بررسی تطبیقی آیین سپاهیگری ایران باستان با استناد به عیون الأخبار ابن قتیبه و شاهنامۀ فردوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه و زبان ادبیّات عربی، دانشگاه رازی کرمانشاه

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

مقایسة­ عیون الأخبار ابن قتیبه و شاهنامه فردوسی نشان می­دهد که فنون نبرد در ایران پیش از اسلام از مبانی نظری خاصی برخوردار بوده است. از جمله آن مبانی نظری می­توان به آرایش سپاه اشاره کرد که مواردی مانند استقرار پیاده­گان، سوار­ان، فیل­سواران، جنگجویان چپ دست، قلب، میمنه، میسره، مقدّمه و ساقة لشگر را در برمی­گیرد. ایرانیان پیش از اسلام، روانشناسی جنگ و تاکتیک­های نظامی آن را به خوبی می­دانسته و برای تشخیص زمان و مکان حمله، استقرار سپاه، با توجه به وزش باد، تابش خورشید، دسترسی به آب و آذوقه، حفظ اطّلاعات، شبیخون و دفاع، تسخیر قلعه­ها، تقویت روحیۀ سربازان و تضعیـف روحیة دشمن از فنون ویژه­ای بهره­مند بوده­اند. از مقایسه این دو اثر، افزون بر روشن شدن برخی مبانی نظری مـربوط به ارتش ایران، معلوم می‏گردد که شـاهنامه فردوسی در بخش نظامی و آداب سپاهیگری از آیین­ها­ و فرهنگ ایران پیش از اسلام تأثیر پذیرفته است. در این مقاله با استفاده از روش تاریخی -تحلیلی، سر نخ­هایی از ساختار و مبانی نظری ارتش ایران ارائه داده­، نشان داده­ایم که حکیم توس در نقل منابع خود یعنی خداینامه­ها، امین بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسة مقارنة فی آداب الحرب مرتکزة علی عیون الأخبار والشاهنامه

نویسندگان [English]

  • وحید سبزیان بور 1
  • کاوه قنبری 2
چکیده [English]

عندما نقارن أدب الحرب فی عیون الاخبار مع نظیره فی الشاهنامه یتبیّن لنا أن أدب الحرب وفنونه فی العهود القدیمة من تاریخ إیران،کان یتّبع مبادئاً خاصة متقدّمة؛ بما فیها أساسیَّات تصفیف الجیش التی کانت تحتوی علی حشد البیادق والخیَّالات وراکبو­الفیلة والجند العسر، والقلب والمیمنة والمیسرة والمادَّتین. وکان للجیش الإیرانی علم التخطیطات العسکریة وعلم نفس الحرب؛ وکان یستفید من فنون خاصة لتحدید الوقت وتوقیت الزحف المناسب، وحشد الجیش وفقا لهبوب الریاح وضوء الشمس وتوفیر المیاه والعتاد، والحفاظ علی المعلومات، ودسائس البیات والدفاع ضدها، وفتح الحصون، وأخیرا رفع معنویات الجنود وزرع الیأس فی قلب العدوّ. ومع مقارنة المؤَلَّفَین، إضافة إلى التعرف على بعض القواعد وآداب إیران القدیمة للحرب، یظهر لنا أن الشاهنامه بالتحدید فی مجال فنون الحرب خلافا لبعض الباحثین، فقد تأثرت بالآداب والثقافة الإیرانیة القدیمة. ومن خلال المقارنة بین الکتابین اللذین ذکرناهما أعلاه وباستخدام الأسلوب التأریخی والتحلیلی إننا نرید أن نعطی مؤشرات من الجیش الإیرانی فی العهود القدیمة، وما إلی ذلک سنشیر إلی أن الفردوسی کان أمیناً فی نقل مصادره المعروفة فی خداینامه­.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیة: أدب المقارن
  • جیش إیران القدیم
  • عیون الأخبار
  • الشاهنامة
  • ابن قتیبة
  • الفردوسی