تأثیر روایات قرآنی داستان حضرت موسی (ع) در غزلیّات بیدل دهلوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران

چکیده

سبک هندی، بستری مناسب برای رونق غزل به­شمار می­آید. عبدالقادر بیدل دهلوی با سرودن 2859 غزل، یکی از معروف‌ترین شاعران سبک هندی و پیشرو در غزل­سرایی است که به تغزّل، توسعة صوری و معنایی بخشید. تفاوت عمدة غزل‌سرایی وی با دیگر غزل­گویان بزرگ سبک هندی، جنبة توحیدی و عرفانی آثار اوست. او در غزلیّاتش به سیره و سیمای امامان و پیامبران اشاره کرده دربین آنان، تلمیح بیشتری به حضرت موسی (ع) دارد (چنان­که در قرآن نسبت به سایر پیامبران، بیشترین اشاره به موسی (ع) شده است). پژوهش تحلیلی - توصیفی حاضر نشان می‌دهد که بیدل در غزلیّاتش گاهی به نیروی صنعت اقتباس به گفت­­وگوی حضرت موسی (ع) با خداوند: ﴿لَن تَرَانِی﴾، ﴿أرِنِی﴾، ﴿إِنِّی أَنَا اللَّهُ﴾ و... پرداخته است؛ گاه به معجزات عصا، شکافتن دریا، آوردن مائدة سیر، عدس، منّ و سَلوی و... اشاره می‌کند. بیدل، شعر خویش را با اعلام قرآنی عصر موسی (ع) همچون خضر، قارون، سامری و... عجین ساخته است و به­طور مستوفایی به کوه طور، آتش طور، درخت منادی آن (شجر ایمن)، وادی ایمن پرداخته، با نگاهی نمادین، طور را سرزمین عاشقان، مظهر هردو جهان، دبستان محبّت و دانش، رمز ادب، مظهر دل، نماد خلوت و... دانسته است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

تأثیر الرّوایات القرآنیّة لقصّة النّبی موسى (ع) فی غزلیات بیدل دهلوی

نویسنده [English]

  • مالک شعاعی
أستاد مساعد فی قسم اللّغة الفارسیّة وآدابها، کلّیّة العلوم الانسانیة، فرع ایلام، جامعة آزاد الااسلامیّة، ایلام، ایران
چکیده [English]

یعتبر الأسلوب الهندی کحقل مناسب لإزدهار الغزل. عبدالقادر بیدل مع أنّ لدیه 2859 غزلاً، هو من أشهر شعراء الأسلوب الهندی وهو رائد فی إنشاد الغزل، والّذی أعطى الغزل تطوّراً صوریاًّ ومعنویاًّ. والفرق الأساسی بینه وبین شعراء الغزل الکبار الآخرین فی الأسلوب الهندی هو من النّاحیة التّوحیدیة والعرفانیّة لأعماله. وهو فی غزلیاته یشیر إلى سیرة الأئمّة والأنبیاء ومن بینهم لدیه أکثر تلمیحاً له هو النّبی موسی (ع)، کما هناک فی القرآن أشیر إلى موسى (ع) أکثر إشارة من غیره. هذا البحث التحلیلی - الوصفی یدلّ على أنّ بیدل تارة قد تناول فی غزلیاته قوّة صناعة الاِقتباس إلى مشافهة موسى النّبی (ع) مع الله: ﴿لَن تَرَانِی﴾، ﴿أرِنی﴾، ﴿إنِّی أنَا اللّهُ﴾ وغیر ذلک. وتارة یشیر إلى المعجزات: العصا، وشقّ البحر، والإتیان بمائدة الثّوم والعدس ومنّ و سَلوى وغیرها. وقد مزج بیدل أشعاره مع الشّخصیّات القرآنیّة فی عصر موسى (ع) نحو: خضر وقارون والسّامری وغیر ذلک، وقد تطّرق إلى جبل الطّور ونار الطّور والشّجرة المنادیة له (شجر أیمن) ووادی أیمن، وهو قد اعتبر الطّور أرض العشّاق، ومظهر العالمین کلیهما، ومدرسة المحبّة والمعرفة، ورمز الأدب، ومظهر القلب ورمز الخلوة وغیر ذلک.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • القرآن
  • موسى (ع)
  • بیدل و الغزلیات

عنوان مقاله [العربیة]

The Impact of Qur’anic Narrative Story of Moses’s in the Lyrics of Biddel Dehlavi

چکیده [العربیة]

The Hindi style is considered an appropriate context for the prosperity of sonnets. By composing 2859 sonnets, Bidel Dehlavi is one of the most well-known poets of Hindi style of Persian poetry and he is considered a pioneer of sonnet composition who formally and semantically expanded the style of composing sonnets. The main difference between his sonnets and those of other great sonnet composers of Hindi style is the theological and spiritual tone of his works. In his sonnets, he draws upon the lifestyle and behaviors of Imams (PBUT) and the Holy Prophets (PBUT), among which his allusion to Moses is more significant (as in the Holy Qur’an, Moses is mentioned more than any other prophet). This analytic-descriptive study shows in his sonnets, Bidel sometimes utilizes literary adaptation to refer to the conversation between Moses and Allah, “You shall not see me”, “Show me”, “I am Allah”, and so on. Sometimes he alludes to the miracles performed by Moses including his cane, splitting the sea, bringing about garlics and lentils, and peace and prosperity. Bidel intermingled his poetry with the Qur’anic characters in the era of Moses such as Khidr, Korah, Samiri, and so on, and he constantly refers to Mount Sinai, Sinai’s fire, the tree on that mountain, and the peaceful land. With a symbolic look he called Mount Sinai, the land of the lovers, the manifestation of both worlds, the school of love and kindness, the secret of decorum, the symbol of heart, the symbol of loneliness, and so on.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Qur’an
  • Comparative Literature
  • Moses
  • Bidel Dehlavi
  • Sonnets
امیری خراسانی، احمد؛ ‏محمّدرضا صرفی و عبّاس زاهدی (1396). کارکردهای داستان حضرت موسی (ع) در شعر سبک خراسانی و عراقی. پژوهش­های ادبی قرآنی دانشگاه اراک، 5 (1)، 71-100.
بیدل دهلوی، عبدالقادر (1380 الف). دیوان. تصحیح اکبر بهداروند. چاپ اول، تهران: نگاه.
---------------- (1380 ب). دیوان بیدل (غزلیّات). به­تصحیح ‏محمّدسرور مولایی. چاپ اوّل، تهران: نشر علم.
پدرام، لطیف (1381). تأملّی کوتاه در زندگی شعر و اندیشۀ بیدل. جلد ۱، تهران: یگانه.
حسینی، حسن (1376). بیدل، سپهری و سبک هندی. چاپ دوم، تهران: سروش.
الخزاعی النّیشابوری، حسین بن علی بن ‏محمّد بن احمد (1369). روض الجِنان و روح الجَنان فی تفسیر قرآن. جلد 15. به­کوشش ‏محمّدجعفر یاحقی و ‏محمّدمهدی ناصح. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی استان قدس رضوی.
دهخدا، علی­اکبر (1377). لغت­نامه. زیر نظر ‏محمّد معین و سیّد جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
رضایی اصفهانی، ‏محمّدعلی (1390). تفسیر قرآن مجید (گلچینی از تفسیر قرآن مهر همراه با ترجمه). چاپ اول، قم: نسیم حیات.
سیف، عبدالرضا (1383). موسی (ع) و پیامبران هم­عصر و بنی­اسرائیل در مثنوی معنوی. مجلّة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 170 و 171 (54 و 55)، 15-35.
شمیسا، سیروس (1385). فرهنگ اشارات ادبیات فارسی. تهران: فردوسی.
طباطبایی، سید‏محمّدحسین (1386). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمة سید‏محمّدباقر همدانی. چاپ بیست­ودوم، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن (1350). ترجمه تفسیر مجمع­البیان. ترجمة ‏محمّد مفتّح و سایر مترجمان. جلد 1، چاپ اوّل، تهران: نشر فراهانی.
عبدالباقی، ‏محمّدفؤاد (1393). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. الطّبعة العاشرة، قم: اسلامی.
لاهیجی، قطب­الدین ‏محمّد بن علی الاشکوری دیلمی (1390). تفسیر شریف لاهیجی. چاپ اوّل، تهران: علمی.
مبارک، وحید؛ الهام هامانی (1390). تحلیل تطبیقی هفت وادی عرفان با سورة حضرت یوسف و داستان شیخ صنعان. فصلنامة نقد و ادبیّات تطبیقی (پژوهش­های زبان و ادبیّات عربی)، 1 (3)، 83-103.
مرادیان قبادی، علی­اکبر؛ سیّد محمود میرزایی­الحسینی و جنّت نصری (1394). بازتاب داستان قرآنی حضرت موسی (ع) در اشعار ‏محمّدمهدی جواهری. پژوهش­های قرآنی در ادبیّات، 2 (3)، 113-138.
مکارم شیرازی، ناصر، ‏محمّدرضا آشتیانی، ‏محمّدجعفر امامی و دیگران (1386). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
نیشابوری، ابواسحاق (1392). قصص الانبیا. ترجمة حبیب یغمایی. چاپ ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
همایی، جلال‌الدّین (1371). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ هشتم، تهران: توس.