بررسی تطبیقی ادبیّات زندان در ورق‌پاره‌های زندان بزرگ علوی و شرق المتوسّط عبد الرّحمن منیف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
بزرگ علوی (1283-1375) و عبد الرّحمن منیف (1933-2004)، از تواناترین نویسندگان معاصر ادب فارسی و عربی در ادبیّات زندان هستند. در آثار منیف و علوی، همه­جا دیوار، رنج، مرگ، زندان و شکنجه است. رمان شرق المتوسّط منیف و ورق­پاره‌های زندان بزرگ علوی به شرح برخوردهای توهین‌آمیز و خشونت‌بار مأموران با زندانیان سیاسی است که تصویری از فضای خفقان­بار دوران دیکتاتوری رضاشاه و فضای حاکم در شرق المتوسّط (کشورهای عربی) می­باشد. روش پژوهش در این مقاله، تحلیلی - توصیفی و بر اساس مکتب تطبیقى آمریکا است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

أدب السجون فی المجموعة القصصیّة ورق‌پاره‌های زندان (قصاصات ورق السّجن) لمؤلّفها بزرک علوی وروایة شرق المتوسّط لمؤلّفها عبد الرّحمن منیف

نویسندگان [English]

  • محمد حسین محمدی 1
  • علی جعفر جعفر 2
چکیده [English]

الملخّص
تُعدّ روایة شرق المتوسّط لمؤلّفها عبد الرّحمن منیف، اللّبنة الأولى لأدب السّجون فی العالم العربیّ. کذلک یُعدّ بزرک علوی أبرز کاتبٍ فی أدب السّجون، لا سیّما فی مجموعته القصصیّة ورق­پاره‌های زندان (قصاصات ورق السجن). حیث تعبق فی مؤلّفات کلاهما رائحة التّعذیب والألم، کما نشاهد فی طیّات مؤلّفاتهما الجدران والسّجون فی کلّ الأنحاء. تناولت المجموعة القصصیّة ورق­پاره‌های زندان (قصاصات ورق السّجن) وروایة شرق المتوسّط، طریقة تعامل السجّانین وشرطة السّجن مع السّجناء السّیاسیّین. وبذلک سلّطتا الضّوء على الجوّ القمعی المهیمن فی عهد رضاشاه والبلدان العربیّة. وفی هذا المضمار تطرّق هذا المقال لدراسة مقارنة تحلیلیّة وتوصیفیّة لمضامین أدب السّجون لدى الکاتبَین على أساس المدرسة الأمریکیّة فی الأدب المقارن.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الأدب المقارن
  • قصاصات ورق السّجن
  • شرق المتوسّط
  • بزرک علوی
  • عبد الرّحمن منیف
کتابنامه
الف: کتاب­ها
1.آباد، مرضیه (1380)؛ حبسیه­سرایی در ادب عربی از آغاز تا عصر حاضر، چاپ اوّل، مشهد: دانشگاه فردوسی.
2. بهارلو، محمّد (1377)؛ برگزیدة آثار بزرگ علوی، چاپ اوّل، تهران: نشر علم.
3. دست­غیب، عبدالعلی (1358)؛ نقد آثار بزرگ علوی، چاپ اوّل، تهران: فرزانه.
4. دهباشی، علی (1384)؛ یاد بزرگ علوی، چاپ اوّل، تهران: ثالث.
5. الزّعبی، أحمد (1993)؛ مقالات فی الأدب والنّقد، الطّبعة الأولى، الأردن: مکتبة الکتابی، أربد.
6. الصّمد، واضح (1995)؛ السّجون وأثرها فی الآداب العربیّة، الطّبعة الأولی، بیروت: المؤسّسة الجامعیة.
7. علوی، بزرگ (1357)؛ ورق‌پاره‌های زندان، تهران: امیرکبیر.
8. عمرانی، روح‌الله مهدی­پور (1387)؛ ادبیّات زندان نقد گزاره و گزینه پیرامون داستان­های کوتاه بزرگ علوی، تهران: آفرینش.
9. القشعمی، محمّد (2003)؛ ترحال الطّائر النّبیل، الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الکنوز.
10. کریم­پور، حیدر (1386)؛ بزرگ علوی، چاپ اوّل، تهران: تیرگان.
11. منیف، عبد الرّحمن (1991)؛ الکاتب والمنفى، الطّبعة الرّابعة، بیروت: المرکز الثّقافی العربی.
12. ---------- (1983)؛ شرق المتوسّط، الطّبعة الخامسة، بغداد: منشورات المکتبة العالمیة.
13. میرصادقی، جمال (1382)؛ داستان‌نویس‌های نام‌آور معاصر ایران، تهران: اشاره.
14. النّابلسی، شاکر (1991)؛ مدار الصّحراء: دراسة فی أدب عبد الرّحمن منیف، الطّبعة الأولى، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
15. یاحقی، محمّد جعفر (1378)؛ جویبار لحظه­ها، تهران: جامی.
ب: مجلاّت
16. ازگلی، سهیلا (1392)؛ «یادداشت­های پاک­نویس­نشده»، ماهنامة تخصّصی اقلیم نقد، شمارة 16، ص 59.
17. بشیر العوف، مؤمنة (1994)؛ «قراءة فی روایات الدّکتور عبد الرّحمن منیف»، مجلّة المشرق، العددان 1 و 2، السّنة 68، صص 389-420.
18. دودمان کوشکی، علی و عیسی داراب­پور (1390)؛ «وصف زندان و احوال درونی زندان سروده­های فارسی و عربی»، پژوهشنامة ادب غنائی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال نهم، شمارة 16، صص 73-98.
19. ربابعه، بسام علی ومحمّد أحمد الزّغول (1382)؛ «الرّوائی الأردنی عبد الرّحمن منیف و شرق المتوسّط»، مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، جامعة الیرموک، الأردن، قسم اللّغات السّامیة، صص 139-156.
20. صبیح، نوری (2014)؛ «أدب السّجون والتّطلّع للحرّیة»، المجلّة الثّقافیّة، العدد 1945، صص 11-20.
21. الفهد، کنعان (2007)؛ «سیرة فذة بثلاثة أبعاد متشابکة عبد الرّحمن منیف»، جریدة الأسبوع الأدبی، العدد 1047، صص 50-85.
22. منیف، عبد الرّحمن (1992)؛ «حوار مع منیف»، مجلّة المواقف، العدد 69، صص 55-73.
ج: پایان­نامه­ها
23. فرّخ، معصومه (1389)؛ مقایسة حبسیات محمود درویش و مسعود سعد سلمان، پایان­نامة کارشناسی­ارشد، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت‌معلم سبزوار.
24. قویدر، عیسى (1984)؛ عبد الرّحمن منیف روائیاً، رسالة الماجستیر، جامعة الیرموک، الأردن.