بررسی مفهوم «اندوه» در شعر سهراب سپهری و تطبیق آن با آموزه‌ها‌ی عرفان اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تویسرکان،

چکیده

چکیده
اصطلاح و گسترة معنای «اندوه» در عرفان اسلامی ـ ایرانی، از جایگاهی رفیع برخوردار است و از میان آثار شاعران معاصر، در شعر سهراب سپهری نمود و جلوۀ بیشتری یافته و بسیار پربسامد است. آشکار است که اندیشۀ عرفانیِ سهراب در سروده‌هایش، او را از دیگر معاصرانش کاملاً متمایز می‌کند؛ لیکن یافتن مشرب و منشأ دیدگاه‌های عرفانی او به‌دشواری قابل درک و دست‌یابی است. در این جُستار، معنا و مفهوم «اندوه» در شعر سهراب با دیدگاه‌ها و آموزه‌های عرفان اسلامی، مطابقت و بررسی شده است. یافته‌های این پژوهشِ توصیفی تحلیلی که بر اساس رویکردِ ادبیّات تطبیقی و مطالعات میان‌رشته‌ای تدوین گردیده است، گواه آن است که به دو دلیل، عدمِ مطابقتِ کاملِ مفهومِ «اندوه» در شعر سهراب با عرفان اسلامی ثابت شد؛ نخست اینکه در عرفان اصیل، «فاصله» وجود ندارد و بر «وصل» تأکید می‌شود، در‌صورتی‌که در شعر سهراب، تأکید بر وجود فاصله است. دو‌دیگر این‌که دست‌یابی به «حقیقت اصیل» در شعر سهراب، ناممکن و محال است، در حالی که در عرفان اسلامی این‌چنین نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

الهم فی شعر سبهری و مطابقته مع العرفان الاسلامی

نویسنده [English]

  • محمود حکم آبادی
چکیده [English]

چکیده
اصطلاح و گسترة معنای «اندوه» در عرفان اسلامی ـ ایرانی، از جایگاهی رفیع برخوردار است و از میان آثار شاعران معاصر، در شعر سهراب سپهری نمود و جلوۀ بیشتری یافته و بسیار پربسامد است. آشکار است که اندیشۀ عرفانیِ سهراب در سروده‌هایش، او را از دیگر معاصرانش کاملاً متمایز می‌کند؛ لیکن یافتن مشرب و منشأ دیدگاه‌های عرفانی او به‌دشواری قابل درک و دست‌یابی است. در این جُستار، معنا و مفهوم «اندوه» در شعر سهراب با دیدگاه‌ها و آموزه‌های عرفان اسلامی، مطابقت و بررسی شده است. یافته‌های این پژوهشِ توصیفی تحلیلی که بر اساس رویکردِ ادبیّات تطبیقی و مطالعات میان‌رشته‌ای تدوین گردیده است، گواه آن است که به دو دلیل، عدمِ مطابقتِ کاملِ مفهومِ «اندوه» در شعر سهراب با عرفان اسلامی ثابت شد؛ نخست اینکه در عرفان اصیل، «فاصله» وجود ندارد و بر «وصل» تأکید می‌شود، در‌صورتی‌که در شعر سهراب، تأکید بر وجود فاصله است. دو‌دیگر این‌که دست‌یابی به «حقیقت اصیل» در شعر سهراب، ناممکن و محال است، در حالی که در عرفان اسلامی این‌چنین نیست.

کلیدواژه‌ها [English]

  • واژگان کلیدی: سپهری
  • اندوه
  • ادبیّات تطبیقی
کتابنامه
الف: کتاب‌ها
1. اُشو، باگوان شری راجنیش (1381)؛ آفتاب در سایه، ترجمة عبدالعلی براتی، چاپ اوّل، تهران: نسیم دانش.
2. انصاری، خواجه عبدالله (1361)؛ منازل السّائرین، ترجمه و شرح روان فرهادی، چاپ اوّل، تهران: مولی.
3. ---------------- (1362)؛ طبقات الصّوفیه، تصحیح محمّد سرور مولایی، چاپ اوّل، تهران: توس.
4. توئیچل، پل (1378)؛ اکنکار کلید جهانهای اسرار، ترجمة هوشنگ امیرپور، چاپ سوّم، تهران: سی‌گل.
5. جامی، نورالدّین عبدالرحمن (1382)؛ نفحات الانس من حضرات القدس، تصحیح: محمود عابدی، چاپ چهارم، تهران: اطّلاعات.
6. حافظ، خواجه شمس‌الدّین محمّد (1390)؛ دیوان، به اهتمام محمّد قزوینی و قاسم غنی، چاپ دهم، تهران: زوّار.
7. خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدّین محمود (1374)؛ دیوان، به کوشش حمید مظهری، چاپ سوّم، کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.
8. سپهری، سهراب (1388)؛ هشت کتاب، چاپ سوّم، تهران: طهوری.
9. سعیدی، گل‌بابا (1384)؛فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، چاپ دوّم، تهران: شفیعی.
10. سنایی، ابوالمجد مجدود (1362)؛ دیوان، به سعی و اهتمام مدرّس رضوی، چاپ چهارم، تهران: سنایی.
11. ---------------- (1316)؛ سیرالعباد الی‌المعاد، به اهتمام حسین کوهی کرمانی، تصحیح و مقدّمة سعید نفیسی، تهران: مجلّة ادبی نسیم صبا.
12. سهروردی، ابو حفص عمر (1364)؛ عوارف المعارف، ترجمة ابو منصور عبدالمؤمن اصفهانی، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
13. شمیسا، سیروس (1370)؛ نگاهی به سپهری، چاپ اوّل، تهران: مروارید.
14. عبادی، کامیار (1375)؛ از مصاحبت آفتاب، چاپ اوّل، تهران: روایت.
15. عراقی، فخرالدّین ابراهیم (بی‌تا)؛ کلیّات، به کوشش سعید نفیسی، چاپ چهارم، تهران: سنایی.
16. عطّار، فریدالدّین محمّد (1336)؛ تذکرة‌ الاولیاء، تصحیح: رینولد نیکلسون، چاپ اوّل، تهران: مظاهری.
17. ---------------- (1384)؛ منطق الطّیر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
18. ---------------- (1386)؛ مصیبت‌نامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّد‌رضا شفیعی کدکنی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
19. ---------------- (1371)؛ دیوان، به اهتمام تقی تفضّلی، چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
20. عماد، حجت (1377)؛ سهراب سپهری و بودا، چاپ اوّل، تهران: فرهنگستان یادواره.
21. عین القضات همدانی، محمّد بن علی (1377)؛ تمهیدات، به کوشش عفیف عسیران، چاپ پنجم، تهران: منوچهری.
22. غزالی، احمد (1376)؛ مجموعه آثار فارسی، به اهتمام احمد مجاهد، چاپ سوّم، تهران: دانشگاه تهران.
23. غزالی، محمّد (1352)؛ کیمیای سعادت، چاپ اوّل، تهران: کتابخانه مرکزی.
24. فروزانفر، بدیع‌الزّمان (1381)؛ احادیث و قصص مثنوی، تنظیم: حسین داودی، چاپ دوّم، تهران: امیرکبیر.
25. قشیری، ابوالقاسم (1385)؛ رسالة قشیریه، چاپ نهم، تهران: علمی و فرهنگی.
26. کاشانی، عزّالدّین محمود (1372)؛ مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح: علاّمه جلال‌الدّین همایی، چاپ چهارم، تهران: هما.
27. کلیاشتورینا، وراب (1380)؛ شعر نو در ایران، ترجمة همایون تاج طباطبایی، چاپ اوّل، تهران: نگاه.
28. لاهیجی، شمس‌الدّین محمّد (1374)؛ مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، تصحیح: محمّدرضا برزگر خالقی، چاپ چهارم، تهران: زوّار.
29. مستملی بخاری، اسماعیل بن محمّد (1365)؛ شرح التعرّف لمذهب التصوّف، چاپ سوّم، تهران: اساطیر.
30. مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1365)؛ مثنوی معنوی، تصحیح: رینولد الین نیکلسون، چاپ چهارم، تهران: مولی.
31. میهنی، محمّد بن منوّر (1378)؛ اسرارالتّوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید، چاپ اوّل، تهران: فردوس.
32. نجم­الدّین کبری، احمد بن عمر بن محمّد (1368)؛ فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمة محمّد باقر ساعدی، چاپ اوّل، تهران: مروی.
33. هجویری، علی بن عثمان (1387)؛ گزیدۀ کشف المحجوب، به کوشش محمود عابدی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
ب: مجلاّت
34. اسکویی، نرگس (1384)؛ «خواب شفاف مجموعۀ‌‌ «زندگی خواب‌ها»ی سهراب سپهری و بررسی تطبیقی آن با نکاتی از عرفان فارسی»، فصلنامۀ ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی ، شمارۀ 2، صص 154-165.
35. اصفهانی عمران، نعمت (1389)؛ «حقیقت‌جویی عارفانۀ سهراب سپهری با رویکردی تطبیقی به عرفان اسلامی و بودایی»، فصلنامۀ مطالعات ادبیّات تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی، جیرفت، سال 4، شمارۀ 14، صص 29-42.
36. رنجبر، ابراهیم (1389)؛ «بررسی راه‌های رهایی انسان معاصر از بستگی‌های دنیوی در شعر سهراب سپهری»، فصلنامۀ ادب و زبان دانشگاه کرمان، دانشگاه شهید باهنر، دورة جدید، شمارۀ 24، صص 163-186.
37. زینی‌وند، تورج (1392)؛ «ادبیّات تطبیقی، از مطالعات تاریخی - فرهنگی تا مطالعات میان‌رشته‌ای»، فصلنامة مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دورۀ پنجم، شمارۀ 3، صص 21-35.
38. شریفیان، مهدی (1385)؛ «نقد عرفانی شعر «نشانی» سهراب سپهری»، فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاه الزّهرا، سال 16، شمارۀ 61، صص 157-181.
39. قوام، ابوالقاسم و عبّاس واعظ‌زاده (1388)؛ «تنهایی در برخی صوفیانه‌های شعر فارسی با رویکردی ویژه به شعر سهراب سپهری»، فصلنامۀ مطالعات عرفانی، کاشان، دانشگاه کاشان، شمارۀ 9، صص 99-132.
40. کسایی­زاده، مهدیه (1386)؛ «حزن در عرفان اصیل اسلامی»، فصلنامۀ کتاب نقد، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، شمارۀ 45، صص 353-390.
41. مقدادی، بهرام (1370)؛ «سپهری و کافکا»، ماهنامۀ نقد ادبی کلک، تهران، شمارۀ 23 و 24، صص 112-116.
42. یاحقی، محمّد جعفر و شمسی پارسا (1387)؛ «امپرسیونیسم در شعر سهراب سپهری»، فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاه الزّهرا، سال 18، شمارة 74، صص 227-246.