رویکردی تطبیقی به پدیدۀ چندگانگی معنایی در متون فارسی و عربی (رویکرد نظری پژوهش: نظریّه کثرت‌گرایی در فهم متنِ ریکور)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

پژوهش حاضر می‎کوشد براساس نظریّة کثرت‌ گرایی در فهمِ متن پل ریکور ثابت کند که در متون عربی و فارسی، در کنار نظریّة «قصدی‌گرایی انحصاری» که امروزه مورد پذیرش جمهور مفسّران است، برای متن می‌توان معانی متعدّد صحیحی که فراتر از قصد مؤلّف هستند در نظر گرفت که امکان اخص‌بودن معانی مقصود از معانی احتمالیِ متن نیز مهیّا و با استفاده از «ضوابط تأیید تفسیر» نظیر «تبیین»، «مشروعیّت»، «مطابقت»، «تناسب» و «سازگاری» امکان دارد. از این رو، با به‌کارگیری «ضوابط تأیید تفسیر» می‌توان تفاسیر متعدّد عرضی (تفاسیر متفاوت نه متناقض) از متون داشت و در سایۀ آن از نسبیّت، آنارشیسم و اجتهاد به رأی محفوظ ماند؛ بنابراین، نوشتار حاضر که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی همراه با گردآوری اطّلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای انجام گرفته است به این نتیجه می‎رسد که نظریّة کثرت‌گرایی در فهمِ متنِ پل ریکور با عنایت هم‌زمان به ظرفیّت‌های متنی و ظرفیّت‌های ذهنی مفسّران، راه را به‌منظور رسیدن به فرضیۀ «قصدی­گرایی شمولی و ذهنی‌گرایی معتدل» که در پی نفی توأمان «قصدی­گرایی انحصاری» و «ذهنی‎گرایی افراطی» در باب تفسیر متون است و نظری میانه را برمی‎تابد هموار ساخته است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسة مقارنة لفهم النّصوص الفارسیّة والعربیّة (فی ضوء نظریّة التّعدّدیّة لـ «ریکور»)

نویسندگان [English]

  • ثمانه علوی 1
  • علیرضا عابدی سرآسیا 2
  • مهیار علوی مقدم 3
1 طالبة الدّکتوراه فی فرع الفقه والشّریعة الإسلامیة، جامعة فردوسی مشهد، إیران
2 أستاذ مساعد فی قسم الفقه الإسلامی والشّریعة الإسلامیّة، جامعة فردوسی مشهد، إیران
3 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة الفارسیّة وآدابها، جامعة حکیم سبزواری، إیران
چکیده [English]

تحاول هذه الدّراسة إثبات، وفقاً لنظریّة التّعدّدیة فی فهم النّصّ بول ریکور، وذلک فی النّصوص العربیّة والفارسیّة، جنباً إلى جنب مع نظریّة «النّیّة القصریّة»، التّی قبلت فی الوقت الحاضر من قبل المعلّقین، للاطّلاع على النّص هتاک العدید من المعانی الصّحیحة الّتی تتجاوز نیّة المؤلّف؛ ومن الممکن أیضاً استخدام «معاییر التحقّق من التّعلیق» مثل «شرح» و«شرعیة» و«تطابق» و«صالح» و«توافق» لإمکانیّة تحدید معنى ذی معنى للنصّ. وبالتّالی، وذلک باستخدام «معاییر للتحقّق من تفسیر»، یمکن أن یکون هتاک تدوین متعدّدة من التّفسیرات (لا تتعارض والتّفسیرات) النّصوص، وفی ظلّ ذلک، کان الحفاظ علیه من النّسبیة، فوضویة. لذلک وتختتم هذه المادّة، والّتی تنفذ بطریقة وصفیة - تحلیلیّة فی عملیّة جمع الوثائق والأوراق، أنّ نظریّة التّعدّدیة فی فهم النّصّ بول ریکور، ونظراً للاهتمام فی وقت واحد إلى القدرات النّصیّة والقدرات الفکریّة للمعلّقین، یؤدّی إلى فرضیة «نظریّة النیّة الشمولیة ونظریّة الذّاتیّة معتدل»، والّتی فی مواجهة نفس النفی، هو «نظریّة النیّة القصریّة ونظریّة الذّاتیة الرّادیکالی» وتحوّل التّفسیر النّظری المرکزی.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • هرمونیطیقیا
  • التّعدّد الدّلالی
  • ریکور
  • نظریّة النّیّة الشّمولیّة
  • نظریّة الذّات المعتدلة

عنوان مقاله [العربیة]

A Comparative Approach to the Phenomenon of Semantic Multiplicity in Persian and Arabic Text Given the Pluralism Theory in Understanding Ricoeur Text

چکیده [العربیة]

Regarding to the pluralism theory in the understanding of Paul Ricoeur's text, the present study tries to prove that in Arabic and Persian texts, along with the theory of "monopolistic Intentionalism", which is nowadays accepted by the commentators, for the text, there are several correct meanings that go beyond the author's intention. It is considered that the possibility of specifying the meanings of meaningful meanings of the text is also possible using the "criteria for verifying commentary" such as "explanation", "legitimacy", "match", "fit", and "compatibility". Hence, using the "criteria for verifying the interpretation", there could be multiple transcriptions of interpretations (not contradictory, interpretations) of texts, and in the shadow of it, it was preserved from relativity, anarchism. Therefore, the present article, which is carried out in a descriptive-analytical manner with the gathering of documentary and paperwork, concludes that the theory of pluralism in understanding Paul Ricoeur's text, given the simultaneous attention to the textual capacities and the intellectual capacities of the commentators, leads to the hypothesis "inclusive Intentionalism and moderate subjectivism", which, in the face of the same negation, is "monopolistic intentionalism and radical subjectivism", and has shifted the central theoretical interpretation.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Hermeneutics
  • Semantic Multiplicity
  • Ricoeur
  • inclusive Intentionalism
  • Moderate Subjectivism
  • قرآن کریم، ترجمة ناصر مکارم شیرازی (1391)؛ تهران: مؤسّسۀ قاصدک شهرک.
  • ·  نهج‌البلاغه، به قلم علی‎نقی فیض الاسلام (1351)؛ تهران: مطبعة الصدوق.

1. آلوسی، سیّد محمود (1415)؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبّع المثانی، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

2. آمدی، علی بن محمّد (1402)؛ الاحکام فی اصول الاحکام، بیروت: المکتب الاسلامی.

3. ابن حمدون، محمّد بن حسن (1417)؛ التذکرة الحمدونیه، ترجمه: احسان عباس و بکر عباس، بیروت: دار صادر.

4. ابن سینا، حسین بن عبد‌الله‏ (1908)؛ رسایل ابن سینا، القاهرة: المطبعة الهندیة.

5. پاکتچی، احمد (1394)؛ فقه الحدیث مباحث نقل به معنا، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق.

6. تفتازانی، سعدالدّین (1422)؛ المطوّل شرح تلخیص مفتاح العلوم، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

7. حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1409)؛ وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسّسة آل البیت لاحیاء التّراث.

8. حسنی، حمیدرضا (1393)؛ عوامل فهم متن در دانش هرمنوتیک و علم اصول استنباط از دیدگاه پل ریکور و محقق اصفهانی، تهران: هرمس.

9. زحیلی، وهبة بن مصطفی (1418)؛ التّفسیر المنیر فی العقیدة والشّریعة والمنهج، بیروت: دار الفکر.

10. شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1408)؛ الرّعایه فی علم الدّرایة، قم: مکتبة آیت الله ‌العظمی المرعشی النّجفی.

11. صاحب جواهر، محمّدحسن (1394)؛ جواهر الکلام، تهران: دار الکتب الاسلامیّة.

12. صدر، سید محمّد (1427)؛ ماوراء الفقه، قم: دار المحبّین.

13. صدرالدّین شیرازی، محمّد (1360)؛ اسرار الآیات، ترجمة محمّد خواجوی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه.

14. طباطبایی، محمّدحسین (بی‎تا)؛ المیزان فی تفسیر القران، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.

15. طوسی، محمّد بن حسین (1365)؛ تهذیب الأحکام، تصحیح سید حسن موسوی خراسانی، تهران: دار الکتب الاسلامی.

16. طیّب، سید عبدالحسین (1378)؛ أطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.

17. طیّب حسینی، سید محمود (1388)؛ چندمعنایی در قرآن کریم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

18. ------------------ (1393)؛ درآمدی بر دانش مفردات قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

19. عاملی، محمّدجواد (1419)؛ مفتاح الکرامه، ترجمة محمّدباقر خالصی، قم: مؤسّسة النّشر الاسلامی.

20. ف‍اض‍ل‌ م‍ق‍داد، م‍ق‍داد ب‍ن‌ عبداللّه (بی‎تا)؛کنز العرفان فی فقه القرآن، ترجمة عبدالرحیم عقیقى بخشایشى، قم: بی‎نا.

21. فیض کاشانی، محمّد محسن (1365)؛ الوافی، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین.

22. -------------- (1418)؛ الأصفی فی تفسیر القرآن، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.

23. قائمی­نیا، علی‌رضا (1393) ، بیولوژی نص: نشانه‌شناسی و تفسیر قرآن، قم: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

24. کرمی فریدنی، علی (1381)؛ شرح واژههای قرآن در ترجمۀ تفسیر عظیم مجمع‌البیان، تهران: فراهانی.

25. کلینی، محمّد (1365)؛ الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامی.

26. مجلسی، محمّدباقر (1403)؛ بحار الأنوار، بیروت: مؤسّسة الوفاء.

27. محمّدى، على (بی‎تا)؛ شرح اصول استنباط، قم: (نسخة نرم‌افزاری کتابخانۀ اهل‌البیت علیهم‌السلام).

28. مطهری، مرتضی (1370)؛ آشنایی با قرآن، تهران: صدرا.

29. مکارم شیرازی، ناصر (1421)؛ الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم: مدرسة امام علی بن ابیطالب.

30. ----------- (1416)؛ أنوار الأصول، تصحیح: احمد القدسی، قم: نسل جوان.

31. واعظی، احمد (1390)؛ نظریّة تفسیر متن، تهران: مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

32. وحیدیان کامیار، تقی (1390)؛ بدیع از دیدگاه زیباشناسی، تهران: سمت.

33. الهاشمی، السّیّد أحمد (1414)؛ جواهر البلاغه، بیروت: دار الفکر.

34. هوی، دیوید کونز (1385)؛ حلقۀ انتقادی: ادبیّات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمة مراد فرهادپور، تهران: نشر روشنگران و مطالعات زنان.

ب: مجلاّت

35. طیّب حسینی، سید محمود، کوهی بشیر، سجاد (1395)؛ «آثار فقهی نظریّة جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا در قرآن مجید»، مطالعات فقه امامیه، سال چهارم، شمارۀ 7، صص87-51.

36. عابدی سرآسیا، علیرضا (1394)؛ «زبانِ قرآن و امکان‌سنجیِ طرح نظریّه ارزش افزایی در تفسیر قرآن»، سومین همایش ملّی زبان­شناسی و آموزش زبان فارسی»، چشم‌انداز پژوهش در قرن 21، مشهد مقدس، صص 475-496.

References

37. Bontekoe, Ronald (1996); D imensions of the Hermeneutics Circle, New Jersey, Humanity Press.

38. Hirsch, Eric Donald (1976); Validity in interpretation, Yale University.

39. Ricoeur, Paul (1976); Interpretation Theory Discourse and the Surplus of Meaning, Fopt Worth, Texas: Christian University Press.

40. -------------------- (1981); Hermeneutic and the Human Sciences (HHS), Cambridge University Press.