دغدغه‌های سیاسی در شعر بدر شاکر سیّاب و مهدی اخوان ثالث

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

اصطلاح «نوستالژی» یا همان «غم­غربت» و «دلتنگی» در دوره­ی معاصر و به دلیل رویدادهای سیاسی و اجتماعی، رنگی دیگر به خود گرفته است. سیّاب و اخوان ثالث، به دلیل مواجه شدن با ناکامی­های سیاسی مشترک، نوعی دلتنگی سیاسی در سروده­های آن دو سایه افکنده است؛ و ناامیدی سیاسی، از بن­مایه­های اصلی شعر این دو سراینده به حساب می­آید. استفاده از نمادهای طبیعی و اسطوره­ها، از ابزارهای دو شاعر در ترسیم نوستالژی سیاسی است. آن دو اسطوره­ را از فضای اسطوره­ای خود خارج نموده و به عنوان نمادی تأثیرگذار در صحنه­ی سیاسی و اجتماعی، از آن بهره گیرند. پناه بردن به آرمانشهر، از دیگر ابزارهای دو شاعر برای کاستن از دغدغه­های سیاسی خویش است. افزون بر آن، احساس شکست و نومیدی سیاسی در شعر اخوان، نمود بارزتری نسبت به شعر سیّاب دارد؛ اما در نهایت، هر دو شاعر، نگاهی امیدوارانه به فردایی بهتر و روشن­تر دارند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

النوستالیجیا السیاسیة فی شعر بدر شاکر السیّاب ومهدی أخوان ثالث

چکیده [English]

 أخذ مصطح النوستالیجیا، الّذی یعبّر عنه بالاغتراب والتضایق، اکتسب لوناً جدیداً إثر الأحداث السیاسیة والاجتماعیة التی مرّ بها فی الآونة الأخیرة من العصر الحدیث. لقد خیّم علی شعر السیّاب وأخوان ثالث، نوعٌ خاصٌ من النوستالیجیا وهو الاغتراب السیاسی الذی یُعتبر مکوّناً من مکوّنات شعرهما، وذلک عبر الإخفاقات والهزائم السیاسیة التی واجهاها أثناء تجاربهما السیاسیة. ویُذکر أنّ توظیف عناصر الطبیعة والأساطیر آلیةٌ أساسیة من آلیات الشاعرینِ للتعبیر عن النوستالیجیا السیاسیة التی یعیشانها.لقد نجح الشاعران فی إخراج الأسطورة من کونها أسطورة خرافیة بعیدة عن واقع الحیاة إلی رمزٍ حیّ مؤثّر علی ساحة السیاسیة والاجتماعیة. أضف إلی ذلک، أنّ لکلّ من الشاعرین مدینة الحلم یلجأ إلیها تخفیفاً عن همومه وآلامه. ثم أنه من الملاحظ أنّ الأحلام والآمال فی شعر أخوان ثالث أبرز منها فی شعر السیّاب، مهما یکن، فإن الشّاعرین یتطلّعان فی نهایة المطاف إلی مستقبل مشرق وغدٍ أفضل، تبلور وتجلّی فی أشعارهما.  
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیة: بدر شاکر السیّاب
  • مهدی أخوان ثالث
  • النوستالیجیا السیاسیة
  • أدب المقارنة
الف. کتاب­ها
1. اخوان ثالث، مهدی (1369ه.ش)؛ آخر شاهنامه، چاپ نهم، تهران، مروارید.
2. ......................... (1382ه.ش)؛ از این اوستا، چاپ دوازدهم، تهران، مروارید.
3. ........................ (1383ه.ش)؛ ارغنون، چاپ سیزدهم، تهران، مروارید.
4. ....................... (1385ه.ش)؛ زمستان، چاپ دهم، تهران، مروارید.
5. احمدپور، علی (1374ه.ش)؛ رمز و رمز گرایی در اشعار مهدی اخوان ثالث، چاپ اوّل، مشهد، ترنج.
6. ألف لیلة و لیلة (1998م)؛ ج2، بیروت، دارالکتب العلمیة.
7. براهنی، رضا (1371ه.ش)؛ طلا در مس، ج2، تهران، ناشر: نویسنده.
8. بلاطه، عیسی: (2007م)؛ بدر شاکر السیاب؛ حیاته و شعره، الطبعة السادسة، بیروت، المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
9. بلحاج، کاملی (2004م)؛ أثر التراث الشعبی فی تشکیل القصیدة العربیة المعاصرة، الطبعة الأولی، دمشق، اتّحاد الکتّاب العربی.
10. الجندی، عاصم (1993م)؛ بدر شاکر السیاب؛ شاعر المأساة و الحداثة، الطبعة الأولی، بیروت، دار المسیرة.
11. حقوقی، محمد (1380ه.ش)؛ مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران، چاپ پنجم، تهران، نشر قطره.
12. داود البصری، عبدالجبار (1406م)؛ بدر شاکر السیاب، رائد الشعر الحرّ، الطبعة الثانیة، بغداد، دار الشؤون الثقافة العامة.
13. دستغیب، عبدالعلی (1373ش)، نگاهی به مهدی اخوان ثالث، چاپ اول، تهران، مروارید.
14. دیکسون کندی، مایک (1385ه.ش)؛ دانشنامه اساطیر یونان و روم، ترجمه: رقیه بهزادی، چاپ اوّل، تهران، طهوری.
15. راضی جعفر، محمد (1999م)؛ الاغتراب فی الشعر العراقی المعاصر؛ مرحلة الرُّواد، الطبعة الأولی، دمشق، اتّحاد الکتّاب العرب.
16. رجائی، نجمه (1381ه.ش)؛ اسطوره­های رهایی، چاپ اول، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
17. سلوم، داوود (1962م)؛ الأدب المعاصر فی العراق؛ 1938-1960م، الطبعة الأولی، بغداد، مطبعة المعارف.
18. السیاب، بدر شاکر (2000م)، الأعمال الشعریة الکاملة، الطبعة الثالثة، بغداد، دارالحریة للطباعة و النشر.
19. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380ش)، شعر معاصر عرب، چاپ اول، تهران، انتشارات سخن.
20. ..................................... (1380ه.ش)؛ ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چاپ اوّل، تهران، سخن.
21. الضاوی، احمد عرفات: (1384ه.ش)؛ کارکرد سنت در شعر معاصر عرب، ترجمه؛ سیدحسین سیدی، چاپ اول، مشهد، دانشگاه فردوسی.
22. عباس، احسان (1384ه.ش)؛ رویکردهای شعر معاصر عرب، ترجمه؛ حبیب الله عباسی، چاپ اوّل، تهران، سخن.
 23. ......................(1992م)؛ السیاب دراسة فی حیاته و شعره، الطبعة الأولی، بیروت، مؤسسة العربیة. 
24. کفافی، محمد عبدالسلام (1382ه.ش)؛ ادبیات تطبیقی، ترجمه­؛ سیدحسین سیدی، چاپ اوّل، مشهد، به نشر.
25. لنگرودی، شمس (1377ه.ش)؛ تاریخ تحلیلی شعر نو، چاپ اول، تهران، مرکز.
26. مختاری، محمد (1372ه.ش)؛ انسان در شعر معاصر، تهران، توس.
27. نعمان، خلف­رشید (1426ه.ق)، الحزن فی شعر بدر شاکر السیاب، الطبعة الأولی، بیروت، دارالعربیة للموسوعات.
28. وهبة، مجدی؛ کامل المهندس (1979م)؛ معجم المصطلحات العربیة فی اللغة و الأدب، الطبعة الأولی، بیروت.
29. یوسفی، غلامحسین (1374ه.ش)؛ چشمه روشن، چاپ ششم، تهران، علمی و فرهنگی.
ب. مجله­ها
30. آل بویه، عبد العلی (1389ه.ش)؛ از یوش تا جیکور، نشریه ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دوره جدید، سال اول، ش2، صص 1-16.
31. رضایی، احمد (1387ه.ش)؛ نوستالژی، دلتنگی و حسرت عارفانه در شعر سال­های نخستین پس از جنگ تحمیلی، کتاب ماه ادبیات، شماره 22/ پیاپی 136، ص42-46.
32. سلیمی، علی؛ صالحی، پیمان (1390ه.ش)؛ خوانش­های متفاوت از افسانه­ سندباد در شعر معاصر عربی، فصلنامه لسان مبین، دانشگاه بین­المللی امام خمینی قزوین، سال دوم، دوره جدید، ش4، صص 25-43.
33. .......................................... (1390ه.ش)؛ «بررسی تطبیقی اسطوره سندباد در شعر بدر شاکر السیاب و خلیل حاوی»، مجله زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد، ش4، صص77-93.
34. شفیعی کدکنی، محمدرضا (بی­تا)؛ از این اوستا، راهنمای کتاب، سال9، ش1، صص57-61.
35. عباس­آباد، یوسف­عالی ( 1387ه.ش)؛ غم غربت در شعر معاصر، نشریه گوهر گویا، دانشگاه اصفهان، سال دوم، شماره 6. صص77-93.