واکاوی سیمای نیشابور در شعر عبد الوهّاب البیاتی و محمّدرضا شفیعی کدکنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پدیده شهر، در بیان رنج­های جامعه و همچنین در نمود آرزوی آفرینش ناکجاآباد، نگاه شاعران زیادی را به یکدیگر پیوند داده است. نیشابور، شهری است که در آثار عبد الوهّاب البیاتی و محمّدرضا شفیعی کدکنی، جایگاه ویژه‏ای دارد. بیاتی به‌ویژه در مجموعة شعری «الّذی یأتی ولا یأتی» و شفیعی در دفتر شعر «در کوچه‌باغ‌های نشابور» سیمایی متفاوت از نیشابور را ترسیم نموده‏اند. این پژوهش، با رویکردی توصیفی - تحلیلی و با نظر به اصول مکتب ادبیّات تطبیقی فرانسه می­کوشد تا چگونگی نمود سیمای نیشابور را در شعر البیاتی و شفیعی کدکنی بررسی نماید و همسانی‏ها و ناهمخوانی‏های تصویر نیشابور را در رویکرد دو شاعر، مورد بازخوانی و تحلیل قرار دهد. نگارندگان در این نوشتار، برآنند تا با بررسی شهرسروده­های بیاتی و شفیعی کدکنی، وجوه اشتراک و افتراقِ بازتاب­یافته در سروده‏های آنان را در ترسیم شهر و به‏ویژه شهر نیشابور به بوتة بحث و بررسی بگذارند. برآیند پایانی این خوانش تطبیقی، از یک‌سو حکایت از ترسیم همانند جلوه‏هایی مانند ترس، تاریکی، درّنده‌خویی، تسلیم، بیم و امید از شهر نزد دو شاعر دارد و از سوی دیگر، نشان از کاربست یک طیف واژگانی مشابه توسّط دو سراینده دارد که به‏ویژه در راستای ترسیم احساس حسرت، دریغ و اندوه آنان نسبت به شهر ستمدیده و به قهقرارفتة نیشابور نمود یافته است؛ هرچند گونه‏ای امیدواری به رستاخیز نیشابور و ساخت ناکجاآباد نیز در اشعار دو شاعر، قابل ردیابی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

صورة نیسابور فی أشعار عبد الوهّاب البیاتی ومحمّدرضا شفیعی کدکنی (دراسة مقارنة)

نویسندگان [English]

  • أحمدرضا حیدریان شهری 1
  • معصومه نصیری 2
1 عضو الهیأة العلمیّة بجامعة الفردوسی مشهد قسم اللغة العربیّة و آدابها
چکیده [English]

تمکّنت ظاهرة المدینة أن تلفت أنظار کثیر من الشّعراء إلیها فی الأدبین العربیّ والفارسیّ؛ ولقد أدّت مظاهرها - إلی التّعبیر عن معاناة المجتمع من جهةخلق یوتوبیا الّذی أدّی إلی تقارب أنظار کثیر من الشّعراء من جهة أخری. فنیسابور مدینة لها مکانة خاصّة فی قصائد عبد الوهّاب البیاتی ومحمّدرضا شفیعی کدکنی ولقد رسم البیاتی خاصّة فی دفتر «الّذی یأتی ولا یأتی» ومحمّدرضا شفیعی کدکنی فی دیوان «در کوچه‏باغ‏های نیشابور» صورة محتلفة عن هذه المدینة. هذه المقالة باستخدام المنهج التّحلیلی ووفقاً لمبادئ الأدب الفرنسی المقارن تحاول دراسة کیفیّة ظهور صورة نیسابور فی شعر عبد الوهّاب البیاتی ومحمّدرضا شفیعی کدکنی؛ فیسعی الباحثان فی هذا المقال معالجة وجوه الاشتراک والافتراق المتمثّلة فی قصائدهما بتسلیط الضّوء علی أشعارهما المتعلّقة بالمدینة. فتشیر النّتائج الحاصلة عن هذه القراءة المقارنة إلی تصویر مظاهر الرّعب، الظّلام، الافتراس، الاستسلام، الخوف والرّجاء تصویراً مماثلاً من المدینة لدی الشّاعرین من ناحیة ومن ناحیة أخری تدلّ إلی توظیف مفردات مشابهة لدیهما والّتی تتمثّل فی تصویر الشّعور بالحسرة والأسف وحزنهما بالنّسبة إلی مدینة نیسابور المظلومة المنحطّة وإن بتنا نعثر علی نوع من الأمل إلی بعث هذه المدینة وخلق یوتوبیا فی قصائد الشّاعرین.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • عبد الوهّاب البیاتی
  • محمّدرضا شفیعی کدکنی
  • نیسابور
  • یوتوبیا (مدینة الأحلام)
کتابنامه
الف: کتاب­ها
1. أبو أحمد، حامد (1991)؛ عبد الوهّاب البیاتی فی إسبانیا، الطّبعة الأولی، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
2. أبو غالی، مختارعلی (1995)؛ المدینة فی الشّعر العربی المعاصر، کویت: عالم المعرفة.
3. برهانی، مهدی (1378)؛ از زبان صبح (بررسی شعر شفیعی کدکنی)، چاپ اوّل، تهران: پاژنگ.
4. بشردوست، مجتبی (1379)؛ در جستجوی نیشابور (زندگی و شعر شفیعی کدکنی)، چاپ اوّل، تهران: ثالث.
5. البیاتی، عبد الوهّاب (1995)؛ الأعمال الشّعریة، مجلّدان، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
6. ------------ (1348)؛ آوازهای سندباد، ترجمة محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: نیل.
7. حاکم نیشابوری، ابو عبدالله (1375)؛ تاریخ نیشابور، ترجمة محمّد بن حسین خلیفه نیشابوری، تصحیح محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: آگه.
8. رزق، خلیل (1995)؛ عبد الوهّاب البیاتی فی دراسة أسلوبیة، الطّبعة الأولی، بیروت: مؤسّسة الأشرف.
9. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1385/ الف)؛ آیینه‌ای برای صداها، چاپ پنجم، تهران: سخن.
10. ------------------- (1385/ ب)؛ هزارة دوّم آهوی کوهی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
11. ------------------- (1359)؛ شعر معاصر عرب، تهران: توس
12. الضّاوی، احمد عرفات (1384)؛ کارکرد سنّت در شعر معاصر عرب، ترجمة سیّد حسین سیّدی. چاپ اوّل، مشهد: دانشگاه فردوسی.
13. عبّاس، احسان (1992)؛ اتجاهات الشّعر العربی المعاصر، الطّبعة الثّانیة، اردن: دار الشّروق للنّشر والتّوزیع.
14. عبّاسی، حبیب‌الله (1387)؛ سفرنامة باران (نقد و تحلیل اشعار دکتر شفیعی کدکنی)، چاپ اوّل، تهران: سخن.
15. محسنی­نیا، ناصر (1393)؛ ادبیّات تطبیقی (پژوهشی در باب نظریّة ادبیّات و شعر روایی)،ترجمة سیّد حسین سیّدی، چاپ اوّل، مشهد: به­نشر.
16. مونتابث، بدرو مانتینث (1982)؛ ثلاث مدن إسبانیة فی شعر عبد الوهّاب البیاتی، ترجمة وتقدیم: محمّد عبدالله الجعَیدی، مادرید: ایف للطّباعة والنّشر.
ب: مجلاّت
17. فوزی، ناهده (1393)؛ «بررسی شعر محمّدرضا شفیعی کدکنی و عبد الوهّاب البیاتی از منظر ادبیّات تطبیقی»، فصلنامة علمی - پژوهشی پژوهش‌های ادبیّات تطبیقی، شمارة 1، صص 79-97.
Reference
18. Eliade, Mircea. (1959); Cosmos and history: The Myth of Eternal Return, trans By Willard R. Trask, New York: Harper and Row publishers.