روابط بینامتنی در شعر شمع منوچهری و میکالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد‌یار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه علاّمه طباطبایی، تهران

2 کارشناس‌ارشد ادبیّات تطبیقی، دانشگاه علاّمه طباطبایی، تهران،

چکیده

چکیده
یکی از جلوه­های مهمّ همگرایی فکری - فرهنگی میان ملل و اقوام بشری، سنّت­های مشترک ادبی است. از جملة این اشتراک­ها در ادب فارسی و عربی، شعر شمع است که به ادب الشّمعة نیز معروف است و از دیرباز در آثار برخی پارسی­سرایان و تازی­گویان انعکاس یافته است. این سخنوران، با به کار­گیری ابزارهای هنری گوناگون به­ویژه تشبیه، شمع را در دواوین و آثار خویش به تصویر کشیده­اند و امروزه می­توان هنرنمایی آنان را دستمایة پژوهش­های بینامتنی در ادبیّات تطبیقی قرار داد. از جمله شاعران شمع­پرداز در ادب پارسی و عربی، منوچهری و میکالی به شمار می­آیند. منوچهری در توصیف شمع، بیشتر از اجزاء و عناصر طبیعت بهره برده است ولی میکالی غالباً آدم­نمایی نموده و شمع را به انسانی عاشق یا معشوق همانند ساخته است. گاهی نیز هر دو سخنور، شمع را همچون شاخة گلی (زرد) یا عاشقی زرد و زار دانسته­اند. این جنبه­های اشتراک و افتراق در تعابیر و تشبیهات دو شاعر و شیوه­های اندیشیدن آن­ها دربارة شمع، موضوع پژوهش تطبیقی این مقالة بنیادی است که به شیوة تحلیلی - توصیفی فراهم آمده است؛ از جمله
ره­آوردهای این پژوهش، گسترش و تعمیق ادبیّات تطبیقی در مشرق­زمین و ارائة وجوه دیگری از اشتراک فرهنگی – ادبی میان ایران و ملل عربی است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

وصف الشّمعة فی شعر منوتشهری ومیکالی علی أساس نظریّة التّناص

نویسندگان [English]

  • علی رضا منوجهریان 1
  • فائقه محمدی 2
چکیده [English]

الملخّص
من أهمّ مظاهر التّقارب الفکری والثّقافی بین الأقوام والشّعوب، السّنن الأدبیّة المشترکة بما فیها أدب الشّمعة الّذی تجلّی منذ القدم فی أشعار بعض الشّعراء الفرس والعرب. إنّ هؤلاء الشّعراء صوّروا الشّمع فی آثارهم باستخدام الأسالیب الفنّیّة المختلفة وبإمکاننا الیوم أن نجعل أعمالهم الفنّیة عرضه للبحوث المتّصلة بالتّناصّ فی الأدب المقارن. إنّ من شعراء الشّمعة فی الأدبین الفارسی والعربی منوتشهری ومیکالی حیث أکثر ما استخدم منوتشهری فی وصف الشّمعة، الأجزاء والعناصر الطّبیعیة لکنّ المیکالی قد استفاد کثیراً من صناعة التّشخیص وشبّه الشّمعة بإنسان عاشق أو معشوق وقد یشترک الشّاعران فی تشبیهها بباقة ورد (أصفر) أو عاشق باک شاحب اللون. إنّ وجوه الإشتراک أو الإفتراق فی تعابیر وتشبیهات الشّاعرین وطریقة تفکیرهما بشأن الشّمعة صارت موضوع هذا البحث الّذی تمّ بدراسة مقارنة تحلیلیة. من نتائج هذا البحث، توسیع وتعمیق الأدب المقارن فی الشّرق وتقدیم مزید من وجوه التّبادل الثّقافی - الأدبی بین ایران والدّول العربیّة.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: منوتشهری الدّامغانی
  • ابوالفضل المیکالی
  • شعر الشّمعة
  • الأدب المقارن
  • الأدبین العربی والفارسی
کتابنامه
الف: کتاب­ها
1. ابو تمام (1412)؛ دیوان ابی تمام، ضبطه وشرحه شاهین عطیة، الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
2. باخزری، ابوالحسن علی بن الحسن بن علی (بی­تا)؛ دمیة القصر وعُصرة أهل العصر، قاهرة: دار الفکر العربی.
3. بارنز، هری المر و هوارد بکر (1389)؛ تاریخ اندیشة اجتماعی (از جامعة ابتدایی تا جامعة جدید)، ترجمه و اقتباس جواد یوسفیان و علی‌اصغر مجیدی، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
4. التّفتازانی، سعدالدّین (1416)؛ المطوّل، الطّبعة الرّابعة، قم: مکتبة الداوری.
5. الثّعالبی، ابو منصور (بی­تا)؛ یتیمة الدّهر فی محاسن أهل العصر، قدّم له وحقّقه ابراهیم صقر، مکتبة مصر.
6. حسینی، محمّد باقر (1385)؛ فیروزه­های سخن (در ادب عربی)، مشهد: دانشگاه فردوسی.
7. الحصری القیروانی، ابو اسحاق ابراهیم بن علی (بی­تا)؛ زهر الآداب،ج 2، القاهرة: دار الفکر العربی.
8. دهخدا، علی‌اکبر (1377)؛ لغت­نامة دهخدا، چاپ دوّم از دورة جدید، تهران: دانشگاه تهران.
9. الرّازی، شمس‌الدّین محمّد بن قیس (1387)؛ المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد قزوینی و محمّد­تقی مدرس رضوی، چاپ اوّل، تهران: زوار.
10. روسو، ژان ژاک (1393)؛ قرارداد اجتماعی، ترجمة سعید حبیبی، چاپ دوّم، تهران: ابر سفید.
11. الزّرکلی، خیرالدّین (2007)؛ الأعلام قاموس تراجم لأشهر الرّجال والنّساء من العرب والمستعربین والمستشرقین، الطّبعة السّابعة عشرة، بیروت: دار العلم للملایین.
12. الزّوزنی، ابوعبدالله (1368)؛ شرح المعلّقات السّبع، الطّبعة الأولی، تهران: الغدیر.
13. سعدی، مصلح بن عبدالله (1381)؛ کلّیّات سعدی، بر اساس تصحیح و طبع محمّدعلی فروغی، تصحیح و مقدّمه و تطبیقات و فهارس بهاءالدّین خرمشاهی، چاپ سوّم، تهران: دوستان.
14. سنایی، مجدود بن آدم (1385)؛ دیوان سنایی غزنوی، به سعی و اهتمام محمّد تقی مدرس رضوی، چاپ ششم، تهران: سنایی.
15. شفیعی کدکنی، محمّد­رضا (1366)؛ صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
16. شمیسا، سیروس (1384)؛نقد ادبی، ویرایش دوّم، چاپ اول، تهران: میترا.
17. ----------- (1394)؛ انواع ادبی، چاپ پنجم از ویراست چهارم، تهران: میترا.
18. شوقی عبدالجواد رضوان، احمد (1410)؛ مدخل إلی الدّرس الأدبی المقارن، الطّبعة الأولی، بیروت: دار ­العلوم العربیة.
19. عطوی، علی نجیب (1993)؛ عمرو بن کلثوم التّغلبی شاعر الفخر والحماسة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
20. عوفی، محمّد (1335)؛ لباب الألباب، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اتّحاد.
21. غنیمی هلال، محمّد (1390)؛ ادبیّات تطبیقی تاریخ و تحوّل، اثرپذیری و اثرگذاری فرهنگ و ادب اسلامی، ترجمه و تحشیه و تعلیق سیّد مرتضی آیت­الله­زادة شیرازی، تهران: امیرکبیر.
22. فروزانفر، بدیع‌الزّمان (1358)؛ سخن و سخنوران، تهران: خوارزمی.
23. فضل، صلاح (1424)؛ الأدب المقارن تأثیر الثّقافة الإسلامیة فی الکومیدیا الإلهیة لدانتی، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الکتاب اللّبنانی والقاهرة: دار الکتاب المصری.
24. کفافی، محمّد عبدالسّلام (1382)؛ ادبیّات تطبیقی، ترجمة سیّد حسین سیّدی، چاپ اوّل، مشهد: آستان قدس رضوی.
25. منوچهری، احمد بن قوص (1384)؛ دیوان منوچهری، به اهتمام سیّد محمّد دبیرسیاقی، چاپ پنجم، تهران: زوار.
26. مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1383)؛ مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا. نیکلسون، چاپ پنجم، تهران: هرمس.
27. نفیسی، سعید (1382)؛ محیط زندگی و احوال و اشعار رودکی، تهران: اهورا.
28. هدایت، رضا قلی خان (1340)؛ مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر.
ب: مجلاّت
29. زینی­وند، تورج و فاطمه عسگری (1392)؛ «منوچهری و شعر عربی (تقلید یا نوآوری؟!)»، نامة پارسی، شورای گسترش زبان و ادبیّات فارسی، سال هجدهم، شمارة 1 و 2، صص 204-230.
30. منوچهریان، علیرضا (1390)؛ «رؤیای ادبیّات تطبیقی»،نشریة ادبیّات تطبیقی، سال دوّم، دورة جدید، شمارة چهارم، صص 207-226.
31. نجومیان، امیرعلی (1391)؛ «به سوی تعریفی تازه از ادبیّات تطبیقی و نقد تطبیقی»، پژوهش­های ادبی، شمارة 38، صص 115-138.