بررسی ترجمه عربی عناصرفرهنگی داستان مدیر مدرسه با تکیه‌بر نظریه‌ نیومارک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار گروه عربی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران.

چکیده

متون ادبی و به­ ویژه متون داستانی نقشی مؤثر در انتقال فرهنگ ایفا می­کنند؛ ازاین­ رو، ترجمه­ این متون از زبانی به زبان دیگر نیازمند انتقال صحیح عناصرفرهنگی هر زبان می ­باشد. جستار پیش­رو بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، به بررسی ترجمه عربی داستان مدیر مدرسه جلال آل‌احمد براساس نظریه­ فرهنگی نیومارک بپردازد تا از یک­سو مهم­ترین عناصر فرهنگی داستان و چالش­های ترجمه ای این عناصر استخراج گردد و از سوی دیگر راه­کارهایی عملی به­منظور انتقال و برگردان صحیح عناصر فرهنگی مطابق با نظریه نیومارک ارائه دهد. داستان مدیر مدرسه نمایی روشن از نظام اجتماعی، فرهنگی و اداری دوره زندگی نویسنده کتاب را تجلّی ساخته می­سازد. ارزیابی کیفیت انتقال عناصر بومی و فرهنگی این اثر از صافی ترجمه، نشان از درهم­تنیدگی عناصر فرهنگی و زبانی­ست که مترجم را ناگزیر به استفاده از راهبردهای متنوّع در تعریب این عناصر ساخته است. برخی از عناصر ترجمه­ناپذیر فرهنگی، به­شکل مفهومی برگردان شده است. معادل­های کارکردی و شرح مفهوم عناصر فرهنگی در ترجمة اثر، رویکرد غالب و پربسامد مترجم است. وی از این طریق تلاش داشته متن داستان را هرچه بیشتر به زبان مقصد نزدیک­تر سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating the Arabic translation of cultural elements in the story Modir-e Madrese based on Newmark's theory

نویسندگان [English]

  • Sajjad Esmaili
  • Aliasghar Shahbazi
Assistant Professor in the Department of Arabic Language and Literature at Imam Khomeini International University in Qazvin.
چکیده [English]

Literary texts and more particularly, "the narrative text", assume pivotal roles in expressing culture. Therefore, the translation of these texts demands accurate conversion of any language’s cultural elements. The study at hand, through a descriptive-analytic approach, intends to analyze the Arabic version of Jalal Ale-Ahmad’s Modir-e Madrese based on Newmark’s cultural theory, in order to derive the most important cultural elements of the story and the challenges in their translation. Also addressed by the study, is presenting practical methods of accurately translating and transforming the cultural parts and parcels according to Newmark’s theory. The story of Modir-e Madrese helps the manifestation of a lucid view in the social, cultural, and administrative institutions of the author’s temporal and local milieu. Evaluation of the quality of transmitting local and cultural elements in lieu of translation, indicates the entanglement of cultural and linguistic elements which has impelled the translator to utilize diverse strategies of translating them in Arabic. A number of the untranslatable cultural elements have been conceptually translated. Functional equivalents and the explanation of the cultural elements’ conceptualization in the translation of the story, is the dominant and challenging concern of the translator. He has undertaken efforts to assimilate the story appropriately to the target language in his translation.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Modir-e Madrese
  • cultural elements
  • translation
  • Peter Newmark

عنوان مقاله [العربیة]

إشکالیة تعریب العناصر الثقافیة فی روایة مدیر‌المدرسة وفقاً لنظریة نیومارک

چکیده [العربیة]

تلعب النصوص الأدبیة وخاصة الروائیة منها دوراً بارزاً فی نقل العناصر الثقافیة التی تتحلّى بها اللغات. ترجمة هذه النصوص من لغة إلى لغة أخرى تتطلب النقل المناسب للعناصر الثقافیة لکل لغة. إذن بناءً على هذه الأهمیة تعالج الدراسة الحالیة باستخدام المنهج الوصفی-التحلیلی، إشکالیة تعریب روایة مدیر‌المدرسة للروائی الشهیر الإیرانی جلال آل أحمد وفقاً لنظریة نیومارک فی نقل العناصر الثقافیة، لکى تکشف أهمّ التحدیات التی واجهها المترجم فی ترجمة العناصر الثقافیة، وتقدّم استراتیجیات عملیة مناسبة لترجمة تلک العناصر الثقافیة وفقا لآراء نیومارک. أظهرت نتائج الدراسة أنّ روایة مدیر‌المدرسة تعکس صورة واضحیة للنظام الاجتماعی والثقافی فی عصر المؤلف، وتتشابک العناصر الثقافیة واللغویة فیها؛ ممّا دفع المترجم إلى استخدام استراتیجیات مختلفة فی ترجمة العناصر الثقافیة. حیث إنّ المترجم لجأ إلی الترجمة المفهومیة لترجمة بعض العناصر التی لا یمکن ترجمتها بمعنى ذاتها فی لغة الهدف، وحاول أیضاً أن یجعل نص الروایة أقرب ما یمکن إلى اللغة الهدف (العربیة)، فأصبح استخدام المعادلات الوظیفیة وشرح العناصر الثقافیة فی ترجمة الأثر هو النهج السائد والأکثر استخداماً لدیه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • مدیر المدرسة
  • العناصر الثقافیة
  • الترجمة
  • بیتر نیومارک
آل‌احمد، جلال (1362). مدیر مدرسه، تهران: رواق.
آل‌احمد، جلال (2001). مدیر المدرسة، ترجمه عادل عبدالمنعم سویلم، قاهره: المجلس الأعلی للثقافة.
انوشیروانی، علیرضا (1391)، «ادبیات تطبیقی و ترجمه ­پژوهی»، ادبیات تطبیقی، سال سوم، شماره 5، 7ـ 25.
انوری، حسن (1382). فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.
ایویر، ولادیمیر (1370). روش­های ترجمة عناصر متفاوت فرهنگی، ترجمه سید محمدرضا هاشمی، ش 2، 3-14.
پراور، زیگبرت سالمن (1393)، درآمدی بر مطالعات ادبیات تطبیقی، ترجمه علیرضا انوشیروانی و مصطفی حسینی، تهران: سمت.
ترکاشوند، فرشید و قائمی، نجمه (1396). «چالش­های بافت فرهنگی در ترجمه ادبی از فارسی به عربی: با تمرکز بر گلستان سعدی و روضة الورد»، دوفصلنامه پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال 7، شماره 17، 79-97.
داود، محمد محمد (2003). معجم التعبیر الاصطلاحی فی العربیة المعاصرة، قاهره: دار غریب.
درگاهی ترکی، امیرحسین و حدادی محمد حسین (1397). «ضرورت و بررسی راهکار انتقال توانش بین فرهنگی به دانشجویان رشته مترجمی زبان آلمانی دانشگاه تهران»، مجله پژوهش­های زبان­شناختی در زبان­های خارجی، دوره 8، شماره 2، صص 507-528.
رحیمی خویگانی، محمد (1396). «ترجمه عربی مقوله­ های فرهنگی داستان فارسی شکر است از محمد علی جمال­زاده بر اساس نظریه نیومارک»، دوفصلنامه پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال 7، شماره 17، 125- 147.
روشنفکر، کبری و نظری منظم، هادی و حیدری، احمد (1392). «چالش­های ترجمه ­پذیری عناصر فرهنگی در رمان اللص والکلاب نجیب محفوظ: مقایسه دو ترجمه با تکیه بر چارچوب نظری نیومارک»، فصلنامه پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، شماره 8، سال 3، 13-34.
زائری، علی (1396). «ایران­شناسی در جهان عرب: جایگاه داستان کوتاه معاصر فارسی در جهان عرب»، مجله بخارا، سال بیستم، شماره 119، 434ـ 458.
شاتلورت، مارک؛ کاوی، موریا (1385). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ترجمه، مترجمان: فرزانه فرحزاد، غلامرضا تجویدی، مزدک بلوری، تهران: یلدا قلم.
طبیبیان، حمید (1378). فرهنگ فرزان، تهران: فرزان.
علیزاده، علی (1389). «مقوله­ها و عناصر فرهنگی و چگونگی ترجمة آن­ها در گتسبی بزرگ ترجمة کریم امامی»، مجله پژوهش ادبیات معاصر جهان، شماره 59، 53-74.
عمر، أحمد مختار (1385). معناشناسی، ترجمه سید حسین سیدی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
کزازی، میرجلال­الدین (1374). ترجمانی و ترزبانی: کندوکاوی در هنر ترجمه، تهران: جامی.
کیا، صادق (1349). فرهنگ، تهران: وزارت فرهنگ و هنر.
محمدی، اویس و بشیری، علی و فرامرزی، زین العابدین (1396). تحلیل گفتمانی تغییر عناصر فرهنگی-اجتماعی در ترجمه از زبان واسطة مجموعة عشق با صدای بلند، دوفصلنامه پژوهش های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال 7، شماره 17، 55-78.
مزبان، علی حسن (1394). درآمدی بر معنی­شناسی در زبان عربی، ترجمه فرشید ترکاشوند، تهران: سمت.
معین، محمد (1386). فرهنگ معین، چاپ چهارم، تهران: آدنا.
ملایی، احمد و محمودی، محمدعلی و زهرازاده، محمد علی، (1396). «نقد فرهنگی رمان مدیرمدرسه جلال آل‌احمد از منظر گفتمان و نظریه قدرت میشل فوکو»، مجله نقد و نظریه ادبی، دوره 2، شماره 4، 71-94.
نیومارک، پیتر (2006). الجامع فی الترجمة، ترجمة حسن غزاله، بیروت: دار ومکتبة الهلال.