پیشگامان داستان‌نویسی زنانه در ادبیات فارسی و عربی (با تأکید بر داستان‌نویسان زن در قرن نوزدهم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران.

چکیده

نویسندگان زن در ایران و کشورهای عربی توانسته‌اند موقعیت خود را در نوشتن آثار داستانی ابراز کنند و مورد استقبال مخاطبان قرار گیرند. داستان‌نویسان زن تأکید داشته‌اند که زنان معنی­ای خاص از تجربه زنانه را به خواننده نشان می­دهند، که ادبیات مردانه قادر به توصیف و بیان آن نیست؛ از این‌رو کوشیدند آثاری بنویسند که مستقیماً مربوط به تجربه ­های زنان باشد. در پژوهش حاضر، بر پایۀ مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی، زمینه­ های شکل ­گیری و تحول جریان زنانه ­نویسی در ادبیات داستانی این دو سرزمین بررسی شده است. یافته­های پژوهش بیانگر آن است که دورۀ اول داستان‌نویسی زنانه در ادبیات فارسی و عربی، بیانگر بی‌عدالتی‌ها و رنج و محرومیت زنان است. دورۀ دوم، دوره بازیابی هویت زنان است و مسأله حق انتخاب، آزادی زن و تمایز بخشیدن به هویت زنانه مطرح است. آزادی زن، خروج از انفعال، ارتقای نقش‌پذیری زن از محیط خانه به سطوح مختلف جامعه اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و انتخاب قهرمان داستان از بین زنان، از مهم‌ترین ویژگی‌های آثار داستانی زنان در دورۀ سوم زنانه‌نویسی در ادبیات فارسی و عربی است. تلاش نویسندگان زن برای نمایش روایتی زنانه و بازنمودِ هویت زنان به شیوه­های گوناگون در سطوح مختلف متن؛ ازجمله کاربرد واژگان، شخصیت­ پردازی، انتخاب قهرمان و روایت­گرِ زن ارائه ‌شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Pioneers of women's fiction writing in Persian and Arabic literature )with a focus on female storytellers in the nineteenth century(

نویسندگان [English]

  • Hossein Mohammadian 1
  • Seyyed Ali Seraj 2
1 Assistant Professor, Faculty of letters and humanities, University of Neyshabur, Neyshabur, Iran.
2 .Associate Professor, Department of Persain Languge and literature, Faculty of letters and humanities, University of Neyshabur, Neyshabur, Iran
چکیده [English]

Women writers in Iran and Arab countries have always been able to express their stance in writing their fictional works and were welcomed by the public in this respect. Story writers emphasized that women show the reader a special meaning of the female experience that male literature is not able to reveal. Accordingly, they tried to write works directly related to the experiences of women. The current study was conducted in the fields of formation and development of women's writing in the fictional literature of two countries based on the American School of Comparative Literature and the descriptive-analytical method. The results of the research indicate that the first period of women fiction writing in Persian and Arabic literature expresses the feelings of oppression, suffering, and deprivation. The second stage, is the period of restoration of women's identity and raises the issue of the right to choose, women's freedom, and discrimination of women's identity. Getting out of negativity and promoting the acceptance level of the women's role from the home environment to different levels of society, including political, economic, social, and cultural features, and choosing the hero among women, are among the most important features of women’s fictional works in the third period of women’s writing in Persian and Arabic literature. The women writers' efforts to show a female narrative and represent women's identity are presented in different ways at different levels of the text such as the use of words, characterization, and the choice of the female hero and narrator. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • fiction literature
  • gender
  • women narrators in Persian and Arabic literature
  • women's narration

عنوان مقاله [العربیة]

رائدات فی الکتابة الروائیة النسائیة فی الأدبین الفارسی والعربی (مع الترکیز على رواة القصص من النساء فی القرن التاسع عشر)

چکیده [العربیة]

تمکنت الکاتبات فی إیران والدول العربیة من التعبیر عن موقفهن فی کتابة أعمالهن القصصیة والترحیب من قبل الجمهور. أکدت کاتبات القصة على أن النساء یظهرن للقارئ معنى خاصًا لتجربة الإناث لا یستطیع الأدب الذکوری وصفه والتعبیر عنه. لذلک، حاولن کتابة أعمال مرتبطة مباشرة بتجارب النساء. فی البحث الحالی، تمت الدراسة فی مجالات تکوین وتطور تیار الکتابة النسائیة فی الأدب القصصی لهاتین الأرضین بناءً على مدرسة الأدب المقارن الأمریکیة و المنهج التوصیفی ـ التحلیلی. وتشیر نتائج البحث إلى أن الفترة الأولى للکتابة القصصیة النسائیة فی الأدبین الفارسی والعربی تعبر عن ظلم ومعاناة وحرمان المرأة. المرحلة الثانیة هی فترة استعادة هویة المرأة وتطرح قضیة الحق فی الاختیار وحریة المرأة وتمییز الهویة النسائیة. إنّ حریة المرأة، والخروج من السلبیة، وتعزیز قبول دور المرأة من بیئة البیت إلى مستویات مختلفة من المجتمع، بما فی ذلک السیاسیة والاقتصادیة والاجتماعیة والثقافیة، واختیار البطل من بین النساء، تعتبر من أهم سمات الأعمال القصصیة النسائیة فی الفترة الثالثة من کتابة المرأة فی الأدبین الفارسی والعربی. یتم عرض جهود الکاتبات لإظهار سرد أنثوی وتمثیل هویة المرأة بطرق مختلفة على مستویات مختلفة من النص، مثل استخدام الکلمات والتوصیف واختیار البطل والراوی الأنثى.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأدب القصصی
  • الجنس
  • النساء الراویات الفارسیة والعربیة
  • السرد النسائی
احمدی، فائزه (1390). پرستوها در راه‌اند: بررسی نخستین گرایش‌های زنانه در ادبیات فارسی و عربی. شهریار: فائزه احمدی.
بدر معبدی، محمد (1998). ادب النساء فی العصر الجاهلیة و الاسلام (القسم الاول، النثر). مطبعة مکتبة الآداب: المطبعة النموذجیة.
برتنس، یوهانس ویلم (1387). مبانی نظریه ادبی. ترجمه محمد رضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
برسلر، چارلز (1386). درآمدی بر نظریه­ها و روش­های نقد ادبی. ترجمه مصطفی عابدینی­فرد. تهران: نشر نیلوفر.
پارسی، شهرزاد (1379). زنان پیشگام در رمان­نویسی عربی. مجله حقوق زنان، شماره 14، 32- 33.
پاینده، حسین (1382).  گفتمان نقد. چاپ اول، تهران: روزگار.
پرستش، شهرام؛ ساسانی خواه، فائزه (1389). بازنمایی جنسیت در گفتمان رمان (1375- 1384). زن در فرهنگ و هنر، دوره 1، شماره 4، 55- 74.
توکلی، نیره (1382). فرهنگ و هویت جنسیتی با نگاهی بر ادبیات ایران. مجله نامه انسان­شناسی، دوره اول. شماره سوم. 31-70.
جنتی‌فر، محمد؛ بشیری، اکبر (1391). نگاهی به ادبیات زنانه با تکیه بر رمان الأرض و سووشون. مجله پژوهش‌های نقد و ترجمه زبان و ادبیات عربی، سال 1، شماره 3، 127-146،     https://doi.org/10.22054/rctall.2012.6981 .
حسینی، مریم (1387). ریشه­های زن­ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. چ 1، تهران: چشمه.
حمود، ماجده (2002). الخطاب القصص النسوی. بیروت: دار الفکر المعاصر.
دودین، رفقه محمد (2008). خطاب الروایه النسویه العربیه المعاصره. عمان: أمانه عمان الکبری.
رادفر، ابوالقاسم (1378). نگاهی گذرا بر فعالیت­های بانوان داستان­نویس در دو دهه اخیر. ادبیات داستانی، شماره 51، پاییز و تابستان، 40 – 49.
زیدان، جرجی (1996).  تاریخ آداب اللّغة العربیّة. ج 3، ط 1، بیروت: دارالفکر.
سلدن، رامان؛ ویدیسون، پیتر (1377). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
شعبان، بثینه (1999). 100 عام من الروایة النسائیة العربیة- 1999. بیروت: دارالفکر.
شیرخانی، محمدرضا؛ آهیخته، فرشته؛ آهیخته، طاهره (1395). بررسی جایگاه اجتماعی زن در میان متون ادبی ایران باستان و اعراب جاهلی. کاوش‌نامه ادبیات تطبیقی، سال ششم، شماره 22، 89- 114.
صادقی­گیوی، فاطمه (1383).  قدرت و اخلاق جنسی در ایران از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری. رساله دوره دکتری رشته علوم سیاسی. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
عابدی، کامیار (1380).  به‌رغم پنجره­های بسته: شعر معاصر زنان. تهران: کتاب نادر.
عبود، عبده و الآخرون (1420). الأدب المقارن مدخلات نظریة و نصوص و دراسات تطبیقیة. دمشق: مطبعة قمحة إخوان.
عثمان، عبدالفتاح (1989). شعر المرءة فی العصر العباسی. دار غریب للطباعه و النشر.
عصفور، جابر (1998). المرأة ونشأة الروایة العربیة. نشریة العربی، الکویت، العدد 477.
علی حسینی، علی؛ قائمی، فهیمه؛ ابراهیمی، علی(1396). بررسی روش مقایسه­ای در مطالعات فلسفی ـ سیاسی. فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، دوره 21، شماره 70، 105 - 126.
علیخانی، یوسف (1380). نسل سوم داستان­نویسی امروز. چاپ اول، تهران: مرکز.
غذامی، عبدالله (1387). زن و زبان. ترجمه هدی عوده تبار، تهران: گام نو.
غفاری هشجین، زاهد؛ بیگی نیا، عبدالرضا؛ تصمیم قطعی، اکرم (1389). عوامل مؤثر بر مشارکت سیاسی دانشجویان علوم سیاسی و فنی دانشگاه تهران. دانش سیاسی، سال ششم، شماره دوم، 240-۲۰۷،  10.30497/PK.2011.14.
فتوحی، محمود (1391). سبک­شناسی. چاپ اول، تهران: سخن.
کفافی، محمد (1972). فی الادب­المقارن. بیروت: دارالشروق.
گرت، استفانی (1382). جامعه­شناسی جنسیت. ترجمه کتایون بقایی. تهران: مرکز.
لیتل، دانیل (1385). تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی به فلسفه علم‌الاجتماع. ترجمه عبدالکریم سروش. تهران: صراط.
مایلز، رزالیند (1380). زنان و رمان. ترجمه علی آذرنگ. تهران: مطالعات زنان.
مشتاوی، فاطمه (2008). الذوق الجمالی فی الادب النسوی. الجمهوریة الجزائریة: جامعة یحیی فارس.
میرعابدینی، حسن (1386). صد سال داستان­نویسی در ایران. چاپ چهارم، دوره چهار جلدی، تهران: چشمه.
میرعابدینی، حسن (1383). راه‌های رفته و دستاوردها؛ داستان­نویسی زنان. نشریه زنان، سال سیزدهم، شماره صد و پانزدهم، 60-66.
نیازی، شهریار؛ آقاجانی، سمیه؛ ملایری، یدالله (1390). بازتاب رنج­های زن عرب در رمان­های هیفاء بیطار. زن در فرهنگ و هنر، دوره 3، شماره 2، 119-131.
ولی­زاده، وحید (1387). جنسیت در آثار رمان­نویسان زن ایرانی. فصلنامه نقد ادبی، سال اول، شماره اول، صص 191- 224، 20.1001.1.20080360.1387.1.1.1.7.
وولف، ویرجینیا و دیگران (1385). سلسله پژوهش­های نظری درباره مسائل زنان. گزینش و ترجمه از منیژه نجم عراقی و دیگران. تهران: چشمه.
یاحقی، جعفر (1375). چون سبوی تشنه. تهران: جام.
یثربی، چیستا (1378). در جستجوی تصویر گم شده: ادبیات زنانه و تحولات داستان کوتاه در ایران. جنس دوم(مجموعه مقالات)، ج 5، زمستان، تهران: توسعه.