نقد و بررسی جلوه‌های رمانتیسم جامعه‌گرا در شعر شاعران معاصر مصر و ایران (مطالعه مورد‌پژوهانه: حلمی سالم و عارف قزوینی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه ایلام، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه ایلام، ایران

3 کارشناس‌ارشد زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه ایلام، ایران

چکیده

رمانتیسم، جنبشی ادبی است که در اواخر قرن هجدهم از انگلستان آغاز شد. این مکتب، در میان سرزمین‌های عربی بعد از وقوع فاجعة فلسطین و در ایران در اوایل دورة مشروطه، تغییر یافت و به تدریج، از حالت فردگرایانه به سمت اجتماع سوق یافت. از جمله شاعران مصری که هنرمندانه در این وادی گام نهاده‎اند؛ حلمی سالم است که رمانتیسم وی در کنار عناصر عاشقانه و فردی، بیشتر صبغة اجتماعی و سیاسی دارد؛ از سوی دیگر، این رویکرد، همگام با سرزمین‎های عربی، در میان شاعران ایران نیز رواج بسیار یافت؛ از جمله شاعران ایرانی که تأثیرات مکتب رمانتیسم جامعه‌گرا در آثار وی به‎خوبی مشهود است، عارف قزوینی است. نگارندگان در این جستار، با رهیافتی توصیفی – تحلیلی، به معرّفی برخی مؤلّفه‎های رمانتیسم جامعه‎گرا در شعر دو شاعر یادشده پرداخته‎اند و نتایج پژوهش، بیانگر آن است که از جمله مؤلّفه‎های رمانتیسم جامعه‎گرا در شعر این‌دو؛ احساسات ملّی‎گرایانه، دلتنگی برای روزگاران باشکوه گذشته، ناهنجاری‎ها و مفاسد اجتماعی و... است و رمانتیسم سالم، بیشتر سیاسی است و وی بیشتر در این اشعارش زبانی نمادگونه دارد؛ در حالی که رمانتیسم عارف بیشتر جنبة انقلابی دارد و با به کارگیری زبانی صریح و عامیانه، اشعار خود را برای همگان قابل‌فهم می‌سازد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying Displays of Community-Oriented Romanticism in Contemporary Poems of Egyptian and Iranian (A Case Study: Hilmi Salem & Aref Qazvini)

نویسندگان [English]

  • Mina Pirzadnia 1
  • Mouhamad Taghi Jahani 2
  • Zohreh Noormouhamad Nahal 3
1 Assistant Professor of Department of Arabic Language and Literature, Ilam University, Iran
2 Assistant Professor of Department of Arabic Language and Literature, Ilam University, Iran
3 M.A. Scholar of Arabic Language and Literature, Ilam University, Iran
چکیده [English]

Romanticism is a literary movement which began in the late eighteenth century in England. This school has changed in the Arabic lands after the disaster of Palestine and in the Iran in the early period of constitutional revolution, and progressively shifted from individualistic status to being community-orianted and took a more revolutionary form. In the Arab Lands, Egypt, as the first country that hosted this movement, was the cradle of poets of and literalists who were affected by this new wave. Among the poets who have stepped in this field of art, is Hilmi Salem; his Romanticism alongside his romantic and individual qualities, are more social and political oriented. On the other hand, this approach, along with Arabic countries, also became very common among the poets of Iran. Aref Qazvini is among those poets who were evidently influenced by the community-oriented romanticism. This research tries to, with a descriptive-analytical approach and after briefly highlighting these two poets’ lives, introduce and analyze some elements of community-oriented romanticism in their poetry. The obtained results indicate that among elements of community-oriented romanticism in their work, the following can be pointed out: nationalist sentiment, nostalgia for the glorious days of the past, social disorders and vices, and etc. Salem’s Romanticism is more political and he often uses symbolic and implicit language; while Aref’s romanticism is more revolutionary and, by using an explicit and folk language, he makes his poems understandable for everyone.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Literature
  • Romanticism
  • Socialism
  • Hilmi Salem
  • Aref Qazvini

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة المظاهر الرّومنسیّة ذات التوجّه الإجتماعیّ فی شعر شعراء مصر وإیران المعاصرین (دراسة مقارنة: حلمی سالم وعارف قزوینی)

چکیده [العربیة]

الرّومنسیّة، الحرکة الأدبیة الّتی بدأت فی أواخر القرن الثّامن عشر من إنجلترا. غیّرت الرّومنسیّة؛ بین البلاد العربیّة بعد وقوع کارثة فلسطین وفی إیران فی أوائل الثّورة الدّستوریّة وتحوّلت من الفردیّة إلى المجتمع تدریجیّاً وصارت اجتماعیّةً وثوریّةً. بین البلاد العربیّة، مصر کأوّل بلد وقع تیّار النّهضة فیها، کانت مهد الشّعراء والأدباء الّذین تأثّروا من هذا التیّار الجدید. ومن بین الشّعراء الّذین خطوا فی هذا المجال بصورة فنیّة؛ حلمی سالم وإن لم تکن رومنسیّته خالیةً من العناصر التغزّلیّة والشّخصیّة، تموج فیها الصّبغة الاجتماعیّة والثّوریّة أکثر. من جانب آخر، شاعت هذه الحرکة شیوعاً کثیراً بین الشّعراء الإیرانیین مع البلاد العربیّة. من الشّعراء الإیرانیین الّذین تأثیرات الرّومنسیّة هو الواضح فی أعماله، هو عارف قزوینی. قد تناول محقّقوا البحث بالأسلوب الوصفیّ - التّفسیریّ بعد الإشارة إلی حیاة الشّاعرین، تعریف بعض المضامین الرّومنسیّة ذات التّوجّه الاجتماعیّ فی شعرهما والمقارنة ودراستها وتظهر نتائج البحث أنّ العواطف الوطنیّة، الحنین إلى أیام المجد الماضی والانحرافات الاجتماعیّة، من المضامین الرّومنسیّة ذات التّوجّه الاجتماعیّ فی شعرهما. ورومنسیّة سالم السّیاسیّة فی کثیر من الأحیان ویستعمل الشّاعر فی هذه الأشعار الأسلوب الرّمزیّ واللّغة غیر صریحة غالباً فی حین رومنسیّة عارف لها صبغة ثوریّة ویجعل الشّاعر أشعاره باستعمال اللّغة الصّریحة والشّعبیّة مفهومیّاً للجمیع.
 

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأدب المقارن
  • الرّومنسیّة
  • الاجتماعیّة
  • حلمی سالم
  • عارف قزوینی
الف: کتاب‌ها
1. آشوری، داریوش (1381)؛ فرهنگ علوم انسانی، تهران: مرکز.
2. ابوبکر، عبد المنعم (1961)؛ إخناتون، القاهرة: دار القلم.
3. براهنی، محمدنقی؛ علی‌اکبر سیف؛ جمال عابدی؛ هامایک آوادیسیانس؛ محمدرضا باطنی؛ یوسف کریمی؛ نیسان گاهان و جلال بامدادی (1368)؛ واژه‌نامة روان‌شناسی و زمینههای وابسته، تهران: فرهنگ معاصر.
4. حرّ‌ عاملی، محمّد ‌بن حسن (بی‌تا)؛ أمل الآمل، بغداد: مکتبة أندلس.
5. رجایی، نجمه (1378)؛ آشنایی با نقد ادبی معاصر عربی، چاپ اوّل، مشهد: دانشگاه فردوسی.
6. سالم، حلمی (2012)؛ النّسخة الکاملة: أشعار، الطّبعة الأولی، القاهرة: دار الفکر العربی للدّراسات والنّشر والتّوزیع.
7. سپانلو، محمدعلی و مهدی اخوت (1381)؛ دیوان عارف قزوینی، تهران: نگاه.
8. شفیعی کدکنی، محمد‎رضا (1359)؛ ادوار شعر فارسی (از مشروطیت تا سقوط سلطنت)، چاپ اوّل، تهران: توس.
9. شکیب انصاری، محمود (1376)؛ تطوّر الأدب العربی المعاصر، الطّبعة الأولی، اهواز: جامعة شهید چمران.
10. شوالیه، ژان (1388)؛ فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
11. ضیف، شوقی (بی‌تا)؛ الأدب العربی المعاصر فی مصر، الطّبعة الثّانیة، مصر: دار المعارف.
12. عبّاس، احسان (1384)؛ رویکردهای شعر معاصر عرب، ترجمة حبیب‌الله عبّاسی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
13. مبارک، سوزان (2008)؛ قادة مصر الفرعونیة أحمس، القاهرة: الهیئة المصریّة العامة للکتاب.
14. مختاری، محمد (1378)؛ هفتاد سال عاشقانه، چاپ اوّل، تهران: تیراژه.
15. نورمحمدی، مهدی (1380)؛ دیوان عارف قزوینی به انضمام شرح زندگی عارف به قلم خودش و اشعار منتشر نشده، چاپ اوّل، تهران: سنایی.
ب: مجلاّت
16. سه‌یر، رابرت و میشل لووی (1383)؛ «رمانتیسم و تفکّر اجتماعی»، ارغنون، دورة، شمارة 2، صص 119-174.
17. عالی عباس‎آباد، یوسف (1387)؛ «غم غربت در شعر معاصر»، نشریة پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال دوّم، شمارة 6، صص 155-180.
18. نفیسی، سعید (1337)؛ «خاطرات ادبی یک استاد»، مجلّة سپید و سیاه، شمارة 247.
19. نقی‌پور، محمدمهدی (1389)؛ «وطن در شعر عارف قزوینی»، نامة پارسی، شمارة 53، صص 51-77.
ج: پایان‌نامه
20. عادل اسماعیل عبدالقادر، شیماء (2000)؛ الخصائص الأسلوبیّة فی شعر حلمی سالم، جامعة عین الشّمس: کلیة الآداب، قسم اللّغة العربیّة.
د: منابع مجازی
21. عبادة، صلاح (2013)؛ «حلمی سالم الحداثی الملتزم»،Http://www.al-ahaly.com
22. عبد‌المحسن، سارة (2012)؛ «أصدقاء سالم یصفونه بالمبدع الملتزم و یؤکدون: رحیله صدمة لنا و خسارة لمصر» .Http://www.jehat.com/Jehaat/ar/Sha3er/helmi29-7-2012.htm