حضور ابرانسان در شعر احمد شاملو و رفعت سلّام با تکیه بر مدایح بی‌صله و هکذا تکلّم الکرکدن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیّات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیّات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 استادیار گروه مطالعات زنان، پژوهشکده مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

امروزه انسان‌گرایی یکی از مهم‌ترین درون‌مایه‌های شعر جهان است. اومانیسم یا مکتب انسان‌گرایی، نگرش یا فلسفه‌ای است که اصالت را به رشد و شکوفایی انسان می­دهد و انسان را حقیقتِ وجودی همه‌چیز می­داند. طرّاح «ابرانسان»، فردریش نیچه مدّعی گذر از اومانیسم و پشت سرگذاشتن انسان به‌عنوان غایت هستی و دستیابی به مرحله‌ای بالاتر است. جستار حاضر، انسان‌گرایی و ابرانسان مبتنی بر اندیشه‌های نیچه را در شعر دو شاعر معاصر ایرانی و مصری، احمد شاملو و رفعت سلّام، به­شیوۀ تحلیلی - توصیفی بررسی کرده است تا در حوزۀ ادبیّات تطبیقی، به نسبت میان اندیشه‌های این دو شاعر با یکدیگر و با طرّاح نظریه بپردازد. ازمیان مجموعه‌های شعری این دو شاعر، دو مجموعة مدایح بی‌صله و هکذا تکلّم الکرکدن دست­مایۀ پژوهش پیش رو قرار گرفته‌اند. نتایج نشان می‌دهد که انسان شاملو در این مجموعه، از مرحلۀ انسان مبارز فراتر رفته و انسان فرزانه‌ جانشین او شده است، انسانی که دل از آسمان و تقدیر برکنده و اکنون با تکیه بر نیروهای زمینی خود و امید به آینده پیش می­رود. در شعر رفعت سلام دو مؤلّفۀ «طبیعت‌گرایی» و «محوریت انسان» پس از تعبیر «مرگ خدا» نمایان‌تر از دیگر مؤلّفه‌هاست.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

الإنسان الخارق (العملاق) فی شعر أحمد شاملو ورفعت سلّام

نویسندگان [English]

  • آمنه نادری 1
  • سهیلا صلاحی مقدم 2
  • شکوه السادات حسینی 3
1 طالبة الدّکتوراه فی فرع اللّغة الفارسیّة وآدابها، کلّیّة الآداب، جامعة الزّهراء، تهران، إیران
2 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة الفارسیّة وآدابها، کلّیّة الآداب، جامعة الزّهراء، تهران، إیران
3 أستاذ مساعد فی قسم دراسات المرأة، مرکز البحوث الاجتماعیّة، آکادیمیّة العلوم الانسانیّه والدّراسات الثّقافیّه، تهران، إیران
چکیده [English]

الإنسانیّة أو مدرسة الإنسانیّة هی المَوقف أو الفلسفة الّتی تعطی الأصالة للتّنمیة البشریّة وازدهارها ویعتبر الإنسان حقیقة وجودیّة لکلّ شیء. الإنسانیّة هی الآن واحدة من أهمّ موضوعات الأدب والفنّ المعاصرین وبخاصّة الشّعر العالمی. یدّعی مصمّم فکرة الإنسان الخارق (العملاق)، فریدریش نیتشه، بأنّ هذا المخلوق یتجاوز الإنسانیّة ویمرّ بالبشر باعتباره نهایة الوجود، إلى مرحلة أعلى. یسعى هذا المقال إلى استکشاف إنسانیّة الفکر النیتشانی وخارقیته من خلال عدسة الأدب المقارن المبنی على مدرسة الوحدة للفکر الإنسانی (وتسمّى المدرسة الأمریکیة)، دراسة شعر الشّاعرین الإیرانی والمصری المعاصرین، أحمد شاملو ورفعت سلّام. مجموعتا القصائد الّتی تمّ البحث فیهما فهما هکذا تکلّم الکرکدن لرفعت سلّام و مدایح بی‌صله لأحمد شاملو. فالإنسان فی شعر شاملو یتجاوز مرحلة الإنسان المناضل وحلّ الإنسان الحکیم محلّه؛ الّذی یتخلّی عمّا فی السّماء وعمّا یقتضیه القدر ویجتاز طریقه معتمدا علی قدرتها المادّیة آملا للمستقبل، کما یعکس شعر رفعت سلّام المواصفات الحقیقیّة الّتی ینسبها إلی الإنسان الخارق ومن أهمّ هذه المواصفات: النّظرة الطبیعیّة ومرکزیّة الإنسان بعد مقولة (موت الإله).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • الإنسَانِیّةُ
  • نیتشه
  • الإنسان الخارق
  • أحمد شاملو
  • رفعت سلّام

عنوان مقاله [العربیة]

Presence of Super Human in Shamloo’s and Raf’at Salam’s Poems due to Biseleh va Hakaza Takalam al Karkadan Sermons

چکیده [العربیة]

Today, humanism is one of the most important themes in world poetry. Humanism or the school of humanism is an attitude or philosophy that gives originality to the growth and prosperity of man and it considers man as the existential truth of everything. The creator of "Superman", Friedrich Nietzsche, claims the transition from humanism and leaving man behind as the goal of existence and reaching higher levels. The present article examines humanism and superhumanism based on Nietzsche's ideas in the poetry of two contemporary Iranian and Egyptian poets, Ahmad Shamloo and Raf’at Salam, in an analytical-descriptive way, in the field of comparative literature, in relation to the ideas of these two poets that deal with the theory of creator. Among the collections of poems of these two poets, two collections of unblemished praises Biseleh va Hakaza Takalam al Karkadan Sermons have been the subject of research. The results show that the man included in this series has gone beyond the stage of a fighting man and it has been replaced by a wise man, a man who has lost his heart from heaven and he is now relying on his earthly forces and hope for the future. In Raf’at Salam's poem, the two components of "naturalism" and "human orientation" are more prominent than the other components after the interpretation of "God's death".

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Comparative Literature
  • Humanism
  • Nietzsche
  • Superman
  • Ahmad Shamloo
  • Raf’at Salam
آفرینی، یوسف (1391). نیچه و درام پست‌مدرن. تهران: آوای دانش‌گستر.
احمدی، بابک (1377). معمّای مدرنیته. تهران: مرکز.
پورعظیمی، سعید (1396). من بامدادم سرانجام. چاپ اوّل، تهران: هرمس.
الجوهری، حاتم (2015). هکذا تکلّم الکرگدن.متوالیة شعریّة. القاهرة: الهیئة العامّة لقصور الثّقافة.
حسین­پور چافی، علی (1384). جریان­های شعری معاصر فارسی. چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
سلاجقه، پروین (1395). امیرزادۀ کاشی­ها. چاپ چهارم، تهران: مروارید.
سلّام، رفعت (2010). بحثا عن الشعر. القاهرة: الهیئة العامّة لقصور الثّقافة.
---------- (2012). هکذا تکلّم الکرکدن. القاهرة: الهیئة المصریّة العامّة للکتاب.
---------- (2014). دیوان رفعت سلّام. القاهرة: الهیئة المصریّة العامّة للکتاب.
سوفرن، پیر ابر (1388). زرتشت نیچه. ترجمة بهروز صفدری. تهران: بازتاب نگار.
شاملو، احمد (1382). مجموعه آثار. چاپ چهارم، تهران: نگاه.
ضیمران، محمّد (1388). نیچه پس از هیدگر، دریدا و دلوز. تهران: هرمس.
عبدالسلّام، محمّد سمیر (2012). الانتاجیة الجمالیة للتعدّد والاختلاف فی دیوان هکذا تکلّم الکرکدن. القاهرة: الهیئة العامة لقصور الثّقافه.
عبود، عبده (1999). الأدب المقارن؛ مشکلات وآفاق. دمشق: اتّحاد الکتّاب العرب.
کاپلستون، فردریش (1393). تاریخ فلسفه. تهران: علمی فرهنگی.
مجابی، جواد (1377). شناخت­نامة احمد شاملو. چاپ دوم، تهران: قطره.
مختاری، محمّد (1392). انسان در شعر معاصر. چاپ چهارم، تهران: توس.
مک دنیل، استنلی (1383). شرح افکار و آثار برگزیده نیچه. ترجمۀ محمّد  بقایی. چاپ اوّل، تهران: اقبال.
ملکی، سمیه (1392). انسان در تفکر نیچه. چاپ اول، تهران: غرب اسکنر.
مورینو، آنتونیو (1376). یونگ خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. چاپ اوّل، تهران: مرکز.
نیچه، فردریش (1392). چنین گفت زرتشت. ترجمۀ داریوش آشوری. چاپ سی و سوم، تهران: آگه.
--------- (1374). آنک انسان، ترجمة رؤیا منجم. چاپ دوم، تهران: فکر روز.
نیوهاوس، مارتین جی (1383). فریدریش نیچه. تهران: ماهی.
ولک، رنه (1978). مفاهیم نقدیه، ترجمة محمّد  عصفور. کویت: المجلس الوطنی للثّقافه والآداب.
یونگ، کارل گوستاو (1392). سمینار یونگ دربارۀ زرتشت نیچه. ترجمۀ سپیده حبیب. چاپ هفتم، تهران: قطره.