بررسی سبک‌شناختی رثای امام حسین (ع) در شعر احمد وائلی و قیصر امین‌پور (مطالعه موردپژوهانه: دو قصیده «الدّم الثّائر» و «نی‌نامه»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی کرج

2 کارشناس‌ارشد زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه تهران، تهران

3 کارشناس‌ارشد مترجمی عربی، دانشگاه تهران، تهران

چکیده

رثای امام حسین (ع) و عاشورا، بخش قابل توجّهی از ادبیّات عربی و فارسی را به خود اختصاص داده است. پژوهش حاضر، با تمرکز بر قصیدة «الدّم الثّائر» از وائلی و «نی‌نامه» از امین‌پور، سعی در بررسی جایگاه شخصیّت امام حسین (ع) و دلالت‌ها و معانی پنهان در متن این دو شعر دارد. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی و کتابخانه‌ای است که پس از جمع‌آوری داده‌ها، به تحلیل و بررسی آن‌ها و تطبیق بازتاب رثای امام حسین (ع) در شعر این دو شاعر، از منظر سبک‌شناسی دو قصیدة مورد نظر پرداخته شده است. نتیجه اینکه در قصیدة وائلی، محور اساسی، کهن‌الگوی ولادت مجدّد بوده و بیانگر دیدگاه رئالیستی شاعر است؛ ولی بر شعر امین‌پور، فضایی عرفانی حاکم است و امام را عارفی می‌داند که با شهادت خود به وصال رسیده است. فضای کلّی حاکم بر دو قصیده، حزن‌آلود و اندوهگین است. دو شاعر، روایت‌کنندة صرف ماجرای عاشورا نبوده و آن را دست‌مایة بیان معانی دیگری قرار داده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسة أسلوبیّة رثاءالإمام الحسین (ع) فی شعرأحمد الوائلی وقیصر أمین‌بور (قصیدة «الدّم الثّائر» للوائلی و«نی‌نامه» لأمین‌بور نموذجا)

نویسندگان [English]

  • فرهاد دیوسالار 1
  • علی باقری 2
  • سعید بهمن آبادی 3
1 جامعة آزاد الاإسلامیة فرع کرج
چکیده [English]

 
إنّ رثاءالإمام الحسین (ع) ومرثیة العاشوراء یشملان قسما کبیرا من الأدبین الفارسی والعربی. منذ وقوع کارثة العاشوراء قام الشّعراء بإحیائها عن طریق إنشاد الشّعر لتوعیة النّاس وإثارتهم ومنهم أحمد الوائلی وقیصر أمین‌بور. تهدف المقالة إلی تناول مقام شخصیّة الإمام الحسین (ع) والمعانی الکامنة اعتماداً علی قصیدتی «الدّم الثّائر» للوائلی و«نی‌نامه» لأمین‌بور. لقد استمددنا فی هذا المقال من المنهج الوصفی – التّحلیلی لدراسة أسلوبیّة القصیدتین المذکورتین واستخلاص القواسم المشترکة فیهما. ولقد تمّ تناول القصیدتین المذکورتین عبر الاسلوبیّة. ومن أهمّ النّتائج الّتی توصّلنا إلیها أثناء المقال هو: منها أنّ قصیدة الوائلی محورها الرّئیس هو المثل العلیا وتبیّن وجهة النّظر الواقعیّة للشّاعر. بینما قصیدة «نی‌نامه» تسودها بالفضاء العرفانی والشّاعر فیها یشبه الامام الحسین (ع) بالعارف الّذی نال وصال الحبیب بالاستشهاد. إنّ المناخ العام فی «نی‌نامه» یسوده الحزن والألم للمؤشرات الاسلوبیّة. إنّ الشّاعرین لم یحکیا قضیّة العاشوراء فحسب بل کانا یبحثان عن المعانی الأخری عن طریقة هذه الکارثة. وإضافة إلی ذلک أنّ الموت لم یکن نهایة المطاف عندهما.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • أحمد الوائلی
  • قیصر أمین‌بور
  • الإمام الحسین (ع)
  • مرثیّة العاشوراء
  • الأسلوب
الف: کتاب‌ها
1. ابن فارس، أحمد (1390)؛ ترتیب مقاییس اللّغة، تحقیق وضبط عبدالسّلام محمّد هارون، ترتیب وتنقیح علی العسکری وحیدر المسجدی، الطّبعة الثّانیة، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
2. افسری کرمانی، عبدالرضا (1371)؛ نگرشی بر مرثیه‌سرایی در ایران، تهران: اطّلاعات.
3. امین‌پور، قیصر (1389)؛ مجموعة کامل اشعار قیصر امین‌پور، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
4. بیلسکر، ریچارد (1391)؛ اندیشة یونگ، ترجمة حسین پاینده، چاپ چهارم، تهران: فرهنگ جاوید.
5. پاینده، حسین (1391)؛ داستان کوتاه در ایران: داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی، چاپ دوّم، تهران: نیلوفر.
6. داخل، سیّدحسن (1996)؛ معجم الخطباء، بیروت: المؤسّسة العالمیّة للثّقافة والأعلام.
7. داد، سیما (1390)؛ فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
8. الزمخشری، أبوالقاسم جار اللّه (1998)، أساس البلاغة، تحقیق محمد باسل، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
9. سجّادی، سیّد جعفر (1393)؛ فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، چاپ دهم، تهران: طهوری.
10. سوسور، فردینان دو (1378)؛ دورة زبان‌شناسی عمومی، ترجمة کورش صفوی، چاپ اوّل، تهران: هرمس.
11. سیّدحسینی، رضا (1391)؛ مکتب‌های ادبی، جلد اوّل، چاپ هفدهم، تهران: نگاه.
12. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1392)؛ موسیقی شعر، چاپ چهاردهم، تهران: آگاه.
13. شمیسا، سیروس (1393 الف)؛ انواع ادبی، چاپ پنجم از ویراست چهارم، تهران: میترا.
14. ----------- (1393 ب)؛ نقد ادبی، چاپ دوّم از ویراست سوّم، تهران: میترا.
15. ----------- (1375)؛ کلّیات سبک‌شناسی، چاپ چهارم، تهران: فردوس.
16. فالر، راجر؛ رومن یاکوبسن؛ دیوید لاج و پیتر بری (1394)؛ زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمة حسین پاینده، در: زبان‌شناسی و نقد ادبی، ترجمة مریم خوزان و حسین پاینده، چاپ چهارم، تهران: نی.
17. فتوحی، محمود (1391)؛ سبک‌شناسی: نظریّه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چاپ اوّل، تهران: سخن.
18. الفیروزآبادی، مجد الدّین محمّد بن یعقوب (2008)؛ القاموس المحیط، نسخة منقّحة وعلیها تعلیقات الشّیخ أبو الوفاء نصر الهورینی المصری الشافعی، راجعه واعتنی به أنس محمّد الشّامی وزکریا جابر أحمد، القاهرة: دار الحدیث.
19. کادُن، جِی اِی (1386)؛ فرهنگِ توصیفی ادبیّات و نقد، ترجمة کاظم فیروزمند، چاپ دوّم، تهران: شادگان.
20. کافی، غلامرضا (1386)؛ شرح منظومة ظهری (نقد و تحلیل شعرهای عاشورایی از آغاز تا امروز)، جلد اوّل، تهران: مجموعة فنّی عاشورا.
21. مدرّسی، فاطمه (1390)؛ فرهنگ توصیفیِ نقد و نظریّه‌های ادبی، چاپ اوّل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
22. مولوی، جلال‌الدین محمّد (1390)؛ مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: هرمس.
23. المؤیّد، علی حیدر (1426)؛ الفاطمیات، بیروت: دار العلوم.
24. میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1388)؛ واژه‌نامة هنر شاعری، چاپ چهارم، تهران: کتاب مهناز.
25. الوائلی، أحمد (2007)؛ دیوان الوائلی، شرح وتدقیق سمیر شیخ الأرض، الطّبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة البلاغ.
26. وعر، مازن (1989)؛ دراسات لسانیّة تطبیقیّة، الطّبعة الأولی، دمشق: دار طلاس للدّراسات والتّرجمة والنّشر.
27. الهاشمی، أحمد (1379)؛ جواهر البلاغة، الطّبعة الثّانیة، تهران: الهام.
ب: مجلات
28. اژدر فایقی، سعیده (1389)؛ «دعبل و محتشم سرآمد مرثیه‌سرایان»، کیهان فرهنگی، تهران، شمارة 288-289.
29. اقتصادی‌نیا، سایه (1386)؛ «مروری بر کارنامة شعر قیصر امین‌پور»، نامة فرهنگستان، دورة 9، شمارة 4 (پیاپی 36)، صص 138-149.
30. تفضلّی، احمد (بی‌تا)؛ «شعری در رثای مرزکو»، راهنمای کتاب، سال دهم، شمارة 6، صص 577-579.
31. زینی‌وند، تورج و کامران سلیمانی (1390)؛ «بررسی توصیفی - تحلیلی سیمای امام حسین (ع) در شعر دینی احمد وائلی»، دوفصلنامة نقد ادب معاصر عربی، سال دوّم، شمارة اوّل، صص 173-202.
32. سلیمانی، کامران و تورج زینی‌وند (1392)؛ «درآمدی توصیفی - تحلیلی بر شعر دینی احمد وائلی»، ادب عربی، شمارة 1، سال 5، صص 105-124.
33. کاتانو، جیمز و. (1384)؛ «سبک‌شناسی»، ترجمۀ فرزین قبادی، مجلّۀ نامۀ فرهنگستان، دورۀ 7، شمارۀ 4 (پیاپی 28)، صص 112-121.