انتخاب موضوع وتنظیم مباحث داخلی در پژوهش‌های تطبیقى (گفتاری پیرامون روش تحقیق در ادبیّات تطبیقى)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

انتخاب موضوع وتنظیم مباحث داخلی، نخستین گام اساسی هر پژوهش است که بر اساس استانداردها ومعیارهای روش تحقیق در آن رشته صورت می­گیرد. از سوی دیگر باید گفت که برجسته­ترین تفاوت پژوهش­های تطبیقی با پژوهشهای دیگر در روش تحقیق می­باشد.
در این مقاله، ضمن ارائه برخی معیارهای روش تحقیق در ادبیّات تطبیقى، به نقد و بررسى انتخاب موضوع و تنظیم مباحث فرعى و عناوین داخلى مقالات تطبیقى که در مشهورترین مجلات معتبر علمى پژوهشى کشور چاپ شده­اند، پرداخته شده است.
یافته­های این پژوهش، نشان می­دهد که تعدادی از مقالات تطبیقی، در انتخاب موضوع، تنظیم مباحث و عناوین داخلی فاقد نگاه تطبیقی می­باشد. به عبارت دیگر، پژوهشگر در انتخاب موضوع، تنها به دنبال یافتن تشابهاتی جهت اثبات تأثیرپذیری بوده  و از وجوه اختلاف که بیانگر تفاوت­ها و نوآوری­های ادیبان می­باشد، غفلت ورزیده است.
افزون بر این، بسیاری از مقالات تطبیقی، فاقد نگاه تطبیقی در تنظیـم مباحث فرعی و عناوین داخلی  بوده­اند و غالباً به بیان ویژگی­های هر شاعر یا ادیب به طور جداگانه بسنده کرده و از مقایسه و بررسی تطبیقی دقیق غافل مانده­اند؛ هر چند برخی از این مقالات، دارای استانداردهای لازم بوده­ و در پایان به عنوان نمونه­های مناسب پژوهشی تطبیقی ذکر گردیده­اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

اختیار الموضوع وتنظیم المباحث الفرعیّة فی الدراسات المقارنة (دراسة وجیزة فی منهجیّة الأدب المقارن)

چکیده [English]

الملخّص
لاشکّ فی أنّ اختیار الموضوع وتنظیم المباحث الفرعیّة من الخطوات الأساسیّة فی کلّ بحث علمی، الأمر الّذی یتمّ على أساس المعاییر المنهجیّة المتّفقة علیها فی کلّ فرع جامعی. ومن جانب أخر یمکن القول بأنّ أبرز الفارق بین الدراسات المقارنة و غیرها یکمن فی المنهجیّة الخاصّة بکلّ منهما. تتناول هذه المقالة معالجة الموضوعات وکیفیّة اختیار المباحث الفرعیّة وتنظیم العناوین الداخلیّة للدراسات المقارنة الّتی نُشرت فی المجلاّت العلمیّة المحکّمة، وقد تمّ ذلک بعد ذکر لأهمّ المعاییر المنهجیّة الّتی یجب اتّباعها فی الدراسات المقارنة، المستخرجة من المصادر والمراجع المرتبطة بهذا الحقل من الأبحاث الجامعیّة.
تدلّ النتائج الّتی توصّلنا إلیها فی هذه الدراسة على أنّ کثیرا من المقالات فی حقل الأدب المقارن لا تتّجه عملیّا إلى المقارنة فی اختیار الموضوع وخطّة البحث وتنظیم العناوین الداخلیّة. بعبارة أخرى نرى کثیرا من الباحثین فی الأدب المقارن یبحثون عن وجوه الشبه بین شعراء وأدباء فی مختلف الآداب العالمیّة إثباتا لتأثر شاعر من شاعر آخر، أو تأثّر أدیب متأخّر زمنیّا بأدیب متقدّم، إذا کانت المقارنة بین أدیبین مختلفین زمنیّا. وهذا یعنی أنّهم أغفلوا دراسة وجوه الاختلاف بین الأدباء والشعراء فی الأمم المختلفة، ممّا ینتهی غالبا إلى تحدید التجدید من التقلید، وتمییز المبدع من المقلّد.
ومن جانب آخر شاهدنا أنّ کثیرا من الدراسات المقارنة تفتقد العنصر المحوری فی الأدب المقارن، ألا وهو الاتّجاه المقارن فی خطّة البحث واختیار المباحث الفرعیّة والعناوین الداخلیّة. فالباحث فی مثل هذه الدراسات یدرس کلّ شاعر على حدة، مرکّزا على معالجة الخصائص الفنّیة لشاعر فی لغة من اللغات، ثمّ یبدأ بالحدیث عن الخصائص الفنّیة لشاعر أو أدیب فی لغة أخرى، بعیدا عن المقارنة الدقیقة بین الشاعرین وفق منهج مقارن یؤدّی إلى دراسة الخصائص المشترکة أو المختلفة للأدیبین جنبا لجنب.
وإلى جانب تلک المقالات الّتی تعانی من النواقص المذکورة أعلاها، لابدّ من الإشارة أخیرا إلى أنّ هناک أیضا بعض المقالات الّتی تتمتّع بالدقة والمنهجیّة المتمیّزة فی الأدب المقارن. وقد أتینا بتلک المقالات معبّرین عن محسّناتها المنهجیّة کنموذج للباحثین فی الأدب المقارن.

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیة: اختیار الموضوع
  • المقالات المحکّمة
  • الأدب المقارن
  • منهجیّة البحث
  1. کتابنامه

    الف. کتاب­ها

    1. اژه­اى، جواد وهمکاران (1382)؛ چگونه بنویسیم : روش نگارش مقالات پژوهشى و شیوة نگارش فارسى، چاپ اوّل، تهران، سمپاد.
    2. باجو، دانیل هنری (1997)؛ الأدب العام والمقارَن، ترجمه: غسّان السیّد، لا طبعة، دمشق، منشورات اتحاد الکتاب العرب.
    3. برونیل، بییر، ورفاقه (1996)؛ ما الأدب المقارن، ترجمه: غسّان السیّد، الطبعة الأولى، دمشق، منشورات دار علاء الدین.
    4. التونجی، محمّد (1995)؛ الآداب المقارنة، الطبعة الأولى، بیروت، دارالجیل.
    5. الجبوری، یحیى وحید (1989)؛ منهج البحث الأدبی وتحقیق النصوص، الطبعة الثانیة، بیروت، دار الکتب العلمیّة.
    6. خاکى، غلامرضا (1386)؛ روش تحقیق: با رویکردى به پایان نامه نویسى، چاپ سوم، تهران،  بازتاب.
    7. خورشیدى، عباس وهمکاران (1378)؛ روش­هاى پژوهش در علوم رفتارى (از نظریّه تا عمل)؛ چاپ اوّل، تهران، نوین پژوهش.
    8. دلاور، على (1385)؛ روش­هاى تحقیق در روان­شناسى وعلوم تربیتى، چاپ اوّل، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.
    9. زرّین­کوب، عبد الحسین (2536)؛ تحقیق درست: یاداشت­ها واندیشه­ها، چاپ سوم، تهران،  جاویدان.
    10. سنّو، أهیف (2003)؛ البحث القصیر، الطبعة الأولى، بیروت، دارالمشرق.
    11. شلبی، أحمد (1974)؛ کیف تکتب بحثاً أو رسالة، الطبعة الثامنة، القاهرة، مکتبة النهضة المصریّة.
    12. صابرى، علی (1384)؛ المنهج الصحیح فی کتابة البحث الأدبی، چاپ اوّل، تهران، شرح.
    13. ضیف، شوقی (1972)؛ البحث الأدبی : طبیعته، مناهجه، أصوله، مصادره، الطبعة السابعة، القاهرة، دار المعارف.
    14. قرا ملکى، احد فرامرز (1385)؛ روش مطالعات دینى، چاپ اوّل، مشهد، دانشگاه علوم اسلامى رضوى.
    15. کفافی، محمّد عبد السلام (1971)؛ فی الأدب المقارن: دراسات فی نظریّة الأدب و الشعر القصصی، الطبعة الأولى، بیروت، دار النهضة العربیّة.
    16. مشکین فام، بتول (1386)؛ البحث الأدبی؛ مناهجه ومصادره، چاپ دوّم، تهران، انتشارات سمت.
    17. نادرى، عزّت الله وسیف نراقى، مریم (1372)؛ روش­هاى تحقیق در علوم انسانى، چاپ پنجم، تهران، انتشارات بدر.
    18. ندى، طه (1991)؛ الأدب المقارن، الطبعة الثالثة، بیروت،دار النهضة العربیّة.
    19. هلال، محمّد غنیمی (لا تاریخ)؛ الأدب المقارن، الطبعة الثالثة، القاهرة، دار نهضة مصر.

    20- Aldridge A. Own (1960), ed. Comparative literature : matter and method, Urbana : University of Illinois Press.

    21- Stallkneecht Newton P. and Horst Frenz, (1961-1971), eds. Comparative literature : method and perspective, Revised edition,  Carbondale : Southern Illinois University Press.

    ب. مجله­ها

    22. انوشیروانی، علیرضا (1389)؛ ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران، ویژه نامۀ ادبیّات تطبیقی، فرهنگستان زبان وادب فارسی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص6- 38.

    23. بهبودیان، شیرین وپالیزیان، طاهره (1387)؛ جایگاه ادبیّات تطبیقی در زبان وادبیّات فارسی، فصلنامۀ ادبیّات تطبیقی، دانشگاه آزاد جیرفت، سال دوّم، شمارۀ 5، صص 49- 62.

    24. حجازی ناهید (1389)؛ انجمن بین المللی ادبیّات تطبیقی، ویژه­نامۀ ادبیّات تطبیقی، فرهنگستان زبان وادب فارسی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، صص 136- 153.

    25. زینی­وند، تورج (1386)؛ درآمدی بر ادبیّات در ایران (پیشینه، اهمیّت، جایگاه، راهکار، سرفصل)، مجموعه مقالات سومین همایش مدیران گروه­­های عربی کشور، همدان، صص 159-174

    26. طاهرى نیا على باقر وبخشى مریم (1388)؛ سنجش تولیدات علمى گروه زبان وادبیات عربى ایران،(مقالات علمى پژوهشى از سال 1386 – 1382)؛ مجلّۀ انحمن زبان وادبیات عربى، شمارۀ 13، صص103 – 128.

    27. عسکری، صادق (1389)؛ انتخاب موضوع وتنظیم عنوان در مقالات پژوهشی زبان وادبیّات عربی، مجلّۀ زبان وادبیّات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 2، صص97- 118.

    28. عسکری صادق (1390)؛ نقدی بر مباحث فرعی و عناوین داخلی مقالات علمی پژوهشی زبان وادبیّات عربی، مجلّۀ انجمن زبان وادبیّات عربی، شمارۀ 18، صص 95- 129.

    29. قهرمانی، علی اصغر (1386)؛ گرایش ادبیّات تطبیقی در رشتة زبان وادبیّات عربی: درس­ها و سرفصل­ها، مجموعه مقالات سوّمین همایش مدیران گروه­های عربی کشور، همدان، صص241- 250.

    30. لطف آبادى، حسین (1382)؛ تولید علم و مقالات علمى پژوهشى علوم انسانى در ایران، فصلنامه نوآورى­هاى آموزشى، شمارۀ 6.

    31. نظری منظّم، هادی (1389)؛ ادبیّات تطبیقی: تعریف وزمینه­های پژوهش، نشریۀ ادبیّات تطبیقی، دانشکدۀ ادبیّات وعلوم انسانی دانشگاه باهنر کرمان، سال اوّل، شمارۀ 2، صص221- 237.

    32. محسنى نیا، ناصر (1389)؛ ادبیّات تطبیقی: جایگاه وضرورت­ها، مجله انجمن ایرانی زبان وادبیّات عربی، شمارۀ 14، صص81- 101.

    33. میرزایى، فرامرز وهمکاران (1387)؛ تحلیل گزارش­گونه مقالات چاپ شده مجلّه انجمن ایرانى زبان وادبیات عربى، مجلّۀ انحمن زبان وادبیّات عربى، شمارۀ 10، صص 165 – 181.

    ج- مجلات علمى پژوهشى مورد بررسی:

    1. ویژه نامه ادبیّات تطبیقی، فرهنگستان زبان وادب فارسی، دوره اوّل، شماره اوّل، بهار 1389.
    2. پژوهشهای زبان وادبیّات تطبیقی، دانشگاه تربیت مدرّس، دوره اوّل، شماره اوّل، بهار 1389.
    3. نشریه ادبیّات تطبیقی، دانشکده ادبیّات وعلوم انسانی دانشگاه کرمان، سال اوّل، دوره جدید، شماره دوّم، بهار 1389.
    4. فصلنامه ادبیّات تطبیقی، دانشگاه آزاد جیرفت، سال دوّم، شماره 5، بهار 1387.
    5. فصلنامه ادبیّات تطبیقی، دانشگاه آزاد جیرفت، سال دوّم، شماره 6، تابستان 1387.
    6. مجلّه انجمن ایرانى زبان وادبیات عربى، شماره 4، پاییز وزمستان 1384.
    7. مجلّه انجمن ایرانى زبان وادبیات عربى، شماره 5، بهار وتابستان1385.
    8. مجلّه انجمن ایرانى زبان وادبیات عربى، شماره 6، پاییز وزمستان 1385.
    9. مجلّه دانشکده ادبیات وعلوم انسانى دانشگاه فردوسى مشهد، شماره 156، بهار 1386.
    10. مجلّه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران ، شماره 179، پاییز 1385.
    11. مجلّه علوم انسانى دانشگاه اصفهان، جلد چهاردهم شماره 2، 1383.