نقد اجتماعی رمان برّه گمشده راعی (هوشنگ گلشیری) و سروده حفّار القبور (بدر شاکر السّیّاب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشکدة زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

نقد اجتماعی ادبیّات که آثار ادبی را روبنا و محصول امور زیربنایی مادّی می­داند، انعکاس مبتکرانة واقعیّت اجتماعى را وجه ممیزّة اثر ادبی می­داند. هوشنگ گلشیری نویسندة ایرانی، منسوب به حزب توده و بدر شاکر السّیّاب، شاعر عراقی جوان و نوگرای منسوب به کمونیسم، آثار فراوانی دارند که در حوزة نقد اجتماعی ادبیّات قابل ­بررسی است. ابتدا نقد جامعه­شناسی ادبیّات و مبانی آن، به­طور اجمالی تعریف شده؛ سپس با تکیه­ بر مبانی مکتب تطبیقی روسی و روش توصیفی - تحلیلی، رمان برّة گمشدة راعی اثر هوشنگ گلشیری و حفّار القبور سرودة بدر شاکر السّیّاب از دیدگاه نقد اجتماعی ادبیّات بررسی شده است. نتایج پژوهش، بیانگر این است که نویسنده و شاعر یادشده، صرف نظر از فاصلة زمانی - مکانی و باوجود تفاوت در دیدگاه و سلیقة فردی، به­دلیل تجربة شرایط یکسان، تکیه بر بیداری و آگاهی طبقاتی را به­مثابة راهکارهایی برای برون­رفت از مشکلات در پیش­گرفته­اند. گلشیری نیز با استفاده از گفتگوی کارناوالی و سیّاب با تکیه بر لایه­های متفاوت شعر نو، افزون بر نقد نظام سرمایه­داری و نمودهای آن؛ ازجمله استعمار و استثمار، آن­ها را مسبّب مشکلاتی همچون جنگ، بحران­های فردی - اجتماعی، فقر طبقات فرودست و استبداد داخلی حکومت­ها دانسته­اند که ادیبان را از نوید به آینده­ای روشن بازداشته است.

 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

النّقد الاجتماعی لروایة برّه گمشده راعی (هوشنج کلشیری) وأنشودة حفّار القبور (بدر شاکر السّیّاب)

نویسندگان [English]

  • حسن نجفی 1
  • سردار إصلانی 2
1 طالب الدّکتوراه فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیّة اللّغات الأجنبیة، جامعة إصفهان، إصفهان، إیران
2 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیة اللّغات الأجنبیّة، جامعة إصفهان، إصفهان، إیران
چکیده [English]

بما أنّ النّقد الإجتماعی للأدب یعتقد بأنّ العمل الأدبی لیس إلّا نتیجة للبــنیـة التـّحتـیّة وقضایا مادّیة، یعتبرُ الالتزام بالقضایا الاجتماعیة وإنعکاس الواقع فی الأعمال الأدبیة مؤشرا مــمیــزا للعمل الأدبی. لکلّ من هوشنج کلشیری ککاتب إیرانی ینتمی إلی حزب توده وبدرشاکر السّیّاب الشّاعر العراقی المتجدّد المنتمی إلی الحزب الشّیوعی، أعمال عدیدة جدیرة بالدّراسة والـمعالـجة من منظار النّقد الإجتماعی للأدب. فی بدایة الأمر نستعرض نبذة عن نظریّة النّقد الاجتماعی للأدب ومبادئها ثمّ نستخدم المنهج الوصفی لـدراسة روایة «برّه گمشده راعی» لهوشنج کلشیری وأنشودة حفّار القبور لبدر شاکر السّیّاب من منظار النّقد الاجتماعی للأدب متّـکئین علی مبادئ المدرسة السّلافیة للأدب المقارن. نتائج البحث تشیر إلی أنّ کلشیری والسّیّاب علی الرّغم من اختلاف الـرّؤیــة وعدم وجود أیّة علاقة بینهما بسبب بُعد الـمسافة والوقت والـمکان، قد اتّـــخذا الاعتماد علی الیقظة والوعی الطبقی کحلول للتّخلص ومکافحة المشاکل الاجتماعیّة نتیجة تجربة الظّروف السیاسیّة والاجتماعیّة المشترکة فی ایران والعراق. هذا وأنّ کلشیری قد إستخدم الحوار الکرنفالی والسّیّاب اتّکأ علی مستویات الشّعر الجدید المختلفة لینتقد کلّ منهما النّظام الرّأسمالی بمظاهره المختلفة نحو الاستعمار والاستغلال، حیث یعتقدان أنّ هذا النّظام یسبّب مشاکل عدیدة نحو: الحرب، الأزمات الفردیّة والاجتماعیّة، الفقر والاستبداد. ممّا منع الأدیبَین من بشارة مستقبل مشرق.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • النّقد الاجتماعی
  • هوشنج کلشیری
  • بدر شاکر السّیّاب
  • برّه گمشده راعی
  • حفّار القبور

عنوان مقاله [العربیة]

Social Criticism of the Novel, Raei’s Lost Lamb (Houshang Gholshiri( and the Poem Haffar al-Ghobour (Badr Shaker al-Siyab(

چکیده [العربیة]

The social critique of literature, which concerns with the literary works is the superstructure and the product of material infrastructure which considers the creative reflection of social reality as the distinguishing feature of literary work. Houshang Gholshiri, Iranian writer dedicated to Toudeh Party, as well as Badr Shaker al-Siyab, young Iraqi poet with tendencies towards the Communist party, have got numerous works that deserve to be investigated from the analytical lens of literary social criticism. First, we shall dedicate some space to a brief overview of social criticism of literature. Then, based upon the Russian comparative school and descriptive-analytical methodology, we shall embark upon analyzing Gholshiri's novel Raei’s Lost Lamb and Al-Sayab's poem "Haffar al-ghobour" from the perspective of literary social criticism. The results indicate that the author and the poet, regardless of the time-space distance and despite differences in personal views and tastes, due to the experience of the same conditions, rely on awakening and class awareness as solutions to the problems that have been proposed. Golshiri also uses the carnavalistic conversation and Siyab, relying on the different layers of modern poetry, in addition to criticizing the capitalist system and its manifestations; Colonialism and exploitation, for example, have caused the problems such as war, individual-social crises, poverty in the lower classes, and the internal tyranny of governments that have kept writers from promising bright futures.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Comparative Literature
  • Social Criticism
  • Houshang Gholshiri
  • Badr Shaker al-Siyab
  • Raei’s Lost Lamb
  • Haffar al-Ghobour
آجیلی، هادی (1397). جهانی­شدن تکثّر هویّتی و نسبت آن با جامعة ایرانی معاصر. جستارهای سیاسی معاصر، (9)، 1-26.
ارشاد، فرهنگ (1391). کندوکاوی در جامعه­شناسی ادبیّات. تهران: آگه.
افضلی، علی؛ نسترن گندمی و مهدخت نبوی (1397). در جستجوی خویشتن، واکاوی بحران هویّت در رمان ساقة بامبو براساس نظریّة اریکسون. مجلّة انجمن ایرانی زبان و ادبیّات عربی، 14 (47)، 97-116.
بیگدلی، علی (1368). تاریخ سیاسی و اقتصادی عراق. چاپ اوّل، تهران: میراث ملل.
تسلیمی، علی (1388). نقد ادبی: نظریّه­های ادبی و کاربرد آن­ها در ادبیّات فارسی. چاپ دوم، تهران: کتاب آمه.
الرّویلی، میجان، سعد البازغی (2002). دلیل النّاقد الأدبی. الطّبعة الثّالثة، مغرب: دار البیضاء.
زرّین­کوب، عبدالحسین (1372). آشنایی با نقد ادبی. چاپ دوم. تهران: سخن.
زکی، احمد کمال (1973). النّقد الأدبی الحدیث أصوله واتّجاهاته. مصر: الهیئة المصریّة العامّة للکتاب.
ساچکوف، بوریس (1362). تاریخ رئالیسم، پژوهشی در ادبیّات رئالیستی از رنسانس تا امروز. ترجمة محمّدتقی فرامرزی. تهران: تندر.
السّیّاب، بدر شاکر (2012). أنشودة المطر. القاهره: مؤسّسة هنداوی للنّشر.
صمیمی، نیلوفر (1385). شیئی­شدگی از لوکاچ تا هابرماس. مجلّة راهبرد، (41)، 223-234.
عبّاس، احسان (1972). بدر شاکر السّیّاب دراسة فی حیاته وشعره. الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الثّقافة.
عبدالحمید الموسی، أنور (2011). علم الإجتماع الأدبی. الطّبعة الأولی، بیروت: دار النّهضة العربیّة.
عنبتاوی، دلال حسین (2016). بدر شاکر السّیّاب قراءة أخری. الطبّعة الأولی، عمان: دار الأزمنة للنّشر والتّوزیع.
قصی، الحسین (2009). سوسیولوجیة الأدب دراسة الواقعة الأدبیّة علی ضوء علم الإجتماع. بیروت: دار البحار.
کاریگن، پیتر (1393). بتوارگی کالاها: مروری بر برخی پیامدهای سرمایه­داری و تأثیر آن بر رفتار انسان­ها. ماهنامه سوژه سبک زندگی، ترجمة سیّد محمّدجواد سیّدی، (81)، 40-69.
گلدمن، لوسیان (1376). جامعه، فرهنگ و ادبیّات. ترجمة محمّدجعفر پوینده. تهران: چشمه.
گلشیری، هوشنگ (2536). برّة گمشدة راعی. چاپ اوّل، تهران: فردوس.
لانگریک، استیون همزلی (1376). تاریخ سیاسی اجتماعی و اقتصادی عراق 1900-1950. ترجمة علی درویشی. مشهد: آستان قدس رضوی.
لوکاتش، جورج (2006). دراسات فی الواقعیة. ترجمة دکتر نایف بلّوز. الطّبعة الرّابعة. بیروت: مجد.
مرادی، علیرضا (1394). استوارت هال و مسئلة بحران هویّت. فصلنامة جامعه فرهنگ و رسانه، 4 (14)، 101-120.
نراقی، احسان (1379). علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن. تهران: فرزان روز.
نریمانی، عارف، محمّدعلی پرغو (1396). استعمار وهژمونی آن: نگاهی به نظام بازنمایی غرب. غرب­شناسی بنیادی، 8 (1)، 105-126.
نیچه، فردریش ویلهلم (1381). غروب بت­ها. ترجمة داریوش آشوری. تهران: آگه.