واکاوی تطبیقی کهن الگوی آب در سروده‌های لمیعه عباس عماره و فروغ فرخزاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیّات وعلوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

آب، سازه ازلی طبیعت آغاز و دربرگیرنده مفاهیم ارجمندی همچون زایش، مرگ، تطهیر، رستخیز و باروری است. این سازه دیرین آفرینش، ازدیرباز در ادیان ملل، جایگاه ویژه ‏ای داشته است؛ از افکنده شدن پهلوان در آب و حیات جاودانه یافتن وی تا خویشکاری قدسی آب و نمود آن در قالب ایزد-بانوان نگهدار سبزینه، حیات و رستخیز. آنچه نگارش جستار حاضر را به­ عنوان یک ضرورت  در ذهن نگارندگان مطرح نموده عبارت است از: بازیابی نمود کهن­ الگوی آب و جایگاه و نقش این عنصر هستی­ بخش در سروده­ های دو شاعر برجسته معاصر عربی و  فارسی، فروغ فرخزاد و لمیعه عباس عماره. در گام نخست و تحلیل شاکله و چگونگی کاربست این عنصر حیاتی در اشعار دو شاعر در گام پسین. از این­رو نظر به اینکه هیچ جستاری به صورت مستقل یا تطبیقی و میان‏رشته‏ای دربارة لمیعه عباس عماره، شاعر عراقی معاصر نگاشته نشده است. نگارندگان این جستار کوشیده­اند تا در قالب خوانشی اسطوره‏گرا، کهن‏الگوی آب را مورد بررسی قرار دهند. رهیافت فرجامین جستار پیش‏رو حکایت از آن دارد که اندیشه­ های هر دو شاعر به­ گونه ژرف و شگرفی با آب در جایگاه ارجمندترین سازه طبیعت و گاهان هستی، پیوند خورده است. با این تفاوت­ که قالب‏ها و گونه‏ های کاربست آب در سروده‏های فروغ فرخزاد، نمایانگر دگردیسی آب و نمود منفی آن در اندیشه اوست؛ درحالی که  آب و نمادینگی آن در سروده ‏های لمیعه عباس عماره، حکایت از نگرش روشن، امیدبخش و زندگی‏ آفرین شاعر نسبت به این سازه پاک ازلی دارد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative research on ancient water pattern in the poems of Lamia Abbas Omara and Forough Farrokhzad

نویسندگان [English]

  • Farzaneh Zareei 1
  • Bahar Seddighi 2
  • Ahmadreza Haidaryan Shari 3
1 PhD student in Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor of Arabic Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of mashhad, Mashhad, Iran
3 Associate Professor of Arabic language & Literature, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Water' the everlasting structure of nature' embraces the noble concepts of birth' death' purification' resurrection and fertility. This ancient structure of creation for a long time deserves a special place in the nations' religions' from the gladiator falling into the water and finding eternal life to the sacred function of water and it's appearance in the shape of goddesses' the savior of fertility' the life and the resurrection as anahita' the Iranian goddess of water and Ishtar and Aphrodite' sami and Hebrew goddesses of love and fertility.
For this reason' water has had a high frequency in contemporary Arabic and Persian literature. What necessitates writing the present article in the minds of the authors are as follows: at first the retrieval of the ancient patterns of water and the position and role of this vital element in the poetry of the mentioned poets.
Accordingly' since there is no independent or Interdisciplinary or comparative study on the contemporary Iraqi poet Lamia Abbas omara' the authors of this essay aim to review the ancient linkage of water in the form of a mythical reading;
The final approach of both poets associate profoundly and gracefully with water as the most venerable structure of nature and life poems with the difference that the applied patterns of water used in the thoughts of Forugh Farrokhzad represent the transformation of water negative image while the water symbolism in thr Lamia Abbas Omara poetry reflect the poet's clear' hopeful and lively attitudes toward this eternal' clean element.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • water
  • mythology
  • comparative literature
  • Lamia Abbas Omara
  • Forugh Farrokhzad

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة مقارنة فی النموذج البدئی للماء فی قصائد لمیعة عباس عمارة و فروغ فرخزاد

چکیده [العربیة]

الماء هو العنصر الأزلی للطبیعة الأولی ویشمل علی مفاهیم قیمة منها الولادة والموت والتطهیر والخصوبة. ولهذا العنصر القدیم للتکوین مکانة خاصة فی أدیان الأمم منذ الأزمنة الغابرة من إلقاء البطل فی الماء وخلوده بالحیاة الابدیة إلی التفاعل القدسی للماء وظهورها فی هیئة الآلهات المحافظة علی النبات والماء والبعث مثل أناهیتا، آلهة الماء الایرانیة وعشتروت وأفرودیت آلهات النبات والحبّ لدی العرب والعبرانیین. لذلک تمّ توظیف الماء علی نطاق واسع فی الأدب العربی و الفارسی المعاصر.

تکمن ضرورة انجاز هذه الدراسة لدی الباحثتین فی الخطوة الاولی فی استدعاء ظهور النموذج البدئی للماء و مکانته و دور هذا العنصر المعطیة بالحیاة فی قصائد شاعرتین کبیرتین من المعاصرین فی الأدب الفارسی و العربی هما فروغ فرخزاد و لمیعة عباس عمارة ومن ثمّ تحلیل البنیة وکیفیة استخدام هذا العنصر الحیوی فی قصائدهما فی الخطوة التالیة. فنظراً إلی أنّه لم تُکتب أیّة دراسة مستقلة او مقارنة حول لمیعة عباس عماره، الشاعرة العراقیة المعاصرة لقد حاولت کاتبتا المقال دراسة النموذج البدئی للماء فی ضوء قراءة أسطوریّة.

تشیر النتائج الحاصلة عن الدراسة إلی أنّ أفکار کلتی الشاعرتین تمتّ بصلة وثیقة بالماء فی موقف عنصر الطبیعة والکون الاکثر تبجیلا. والإختلاف فی أنّ أشکال توظیف الماء و أنواعه فی قصائد فروغ فرخزاد تمثّل استحالة الماء و رمزیّته السلبیة فی تفکیرها بینما ظهور الماء و رمزیّته فی قصائد لمیعة عباس عمارة تحکی نظرة الشاعرة الشفّافة البرّاقة المفعمة بالحیویة تجاه هذا العنصرالأبدی المقدّس.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الماء
  • الأسطورة
  • الأدب المقارن
  • لمیعة عباس عمارة
  • فروغ فرخزاد
قرآن کریم
الیاده، میرچا(1376). رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، چاپ دوم، تهران: سروش.
امیدعلی، حجت­اله(1395). دگردیسی معانی نماد درشعرنو، پژوهشنامه ادبیات معاصر ایران، دوره اول، شماره1، 35-56.
بهار، مهرداد(1377).  از اسطوره تا تاریخ، تهران: چشمه.
ترقی، گلی(1392).  بزرگ بانوی هستی، چاپ سوم، تهران: نیلوفر.
ثمودی، فرح (1387).  ایزدبانوان در ایرانباستان وهند، تهران: انتشارات آرون.
خوان ادواردو، سرلو(1388).  فرهنگ نمادها، ترجمه مهر­انگیز اوحدی، تهران: دستان.
دست غیب، عبدالعلی(1385). پری کوچک دریا، چاپ اول، تهران: آمیتیس.
رشیدیان، بهزاد(1370). بینش اساطیری در شعر معاصر فارسی، چاپ اول، تهران: گسترده.
سیاب، بدرشاکر(1974). دیوان بدر شاکر السیاب؛ ج1، بیروت: دارالعودة.
شوالیه، ژان، گربران، آلن(1384).  فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: جیحون.
شمیسا، سیروس، (1372).  نگاهی به فروغ، تهران: مروارید.
عباسی، بتول (1382). به آفتاب سلامی دوباره خواهم داد، چاپ اول، تهران: نشر علم.
عباس عماره، لمیعه(دت). البعدالاخیر، بغداد: بیت سین للکتب.
--------- (1980). لو انبأنی العرّاف، بیروت: الموسسة العربیة.
--------- (1972). یسمونه الحب، بیروت: دارالعودة.
--------- (1958). عودة الربیع، بغداد: الرابطة.
صدقة، جان(بی­تا). رموز و طقوس، دراسات فی میثولوجیا القدیمة، ریاض: الرئیس للکتب والنشر.
صدیقی، کلثوم، زارعی، فرزانه (1395). واکاوی تطبیقی اسطوره جفت گیاهی در تمـدن فارسی و عربی، کاوشنامة مطالعات تطبیقی، سال ششم، شماره 22، 115-138.
صدیقی، کلثوم (1395). خوانش اسطوره گرای تمنای جاودانگی در سروده های عبدالوهاب بیاتی، نقد ادب معاصر عربی، سال ششم، شماره 10، 167-201.
صدیقی، محمد الناصر(2012). میثولو جیا أدیان الشرق الأدنی قبل الإسلام، لبنان: جداول.
عبدالحکیم، شوقی(1982). موسوعة الفلکلور والأساطیر العربیة،  القاهرة: مکتبة مدبولی.
فرخزاد، پوران(1383).  کسی مثل هیچ کس نیست، چاپ چهارم، تهران: کاروان.
فرخزاد، فروغ(1352). عصیان، چاپ ششم، تهران: سپهر .
فرخزاد، فروغ (1372). شعر زمان ما، گردآوری: محمد حقوقی، تهران، انتشارات نگاه.
--------- (1379). دیوان اشعار فروغ فرخزاد، چاپ هفتم، تهران: مروارید.
--------- (1388). مجموعه شعر­های فروغ فرخزاد، چاپ نهم، مشهد: نیکا.
قائمی، فرزاد، قائم، ابوالقاسم، یاحقی، محمد جعفر (1388). تحلیل نقش نمادین اسطوره آب ونمودهای آن در شاهنامه فردوسی براساس روش نقد اسطوره ای؛ جستارهای ادبی، شماره165، 47-68.
قلی­زاده، خسرو(1387). فرهنگ اساطیر ایرانی، تهران: کتاب پارسه.
کوپر،جی .سی(1392). فرهنگ نمادهای آیینی، چاپ اول، تهران: علمی.
گری، جان (1378).  اساطیر خاور نزدیک، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
گلی­زاده، پروین، سعادتی افسانه، ابراهیمی مختار (1394). تحلیل ماهی یک نماد معنوی در مثنوی مولوی؛ زیبا شناسی ادبی، دوره 5، شماره 25، 167-187.
اللامی، محمد (1395). تجلیات المکان فی شعر لمیعه عباس عماره، پایان­نامه دورة کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.                                                                                                                                                                                               
نیکوبخت، ناصر، بزرگ بیگدلی، سعید، ووتی تامه، فونگ (1391). مقایسه ایزدان آب در اسطوره­های ایران و ویتنام، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، دوره8، شماره28، 141 -170.
یاحقی، محمد جعفر (1388). فرهنگ اساطیر وداستان واره ها، چاپ دوم، تهران: فرهنگ معاصر.
Reference
Neuman, Erich, (1974) The Great Mother, Princeton, New York.