بررسی سنجشی مضمون و ساختار در دو رمان کوتاه «شازده احتجاب» گلشیری و «الشحاذ» نجیب محفوظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

درپی تحولات سیاسی و اجتماعی جهان و آشنایی با آثار ادبای غرب، ایران و مصر نیز همچون سایر کشورها به نشر مفاهیم و تفکرات ادبی خود دست زدند. در همین راستا شرایط مشابه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی  دو ملّت ایران و مصر باعث ایجاد تفاهم فکری میان این دو کشور بوده و حاصل آن نزدیکی ادبیات دو کشور است. ازجمله این تشابهات، وجود دو رمان الشحاذ از نجیب محفوظ و شازده احتجاب نوشتۀ هوشنگ گلشیری است که از ویژگی­های مضمونی مشابهی چون؛ سرگردانی شخصیّت، جستجوی هویت، افتادن در ورطۀ سقوط و ویژگی­های ساختاری همسانی چون؛ جریان سیّال ذهن، وجود شاخصه­ های سوررئالیسم، و توصیف ­های ظاهری و باطنی برخوردارند. هدف آن است که با سنجش این همانندی­ها، دریافت تازه­ای از ساختار و محتوای این دو اثر ارزشمند در حوزۀ ادبیات تطبیقی حاصل شود. روش کار به صورت توصیفی-تحلیلی و براساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی است. برخی نتایج به­دست آمده به این قرار است: الف) وجود ساختارهای مشابه در این دو رمان  نشان می دهد دو نویسنده تحت تأثیر فنون داستان ­پردازی ادبیات غربی هستند. ب) حضور پررنگ شاخصه­ های سوررئالیسم در دو رمان باعث پذیرش آن­ها در زمرۀ رمان­های این مکتب می شود. ج) برخورد با شرایط اجتماعی همچون خفقان سیاسی و اجتماعی و نبود آزادی بیان، دستاویزی برای دو نویسنده است تا به سبکی ویژه از نگارش سوررئالیسم و جریان سیّال ذهن برای بیان مقاصد خویش دست یابند.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of Content and Structure in the Two Short Novels, Golshyri’s Shãzdih Ehtijãb and Najib Mahfüz’s al Shahhãz

نویسندگان [English]

  • Sabereh siavashi 1
  • Hanieh Barahmand 2
1 Assistant Professor, Institute of Humanities and Studies, tehran, Iran
2 M.A Institute of Humanities and Cultural Studies,Tehran, Iran
چکیده [English]

Following the socio-political developments of the world and acquaintance with the works of Western literature, Iran and Egypt, like other countries, began to publish their literary concepts and thoughts. In this regard, the similar political, cultural and social conditions of the two nations of Iran and Egypt have caused an intellectual understanding between the two countries and the result is the closeness of the literature of the two countries. Among these similarities is two novels, Golshyri’s Shãzdih Ehtijãb and Najib Mahfüz’s al Shahhãz, which have similar thematic features such as; stream of consciousness, Surrealism features, and the outward and inward descriptions. The aim is to examine these similarities to obtain a new understanding of the structure and content of these two valuable works in the field of comparative literature. The work is descriptive-analytical and based on the American school of comparative literature. Some of the results are as follows: a) The similar structures in these two novels show that two authors are influenced by the techniques of storytelling in Western literature. B) The strong presence of the characteristics of surrealism in the two novels causes their acceptance in the category of novels of this school. C) Dealing with social conditions such as political and social repression and lack of freedom of expression, is a pretext for two writers to achieve a special style of writing - surrealism and the stream of consciousness to express their intentions

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Novel
  • Najib Mahfüz
  • Hüshang Golshyri
  • al Shahhãz. Shãzdih Ehtijãb

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة مقارنة مضمونیة و هیکلیة فی الروایتین القصیرتین: «شازده احجاب» لهو شنغ غلشیری و «الشحاذ» لنجیب محفوظ

چکیده [العربیة]

إثر التطورات الاجتماعیة والسیاسیة فی العالم والتعرف على أعمال الأدب الغربی ، بدأت إیران ومصر ، وکذلک البلدان الأخرى، بنشر مفاهیمهم وأفکارهم الأدبیة. نظرًا لهذا الأمر خلقت الظروف السیاسیة والثقافیة والاجتماعیة المماثلة لشعبی إیران ومصر تفاهمًا فکریًا بین البلدین ، مما أدى إلى تقارب کبیر بین البلدین. من هذه التشابهات هی روایة "الشحاذ" لنجیب محفوظ و روایة"شازده إحتجاب"لهوشنغ غلشیری ، ولهاتین الروایتین موضوعات متشابهة مثل حیرة البطل ، والبحث عن الهویة ، والسقوط فی الهاویة ، والسمات الهیکلیة المتجانسة مثل تیار الوعی ، ومیزات المدرسة السریالیة ، والأوصاف الباطنیة والخارجیة. الغرض الرئیسی من هذا المقال هو دراسة التشابهات للحصول علی فهم جدید للهیکل والمضمون لهاتین الروایتین القیّمتین من منظار الأدب المقارن. منهج البحث هو الوصفی-التحلیلی ویستند إلى المدرسة الأمریکیة للأدب المقارن. وفیما یلی بعض النتائج: (أ) یشیر وجود هیاکل مماثلة فی هاتین الروایتین إلى أن المؤلفین الإثنین یتأثران بتقنیات سرد القصص الأدبیة الغربیة. ب) الوجود القوی للسمات السریالیة فی هاتین الروایتین یجعلهما مقبولتین فی زمرة روایات هذه المدرسة. (ج) تعتبر الظروف الاجتماعیة مثل الإختناق السیاسی والاجتماعی وانعدام حریة التعبیر سببًا أساسیًا للکتابین فی إستخدام منهج معین للکتابة – وهو السریالیّة و تیار الوعی - للتعبیر عن نوایاهما.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الروایة معاصرة
  • نجیب محفوظ
  • هوشنغ غلشیری
  • الشحاذ
  • شازده احتجاب

مراجع

آسابرگر، آرتور (1380). روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره. ترجمۀ محمدرضا لیراوی، تهران:  سروش.
اطهری، عظیم (1387). نقد و بررسی سه اثر شحاذ، عبث الاقدار، و همس الجفون نجیب محفوظ. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی.
بیات، حسین(1387). داستان­نویسی جریان سیال ذهن. تهران:  علمی و فرهنگی.
بیگزبی، سی.و.ای (1379). دادا و سوررئالیسم. ترجمه حسن افشار، چ سوم، تهران:  مرکز.
تسلیمی، علی(1388). گزاره­هایی در ادبیات معاصر ایران. چاپ دوم، تهران: کتاب آمه.
حسنین، عادل (2007). نجیب محفوظ الحائز علی جایزه نوبل فی الادب. الطبعة الأولی، لانا.
حسینی،  صالح(1372). بررسی تطبیقی خشم و هیاهو و شازده احتجاب. تهران:  نیلوفر.
داد، سیما(1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ پنجم، تهران:  مروارید.
دیچز، دیوید (1366). شیوه­های نقد ادبی. ترجمه­ی محمدتقی صدیقیان و غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
ربیع، محمد احمد وسالم احمد الحمدانی(2003). دراسات فی الادب العربی الحدیث(النثر). الاردن: دار الکندی للنشر و التوزیع.
رضایی،  عربعلی (1382). واژگان توصیفی ادبیات: فارسی- انگلیسی. تهران: فرهنگ معاصر.
سلماوی، محمد(1388). ایستگاه آخر نجیب محفوظ. ترجمه اعظم السادات میرقادری، تهران:  پژوهش دادار.
سناپور، حسین(1386). جلوه­های داستان. تهران:  چشمه.
سید حسینی، رضا (1384). مکتب‌های ادبی. چاپ سیزدهم، تهران:  نگاه.
صابرپور، زینب و محمدعلی غلامی­نژاد (1388). روابط قدرت در شازده احتجاب. فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شماره 12، 99-124.
عبداللهیان، حمید (1377). شخصیت­پردازی در داستان. مجله­ کیهان فرهنگی، شماره­ 149، 65-149.
------------ (1381). شخصیت و شخصیت­پردازی در داستان معاصر. تهران: آن.
عطیه، جورج و دیگران (1391). ادبیات معاصر عرب. ترجمه علی گنجیان خناری، عباس نوروز پورنیازی، تهران: سخن.
غطاشه،  داود و حسین راضی(2000). قضایا النقد العربی قدیمها و حدیثها. الاردن: دار الثقافة للنشر و التوزیع.
القط، عبدالقادر (2001). فی الادب العربی الحدیث. القاهرة: دار غریب للطباعة و النشر و التوزیع.
قویمی، مهوش (1387). بوف کور و شازده احتجاب دو رمان سوررئالیست. پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارة 57، 317-334.
گلدمن، لوسین(1371). جامعه­شناسی ادبیات. (دفاع از جامعه­شناسی رمان)، ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: هوش و ابتکار.
گلشیری، هوشنگ (1384). شازده احتجاب. چاپ چهاردهم، تهران: نیلوفر.
گودرزی لمراسکی، حسن و معصومه زندنا (1392). جریان سیال ذهن در رمان الشحاذ نجیب محفوظ. فصلنامۀ لسان مبین، شماره یازده، 161-179.
لوکاچ، جورج (1380). نظریه رمان. ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: قصه.
محفوظ، نجیب (1388). گدا. ترجمة محمد دهقانی، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.
---------- (1982). الشحاذ. القاهرة: دارمصر للطباعة.
مستور، مصطفی(1386). مبانی داستان کوتاه. تهران: مرکز.
میرصادقی، جمال (1366). ادبیات داستانی (قصّه، داستان کوتاه ، رمان). تهران: شفا.
------------ (1380). عناصر داستان. چاپ چهارم، تهران: سخن.
میرصادقی، میمنت (1376). واژه­نامه هنر شاعری. چاپ دوم ،تهران: کتاب مهناز.
میرعابدینی، حسن(1369). فرهنگ داستان­نویسان ایران. تهران: دبیران.
نوری، نظام­الدین (1385). مکتب­ها، سبک­ها وجنبش­های ادبی جهان تا پایان قرن بیستم. چاپ سوم، تهران:  زهره.
ولچل، سندی (1387). فقط پنچ ثانیه فرصت دارید. کتاب همشهری داستان، شماره اول، 1-2.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار