نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه زبان وادبیات عربی - دانشگاه تربیت مدرس
2 دانشجوی دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
چکیده
طنز، سخنی است؛ اعتراض‌آمیز، لطیف و نیشخندانگیز که هدفش انتقاد و اصلاح جامعه است و از دیرباز در ادبیّات تمامی ملّت‌ها وجود داشته است. جاحظ، نخستین طنزپرداز بنام در ادبیّات عربی است؛ چنانکه عبید زاکانی نیز پدر طنز فارسی است. آنچه موجب روی آوردن این دو ادیب به ادبیّات طنز شد، شرایط حاکم بر جامعه ایشان بود؛ از این رو، طنز در ادبیّات این دو، طنزی اجتماعی و گاه سیاسی است و درصدد اصلاح و تربیت است. پژوهش حاضر بر آن است تا در چشم‌اندازی تطبیقی و با روش توصیفی – تحلیلی، همگونی‌ها و ناهمگونی‌های طنز اجتماعی را در ادبیّات این دو ادیب ایرانی و عرب مورد بررسی قرار دهد. آنچه جاحظ و عبید را به هم شبیه می‌کند، شیوة نگاه آن دو به جامعه عصر خویش و گرایش به بیان طنزگونه و غیر صریح به منظور انتقاد از تناقضات موجود است؛ تناقض بین آنچه هست و آنچه باید باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
الفکاهة فی آثار الجاحظ وعبید زاکانی (دراسة مقارنة)
چکیده [English]
الملخّص
یعدّ الفکاهة اسلوباً خاصّاً لبیان المضامین الاجتماعیّة والسیاسیّة والنّقدیة ولها مکانة بارزة فی أدب جمیع الشّعوب منذ القدیم؛ ویستفید الأدیب من الفکاهة بقصد إصلاح المجتمع. الجاحظ هو أوّل من قام بجمع مضامین الفکاهة فی الأدب العربی وهو زعیم الأدب الفکاهی العربی کما أنّ عبید زاکانی رائد أدب الفکاهة الفارسی. السّبب الرئیسی لدفع هذین الشّاعرین إلی الأدب السّاخر هو ظروف المجتمع السیئة فی ذلک العصر (العصر العبّاسی وعصر هجوم المغول إلى إیران) دفعهما إلى الأدب الساخر. إذاً هما (ولهذا کانا) یرغبان إلى الفکاهة الاجتماعیّة والسیاسیة بأهداف تربویة. یهدف هذا البحث إلى تبیین دوافع الرغبة إلى الفکاهة فی أدب الجاحظ وعبید زاکانی وبیان وجوه اشتراک الأدیبین فی مضامین الفکاهة ویعتمد البحث على المنهج الوصفی - التّحلیلی بجانب الدّراسة مقارنة بینهما. نوع الرّؤیة هذین الشّاعرین إلی مجتمعهما ومیلهما إلی بیان ساخر وغیر صریح لنقد التّناقض الموجود فی المجتمع، بهدف الانتقاد من التّناقض بین الواقع والمرتجی فیها هو السّبب الرّئیسی فی تشابه هذین الشّاعرین. ومن هذا التّناقض کان صفة البخل وشیوعها فی مجتمعهما بالکثیر.
کلیدواژه‌ها [English]
- الفکاهة
- الأدب المقارن
- الجاحظ
- عبید زاکانی
)