سبک‌شناسی تطبیقی «نکیر و منکر» ملک الشّعرای بهار با «شورشی در جهنّم» صدقی زهاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

سبک­شناسی تطبیقی با مقایسه ساختار متنی و فرامتنی دو متن مبدأ و مقصد، میزان همسانی­ها و ناهمسانی­های سبکی هر دو را نشان می­دهد. در این نوع پژوهش، نوع دریافت مترجم از متن اصلی، میزان موفقیتش به عنوان واسطۀ انتقال سبک اصلی نویسنده، میزان تصرّف وی در سطوح زبانی، ادبی و فکری متن اصلی، تأثیر جامعۀ گیرنده بر ترجمه و گاهی میزان پذیرش جامعۀ مقصد ارزیابی می­شود. ملک الشّعرای بهار در قصیده­ای با عنوان «نکیر و منکر» بخش آغازین قصیدۀ «ثورة فی الجحیم» زهاوی را به زبان فارسی برگردانده است. ویژگی­های همگن و ناهمگن متن ترجمه شده و متن اصلی کدام است؟ این مقاله می­کوشد با روش تحلیلی - توصیفی و سنجش سبکی دو متن یادشده، به این پرسش پاسخ دهد. اگرچه بهار می­کوشد از سبک اصلی دور نشود، امّا به دلایلی، مانند بافت اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و یا ایدئولوژی­های غالب دو ملت عراق و ایران، نوع درک و خوانش بهار از قصیدۀ اصلی و هم­سویی اندیشه­های وی با زهاوی، دگرگونی­های فراوانی در ترجمۀ این قصیده چه در سطح زبانی و چه زیبایی­شناختی ایجاد کرده که آن را به تألیف و اقتباس نزدیک­تر کرده است تا ترجمه.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

المقارنة الأسلوبیة بین ترجمة قصیدة «نکیر و منکر» لـ ملک الشّعرا بهار و «ثورة فی الجحیم» للزهاوی

چکیده [English]

المقارنة الأسلوبیة مجال جدید لدراسات الترجمة حیث یعتبر بحثا من البحوث المقارنیة فی الأدب المقارن مرکّزا دراساته علی بنیة النص ومیتا النص لکشف التغیّرات البنیویة فی النص المترجَم مقارنة مع اسلوب النص الاصلی ومدی تصرّفات المترجِم فی الاسلوب کوسیط مثمر.
     قد ترجم ملک الشّعرا بهار الجزء الأوّل من قصیدة «ثورة فی الجحیم» للزهاوی الی الفارسیة ترجمة منظومة فی قصیدة معنونة بـ «نکیر و منکر» ومع أنّه بذل کل جهده لئلا یبتعد عن اسلوب النص الأصلی لکنه خلق العدید من التغیّرات لأسباب کثیرة فی المستوی اللغوی والجمالی والفکری للقصیدة حیث صار عمله أقرب الی التألیف والاقتباس منه الی الترجمة. والعوامل الّتی ادّت ببهار لهذه التغییرات ترجع الی البنیة الإجتماعیة والثقافیة والسیاسیة للشعبین العراقی والإیرانی؛ واختلاف تلقّی الشاعر الإیرانی من النّص المتأثّر بإیدیولوجیاته؛ واسلوب تلقی ملک الشّعرا من النص الأصلی وفهمه منه؛ وکذلک توافقه مع الزّهاوی فکریا. من هذا المنطلق رغم التزام بهار باسلوب «ثورة فی الجحیم» الرئیسی، فقد غیر المستوی اللغوی والجمالی للنص وقام بتغییر میتا النص کالرموز والتناصّ حیث تبدلت البنیة التهکمیة لقصیدة ثورة فی الجحیم الی البنیة الحکمیة والارشادیة لنکیر ومنکر عند بهار.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: المقارنة الأسلوبیة
  • قصیدة نکیر و منکر لبهار
  • ثورة فی الجحیم للزهاوی
  • · قرآن کریم

1. بهار، محمّد تقی (1358)؛ دیوان اشعار، چاپ چهارم، جلد اوّل، تهران: سپهر.

2. الریحانی، امین (1957)؛ قلب العراق (رحلات وتاریخ)، بیروت: دار الجیل.

3. زرّین­کوب، عبدالحسین (1370)؛ با کاروان حلّه، چاپ ششم، تهران: علمی.

4. الزّهاوی، جمیل صدقی (1972)؛ دیوان الأشعار والأوشال، المجلد الأولی، بیروت: دار العودة.

5. ساجدی، طهمورث (1386)؛ از ادبیّات تطبیقی تا نقد ادبی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.

6. شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1388)؛ موسیقی شعر، چاپ یازدهم، تهران: آگه.

7. صفوی، کورش (1385)؛ هفت گفتار دربارۀ ترجمه، چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز کتاب ماد.

8. عبود، عبده (1995)؛ هجرة النّصوص دراسات فی الترجمه الأدبیة والتبادل الثقافی، منشور إتحاد الکتّاب العرب.

9. غنیمی هلال، محمّد (بی­تا)؛ دور الأدب المقارن فی توجیه دراسات الأدب العربی المعاصر، نهضة مصر للطّبعة والنّشر والتوزیع.

10. قاسمی، حسن (1383)؛ صور خیال در شعر مقاومت، چاپ اوّل، تهران: فرهنگ گستر.

11. گنتزلر، ادوین (1380)؛ نظریه­های ترجمه در عصر حاضر، ترجمۀ علی صلح­جو، تهران: هرمس.

12. ناجی، هلال (1963)؛ الزّهاوی ودیوانه المفقود، القاهرة: دار العرب للبستانی.

ب: پایان­نامه

13. علی­نژاد چمازکتی، فاطمه (1385)؛ گفتمان قصیدۀ «ثورة فی الجحیم» جمیل صدقی زهاوی، به راهنمایی: دکتر فرامرز میرزایی، دانشگاه بوعلی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی.

ج: مجلّه­ها

14. ابوالحسین، هیام (1408)؛ «الدّراسات: عندما تتحول الترجمه الی ابداع قراءة فی النّقد الجدید لمسرحیة «رومیو وجولییت»» تعریب الدکتور محمّد عنانی، ابداع، السنه الرابعة 1406، العدد 4.

15. أدهم، إسماعیل أحمد (1937)؛ «جمیل صدقی الزهاوی، شاعر العراق العالم الفیلسوف فی رأی الناقدین»، مجلة الرسالة، http//www.noormags.com

16. انوشیروانی، علیرضا (1391)؛ «ادبیّات تطبیقی و ترجمه­پژوهی»، ویژه­نامۀ نامۀ فرهنگستان (ادبیّات تطبیقی)، سال سوّم، شماره یک، صص 7-25.

17. باسنت، سوزان (1390)؛ «از ادبیّات تطبیقی تا ترجمه­پژوهی»، ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ صالح حسینی، سال دوّم، شمارۀ یک، صص 71-99.

18. ---------- (1391)؛ «معرفی و نقد کتاب: ترجمه­پژوهی»، ادبیّات تطبیقی،گردآورنده: مصطفی حسینی، شمارۀ سوّم، سال اوّل، صص 134-138.

19. داوودیان، محمّدحسن (1388)؛ «نقدی زیباشناسانه بر شعر «مرثیۀ» اخوان ثالث»، کتاب ماه ادبیّات، شمارۀ 29 (پیاپی 143)، صص 32-35.

20. دیلکو، نازلی (1389)؛ «فواصل ناپیمودنی در فرآیند ترجمه»، کتاب ماه ادبیّات، شمارۀ 155، صص 69-73.

21. سجودی، فرزان و فرناز کاکه خانی (1390)؛ «بازی نشانه­ها و ترجمۀ شعر»، دوفصلنامۀ علمی - پژوهشی
زبان­پژوهی دانشگاه الزهرا (س)
، سال سوّم، شماره پنجم، صص 133-153.

22. السّید، غسان (2007)؛ «الترجمه الأدبیة والأدب المقارن»، مجلة جامعه دمشق، المجلد 23، العدد الأوّل، صص 61-82.

23. سیدی، سید حسین (بی­تا)؛ «بررسی تطبیقی نظریۀ ادبی نیما و نازک الملائکه»، چیستی ادبیّات تطبیقی، نقد مفهومی، صص 1-20.

24. علافچی، جواد (1381)؛ «نظریه­های ترجمه در عصر حاضر»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شماره 60، صص 80-85.

25. محمّدی، ابراهیم؛ حبیب­الله عباسی و نعیمه غفارپور صدیقی (1391)؛ «بررسی تطبیقی نظریۀ شعری محمّد تقی بهار و ابراهیم عبدالقادر مازنی»، فصلنامۀ علمی-پژوهشی نقد ادبی، سال پنجم، شماره 20، صص 94-171.

26. میرقادری، فضل‌اللّه و حسین کیانی (1390)؛ «نظریة التلقی فی ضوء الأدب المقارن»، مجلة الجمعیة العلمیة للغةالعربیة وآدابها، فصلیة محکمة، العدد 18، صص 1-21.

27. نجفی، ابوالحسن و احمد سمیعی (بی­تا)؛ «پاره­های موزونِ گلستان سعدی»، باب دوّم در اخلاق درویشان، نامۀ فرهنگستان، سال اوّل، شمارۀ 3، صص 98-137.