مقتل نگاری عربی و فارسی از واقعیت تاخیال (مورد پژوهی مقتل اللهوف و روضة الشهداء)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

واقعه تاریخی عاشورا، در طول تاریخ به ابزار و زبان مختلف ثبت گردیده است. روایت تاریخی در قالب منابع علمی و به­ خصوص آنچه به نام مقتل شناخته می‌شود، مستندترین آثاری است که با واقعیت­ نمایی به دنبال انتقال مصداق­های بیرونی و عینی حادثه بوده است. این نوع آثار با رویکرد واقع­ گرایی، دارای کارکرد ارجاعی بوده و با رعایت صداقت و امانت تنها به روایت تاریخ می ­پردازد. از طرفی، ماهیت این واقعه با آمیخته ­ای از عقل و احساس، عاطفه بشری را برمی ­انگیزد، از این رو، هرگاه زبان ادبی به عنوان ابزار تأثیرگذار در مخاطب انتخاب شود، ادیب واقعیت را از صافی عاطفه و خیال گذرانده تا مخاطب را همراه خویش سازد. به میزان برجستگی این خصوصیت، اثر با فاصله گرفتن از واقعیت، جنبه تخیلی و رمانتیستی پیدا می‌کند. بر اساس اهمیّت نقل حوادث تاریخی و میزان صحت و سقم آن از یک سو و روایت تأثیرگذار حوادث تاریخ و آمیختگی آن با احساس و عاطفه در طول تاریخ، پژوهش حاضر تلاش دارد با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی دو مقتل معروف فارسی و عربی (مقتل اللهوف اثر ابن طاووس و روضة الشهداء واعظ کاشفی) را بررسی و رویکرد دو مقتل‌نگار را در شیوه بیان حوادث و خصوصیات زبانی دو اثر روشن سازد، تا باتوجه به سبک بیان میزان نزدیکی به واقعیت یا خیال در آ­ن­ها مشخص گردد. بر اساس این پژوهش، واقع­ گرایی در مقتل «اللهوف» مشهودتر از جنبه خیالی آن است، ولی نویسنده در بیان این حماسه ماندگار غافل از تأثیرات هنری نبوده است، در حالی که کتاب «روضة الشهداء» بیشتر به ویژگی‌های هنری پایبند است تا روایت حقایق و واقعیت ها


کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Maghtil in Farsi and Arabic from the Reality to Romantic Aspects (Maghtil Alhouf and Rouzat-o-Alshohadã)

نویسندگان [English]

  • Narges Ansari 1
  • Zahra Salimi 2
1 Associate Professor, Department of Arabic Language and Literature, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2 PhD of Arabic Language and Literature, Imam Khomeini International University of Qazvin, Iran
چکیده [English]

The Historical event of Ashürã is recorded in the history through a variety of mediums and languages. The historical narrations in the form of scientific sources and what we know as Maghtil, are the most reliable sources that they aimed at transferring the external and objective instances of an event through illustrating the truth. Given the realistic approach of such works, they can be used as reference as they only narrate history with emphasis on honesty and trustfulness. On the other hand, the nature of the event stimulates a mixture of reason, emotion, and humanistic feelings. That is, when a literary language is used to affect the reader, the man of literature transfers the event through a filter of emotion and imagination to win the attention of reader. Depending on the extent of using this feature, the work might diverge from the reality and emphasize more on imaginary and romantic aspects. Given the importance of narrating historical event, the extent to which such narration remains loyal to the truth, and the importance of a heart touching narration of historical events mixed with emotions. The present study is an attempt to examine two renowned Maghtil in Farsi and Arabic (Maghtil Alhouf by Ibn Tavous and Rouzat-o-Alshohadã by Vaez Kashefi) following a descriptive-analytical approach. The use of literary or ordinary languages and romantic or realistic specifications were examined in particular. The findings showed that the realistic aspect in Alhouf  is more evident so that it overshadows the imaginary aspect of the work. Still, the author never neglects the artistic and emotional aspects of his work. On the other hand, Rouzat-o-Alshohadã has a stronger artistic aspect so that the realistic aspects never leave the shadow of the artistic and emotional touch of the author.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maghtil
  • Realism
  • Romanticism
  • Alhouf
  • Rouzat-o-Alshohada

عنوان مقاله [العربیة]

المقاتل العربیة و الفارسیة من الواقعیة إلی التخییل (دراسة مقتل اللهوف و روضة الشهداء نموذجاً)

چکیده [العربیة]

.لقد ثبت التاریخ ما جری یوم عاشوراء بمختلف الطرق والأدوات. فما نقل منها فی الکتب خاصة ما عرف بالمقتل یعدّ من أشد الوثائق التی تنهج منهج الواقعیة لترسم النماذج العینیة و الحقیقیة من الحدث. تتطرق هذه الآثار الی نقل التاریخ و هی تراعی الامانة و الصداقة فی روایته فلذلک إنّ للغة فیها وظائف إشاریة ترجع المتلقی إلی ما حدث فی الواقع.إن الحدث هذا بما فیه من غناء عاطفی وفکری یبعث الأحاسیس البشریة خاصة إذا قام الأدیب بلغته الفنیة یؤثر علی المخاطب عندما یمزج الواقع بالعاطفة و الخیال وعند غلبة هذه الخصوصیة علی النص یتجاوز الأدب عن الواقعیة الی الرومانسیة. و بناء علی أهمیة الروایة للأحداث التاریخیة و درجة الصحة فیها من جهة و کذلک تأثیر التاریخ و نقله علی المخاطب و مزجه بالأحاسیس و العواطف عبر التاریخ یسعی البحث هذا الی دراسة مقتلین من العربیة و الفارسیة و هما: (مقتل اللهوف لکاتبه ابن طاووس و روضة الشهداء للأدیب واعظ کاشفی) معتمداً علی المنهج الوصفی- التحلیلی لیکشف عن أسلوبهما فی إستخدام اللغة علمیة کانت أو أدبیة و کذلک خصائصهما الواقعیة أو الرومانسیة. و من مستجدات البحث أن الواقعیة تغلب علی المقتل العربی لخصائصه و لغته التی اختاره ابن طاووس إلّا أنه لم یغفل عن المؤثرات الفنیة و الجمالیة هذا و أن روضة الشهداء تعتمد علی الفنیة منها الی الواقعیة و روایة الاحداث کما حدث.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المقتل
  • الواقعیة
  • الرومانسیة
  • اللهوف
  • روضة الشهداء
قرآن کریم.
ابن طاووس، علی بن موسی (1381)و (1387). اللهوف علی قتلی الطفوف. تصحیح: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، چاپ نهم، قم: نوید اسلام و موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
اسماعیل، عزالدین (بی‌تا). الشعر العربی المعاصر. الطبعة الثالثة، القاهرة: دارالفکر العربی.
باوره، موریس (1373). تخیل رمانتیک. فلسفه و کلام،ترجمة فرحید شیرازیان، ارغنون، شماره 20: 55-78.
براهنی، رضا ( 1371). طلا در مس. چاپ ششم ،تهران: کتاب زمان.
پرهام، سیروس (1394). رئالیسم و ضد رئالیسم. چاپ هشتم، تهران: آگاه.
ثروت، منصور (1387). آشنایی با مکتب‌های ادبی. چاپ دوم، تهران: سخن.
الجیدة، عبدالحمید (1980). فی الشعر العربی المعاصر. الطبعة الأولی، بیروت: موسسة نوفل.
چکلوسکی، پتر (1367). تعزیه هنر بومی پیشرو ایران. ترجمة داود حاتمی، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
حقیقی، منوچهر (بی‌تا). «مفاهیم واقع گرایی در ادبیات». مجله زبان و ادب، 156-164.
داد، سیما (1371). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ اول، تهران: مروارید.
سیّد حسینی، رضا (1336). مکتبهای ادبی. چاپ اول، تهران: نیل.
سیّد قطب (1427). النقد الأدبی؛ اصوله ومناهجه. الطبعة التاسعة، القاهرة، مصر: دارالشروق.
ضیایی، سیدعبدالحمید (1384). جامعه شناسی تحریفات عاشورا. چاپ اول، تهران: سپهر.
طهرانی، آقابزرگ (1403). الذریعة الی تصانیف الشیعة. جلد 11، بیروت: دارالأضواء.
عصفور، جابر (1424). الصورة الفنیة فی التراث النقدی و البلاغی عند العرب. الطبعة الأولی، القاهرة: دارالفکر المصری.
فتوحی رود معجنی، محمود (1385). بلاغت تصویر. چاپ اول، تهران: سخن.
------------------- (1390). سبک­شناسی، نظریه­ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.
کاشفی سبزواری، ملاحسین (1384). روضة الشهداء. تحقیق و تصحیح: محمود رضا افتخارزاده، چاپ اول، تهران: مدبر.
لاشین، عبدالفتاح (1418). البیان فی ضوء اسالیب القرآن. القاهرة: دارالفکر العربی.
موغلی، مرضیه (1391). امکان سنجی کشت زیتون بر اساس عوامل محیطی بااستفاده ازGIS در شهرستان بویر احمد. فصلنامه جغرافیای طبیعی، سال هفتم، شماره52، پاییز. 43-53.
نجفی، عباسی داکانی پرویز، بی نیاز فتح الله (1387). بررسی مکتب های ادبی جهان: رمانتیسم. در سرای اهل قلم، کتاب ماه ادبیات، شماره 20، 90-92.