمّد شراب، محمّد (2006)؛ شعراء فلسطین فی العصر الحدیث، أردن: دار الاهلیّة للّنشر والتّوزیع.
19. مناع، عادل (1999)؛ تاریخ فلسطین فی أواخر العهد العثمانی، بیروت: مؤسّسة الدّراسات الفلسطینیّة.
20. نسیم شمال (1387)؛ باغ بهشت (دیوان شعر)، تهران: رجبی.
ب: مجلاّت
21. پیشوایی علوی، محسن و مسعود باوان­پوری (1394)؛ «مقایسه بن­مایه­های پایداری نسیم شمال و صالح محمود هواری»، متن­پژوهی ادبی، شمارة 66، صص 115-152.
22. دزفولیان، کاظم و عیسی امن­خانی (1388)؛ «دیگری و نقش آن در داستان­های شاهنامه»، مجلّة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 13، صص 1-24.
23. رنجبر، محمود و علی صفایی (1393)؛ «بازخوانی جامعه‌شناختی نظریّة بلا در شعر سیّد اشرف­الدّین گیلانی (نسیم شمال)»، جامعه­شناسی تاریخی، شمارة 13، صص 107-130.
24. سجودی، فرزان (1385)؛ ساختار شعر پایداری، مجله بیناب، شماره 10، صص 158-163.
25. سلیمی، علی و پیمان صالحی (1389)؛ «بررسی بازتاب عشق به وطن در شعر بهار و ابراهیم طوقان»، مجلّة مطالعات ادبیّات تطبیقی، شمارة 15، صص 97-122.
26. -------- و سمانه نوروزی (1392)؛ «پایداری در شعر فرّخی یزدی و ابراهیم طوقان»، کاوش­نامة ادبیّات تطبیقی، سال سوم، شمارة 9، صص 109-136.
27. شرکت­مقدم، صدیقه (1388)؛ «مکتب­های ادبیّات تطبیقی»، فصلنامة ادبیّات تطبیقی، سال سوم، شمارة 12، صص 51-71.
28. صادق­زاده، محمود و طاهره تقوی شوازی (1391)؛ «بررسی تصویر دشمنان ملّت در اشعار کودکانه نسیم شمال»، مطالعات ادبیّات کودک، شمارة 6. صص 41-58.
29. صدری­نیا، باقر (1371)؛ «اندیشة عدالت اجتماعی در شعر سیّد اشرف­الدّین گیلانی»، نامة فرهنگ، شمارة 7، صص 94-99.
30. صفری، جهانگیر و رقیّه همّتیان (1389)؛ «نگاهی به سیمای مجلس شورای ملّی در نسیم شمال»، مجلّة اطّلاعات سیاسی - اقتصادی، شمارة 277-278، صص 202-213.
31. فاضلی، محمّد (1383)؛ «گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهشنامة علوم انسانی و اجتماعی، سال چهارم، شمارة چهاردهم، صص 81-107.
32. فوزی، ناهده و فروغ الهی (1392)؛ «جایگاه تودة مردم در جریان­های سیاسی از منظر عارف قزوینی و ابراهیم طوقان»، مجلّة ادبیّات فارسی، شمارة 24، صص 135-160.
33. کیانی، حسین و میرقادری، سیّد فضل­الله (388)؛ «شهید و جانباز در شعر ابراهیم طوقان»، مجلّة ادبیّات پایداری، شمارة 1، صص 127-142.
34. محمودی، معصومه (1393)؛ «گفتمان و تصویر دیگری در سفرنامة ناصرخسرو»، مجلّة برنامه­ریزی و گردشگری، شمارة 11، صص 160-178.
35. ملاّابراهیمی، عزّت و معصومه حاجی عموشا (1395)؛ «کاربرد اسلوب طنز در سروده­های نسیم شمال و ابراهیم طوقان»، مجلّة مطالعات ادبیّات تطبیقی، شمارة 38، صص 51-70.
36. ممتحن، مهدی و فروغ الهی (1388)؛ «مقایسة ناسیونالیسم در اشعار ملّی عارف قزوینی و ابراهیم طوقان»، مجلّة مطالعات ادبیّات تطبیقی، سال سوم، شمارة 10، صص 243-274.
37. موسوی، سید هاشم (1383)؛ «بازتاب قشربندی اجتماعی در طنز نسیم شمال و افراشته»، پژوهشنامة ادب غنائی، شمارة 2، صص 165-181.
38. نظری، علی و قاسم صحرایی (1386)؛ «بازتاب مشروطیّت در اشعار نسیم شمال و احمد شوقی»، مجلّة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 8، صص 123-144.
39. وارسته­فر، افسانه، دلشاد عامری و افسر افشاری نادری (1389)؛ تصویر جامعه در اشعار سیّد اشرف­الدّین گیلانی «نسیم شمال»، پژوهشنامة فرهنگ و ادب، دورة 6، شمارة 1، صص 372-394.
ج: پایان‌نامه‌ها
40. آذری، زهره (1386)؛ نقد صورت و معنا در شعر ابراهیم طوقان، پایان­نامة کارشناسی­ارشد، کرمانشاه: دانشگاه رازی.
41. اصغری پهلوان، محسن (1395)؛ بررسی تطبیقی مضامین سیاسی و اجتماعی در شعر احمد مطر و نسیم شمال، پایان­نامة کارشناسی­ارشد، قم: دانشگاه قم.
42. برزگر، مهدی (1385)؛ ابراهیم طوقان، شعره و حیاته، پایان­نامة کارشناسی­ارشد، تهران: دانشگاه علّامه طباطبایی.
43. عبدی، حمید (1388)؛ بررسی وقایع سیاسی و اجتماعی فلسطین در شعر ابراهیم طوقان، پایان­نامة کارشناسی­ارشد، قم: دانشگاه قم.
44. عظیمی، کاظم (1384)؛ بررسی زندگی و نقد شعر ابراهیم طوقان، پایان­نامة کارشناسی­ارشد، تهران: دانشگاه تربیت مدرّس.