خوانش وظیفه‎‌گرایی در بازنمایی رهایی در آثار میخائیل نعیمه و احمد شاملو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش ‎آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

3 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

4 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

چکیده

اخلاق، از ضروری‌ترین عناصر زندگی اجتماعی انسان است و بین زیست اخلاقی و کمال انسان و همچنین دست ‌یافتن به آزادی و رهایی، ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد. میخائیل نعیمه از ادیبان صوفی‎گرا در ادبیات معاصر عربی و احمد شاملو از شاعران نوگرای معاصر، در ادبیات فارسی محسوب می‎شوند؛ آن‌ دو، رهایی و آزادی را وابسته به اراده فردی می‎دانند؛ هدف از پژوهش حاضر، دریافتن گزاره‎های ارزشی و هنجارهای اخلاقی مورد نظر میخائیل نعیمه و احمد شاملو در تجربه رهایی است. این پژوهش، ابتدا به گزاره‎های ارزشی و سپس به هنجارهای اخلاقی مشترک آن‎ها، اشاره می‎کند و در انتها، به چگونگی بازنمایی گزاره‎های ارزشی و هنجارهای اخلاقی در مفهوم رهایی، می‎پردازد. نگارندگان کوشیده‎اند تا با کاربست روش توصیفی-تحلیلی و بر مبنای مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی به خوانش آثار این ادیب و شاعر بپردازند. دستاورد‌های پژوهش نشان می‌دهد که گزاره‎های ارزشی این دو ادیب و شاعر، مشترک بوده است و تفاوت در انعکاس این گزاره‎ها، در آثارشان، با توجّه به گفتمانشان، خواهد بود؛ به این صورت که تفکّر وحدت وجود در آثار میخائیل نعیمه فعال‎تر عمل می‎کند و در آثار شاملو، ایدئولوژی عشق پررنگ‎تر خود را نشان می‎دهد و گفتمان‎هایی که این دو، در آثارشان برگزیده‎اند، در بازنمایی این گزاره‎های اخلاقی در رسیدن به رهایی، تأثیر گذاشته است، به‌گونه‌ای که در آثار نعیمه، با توجّه به گفتمان عرفانی، رهایی روحی و معنوی بازنمایی می‎شود و در آثار شاملو، بازتاب این گزاره‎های ارزشی و اخلاقی، براساس گفتمان حماسی، رهایی اجتماعی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Comparative Investigation of the element of “orientation to duty” in the Manifesting Freedom in the Writings of Mikhail Naimy and Ahmad Shamlou

نویسندگان [English]

  • Haniye Majidifard, 1
  • Ahmad Reza Heidaryan Shahri 2
  • Bahar Seddighi 3
  • Ismail Tajbakhsh 4
1 PhD of Arabic language & literature' Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
2 Associate Professor of Arabic language & Literature' Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
3 Assistant Professor of Arabic language & Literature' Ferdowsi University of Mashhad, Iran.
4 Associate Professor of Persian Language and Literature University of Allameh Tabatabaei, Tehran, Iran.
چکیده [English]

It is no denying that ethics is an essential attribute of human’s social life. There is a close association between human morals, human perfection, and the human desire toward freedom. For Mikhail Naimy (a Sufi writer in Arabic literature) and Ahmad Shamlou (a modern poet of Persian literature, freedom is not independent from individuals` preferences and their will. Having that in mind, the purpose of this study is to find the value propositions and moral norms that Mikhail Naimeh and Ahmad Shamloo in the experience of freedom. This study first refers to value propositions and, then, to their common moral norms. This is followed by an analysis of how normative ethics‌ and value propositions are reflected in the writings. The findings suggest that the poets have used similar value propositions and the only element which signified the difference between the two poetries was the presentation and manifestation of these value propositions in the writing. In other words, the unity of existence is more visible and noticeable in Mikhail Naimy’s work and the ideology of love stands out more in Ahmad Shamlou’s writings. The represented discourses have, therefore, influenced how these moral propositions promoted freedom. In other words, given that Mikhail Naimy’s writings enjoy a mystical theme, these representations and manifestations acted as a path towards a spiritual liberation. Also, given that the epic discourse is the focus of Ahmad Shamlou’s work, these representations and manifestations acted as a path towards a social freedom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Comparative Reading
  • Consciousness
  • manifestation of freedom
  • Mikhail Naimy
  • Ahmad Shamlou

عنوان مقاله [العربیة]

الوعی فی تمثیل الخلاص فی أعمال میخائیل نعیمة وأحمد شاملو (دراسة مقارنة)

چکیده [العربیة]

الأخلاق من أهم عناصر الحیاة الاجتماعیة للإنسان وهناک علاقة وثیقة بین علم الحیاة الأخلاقیة والکمال البشری وکذلک تحقیق الحرّیة والتحرّر. میخائیل نعیمة هو أحد الکتاب الصوفیین الروّاد فی الأدب العربی المعاصر وأحمد شاملو من شعراء الحداثیین المعاصرین فی الأدب الفارسی. کلاهما یرى أنّ التحرّر والحرّیة یعتمدان على إرادة الفرد ؛ الغرض من هذه الدراسة هو العثور على القیم والمعاییر الأخلاقیة التی یریدها میخائیل نعیمة وأحمد شاملو فی تجربة التحرر. یشیر هذا البحث أولاً إلى القیم ثم إلى معاییرها الأخلاقیة المشترکة وأخیراً یتعامل مع کیفیة تمثیل القیم والمعاییر الأخلاقیه فی مفهوم التحرّر. تشیر نتائج البحث إلى أنّ القیم لهذین الکاتبین والشاعرین کانت مشترکة إلی حد ما وهناک اختلاف فی انعکاس هذه القیم وفقا لخطاباتهما، فی أعمالهما. علی هذا الأساس، تصبح فکرة وحدة الوجود أکثر وضوحاً فی أعمال میخائیل نعیمة وفی أعمال شاملو، تظهر أیدیولوجیة الحب نفسها بشکل أکثر وضوحًا وقد أثّرت الخطابات التی اختارها الاثنان فی أعمالهما على تمثیل هذه المعاییر الأخلاقیة فی تجربه التحرّر. فی أعمال نعیمة، وفقًا للخطاب الصوفی، یتمّ تمثیل التحرر الروحی وفی أعمال شاملو، انعکاس هذه القیم والمعاییر الأخلاقیة، بناءً على الخطاب الملحمی وهو التحرّر الاجتماعی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القراءة المقارنة
  • الالتزام
  • تمثیل التحرّر
  • میخائیل نعیمه
  • احمد شاملو
آقابخشی، علی؛ افشاری راد، مینو (۱۳۷۹). فرهنگ علوم سیاسی. تهران، نشر چاپار.
الجیوسی، سلمی الخضراء (۲۰۰۱). الإتجاهات والحرکات فی الشعر العربی الحدیث. بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
حقوقی، محمد (۱۳۷۵). شعر زمان ما. (۳). تهران: نگاه.
دیب، ودیع امین (۱۹۱۵). الشعر العربی فی المهجر الأمریکی، دراسة و تحلیل. بیروت: دار الریحانی.
زمردی، حمیرا (۱۳۸۲). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و منطق الطیر. تهران: زوار.
شاملو، احمد (۱۳۹۵). مجموعة اشعار. تهران: نگاه.
شفیق شیا، محمد (۱۹۸۷). فلسفه میخائیل نعیمة: تحلیل و نقد. بیروت: بحسون الثقافیة.
صدیقی، بهار (۱۳۹۸). رویکردی تطبیقی به عاشقانههای حسب الشیخ جعفر و احمد شاملو، کاوش‎نامة ادبیات تطبیقی. 9 (۳۶)، ۹۵-۱۲۱.
علیزاده، مصطفی (۱۳۸۹). درباره عشق، دوره جدید. مجله روان‌شناسی تربیتی و اجتماعی، (۸۴)، ۸۲-۹۳.
فروم، اریک (۱۳۹۳). هنر عشق ورزیدن، ترجمه پوری سلطانی، تهران: مروارید.
کفافی، محمد عبدالسلام (۱۳۸۲). ادبیات تطبیقی، ترجمه حسین سیدی، چاپ اول، مشهد: به نشر.
مایل هروی، نجیب (۱۳۸۰). انسان کامل. سید محمود کاظم موسوی بجنوردی. دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 10. تهران.
محمدی آسیابادی، محمد (۱۳۹۰). مولوی و اسرار خاموشی، فلاسفه، عرفان و بوطیقای خاموش، چاپ اول. تهران: سخن.
ملحس، ثریا (۱۹۶۴). القیم الروحیة فی الشعر العربی. بیروت: مکتبة المدرسة و دارالکتاب اللبنانی.
نعیمة، میخائیل (۱۹۷۳). ابن آدم. بیروت: مؤسسة نوفل.
نعیمة، میخائیل (۱۹۸۸). سبعون. البیروت: المؤسسة نوفل.
نعیمة، میخائیل (۱۹۸۸). فی الغربال الجدید. الطبعة الرابعة. بیروت: مؤسسة نوفل.
نعیمة، میخائیل (۱۹۸۹). المراحل. بیروت: مؤسسة نوفل.
نعیمة، میخائیل (۲۰۰۴). همس الجفون. بیروت: الموسسة نوفل.
نیکبخت، محمود (۱۳۷۴). از اندیشه تا شعر (مشکل شعر شاملو). اصفهان: هشت‌بهشت.
هولمز، رابرت ال (۱۳۸۵). مبانی فلسفه اخلاق، ترجمه مسعود علیا. تهران: ققنوس.
یاسپرس، کارل (بی‌تا). درآمدی به فلسفه، ترجمة اسدالله مبشّری. نشر حسینیه ارشاد.