نقد و بررسی برگردان‌های بلاغی در ترجمه عربی شعر حافظ از صلاح الصّاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشکدة الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

بی­شک هرکدام از ترجمه‌های عربی شعر حافظ، نکات مثبت و منفی متعدّدی دارد که در مطالعات تطبیقی ادب فارسی و عربی، موضوع قابل ملاحظه‌ای است. در عین حال، هرکدام از این ترجمه‌ها، ارزش خاصّ خود را دارد و در جای خود، شایان احترام است؛ امّا با توجّه به دشواری­های ترجمه، به­ویژه در شعر، اینک این پرسش پیش روی ماست که آیا ترجمه­های عربی، ازجمله ترجمة صلاح الصّاوی توانسته است از عهدة انتقال ظرافت‌های زبانی و ژرفای معانی شعر حافظ برآید. در نوشتار پیش رو که به­روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است، در پی پاسخ به پرسش یادشده، نمونه‌هایی از شعر حافظ در ترجمة «الصّاوی» به‌مثابة جامعة آماری بررسی شد. ازآنجاکه الصّاوی حدود سه دهه در ایران زندگی کرده و با شخصیّت­های علمی ایرانی همکاری داشته است، پیش‌فرض این بود که وی از آشنایی کافی با زبان فارسی برخوردار بوده و توانسته است ترجمة کم­نقص و برابری را انجام دهد؛ امّا با این پژوهش، مشخّص شد که الصّاوی با اینکه تمام تلاش خود را در انجام ترجمة شعر حافظ به بهترین شکل آن مبذول داشته است، در بازتاب دقیق عناصر بلاغی و تصویرهای خیال‌انگیز آن ناتوان بوده و نتوانسته است حقّ مطلب را به‌خوبی ادا کند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

دراسة ونقد الجوانب البلاغیة فی التّرجمة العربیّة لشعر حافظ للمترجم صلاح الصاوی

نویسنده [English]

  • غلامرضا کریمی فرد
أستاذ مشارک فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیة الإلهیات و المعارف الإسلامیة، بجامعة شهید تشمران أهواز، أهواز، إیران
چکیده [English]

لا شک أنَّ أیّ ترجمة من التّرجمات العربیّة لشعر حافظ فیها نقاط ایجابیّة وسلبیّة متعدّدة وجدیرة للمطالعة فی الدّراسات المقارنة بین الأدبین الفارسی والعربی. وفی السّیاق ذاته، کلّ من هذه التّرجمات لها قیمتها الخاصّة بها والّتی تستحقّ الشّکر والاهتمام. لکن وبالنّظر لصعوبة التّرجمة؛ خاصّة فی الشّعر؛ هذا السّؤال یطرح نفسه أمامنا أنّ التّرجمات العربیة ومن بینها ترجمة صلاح الصّاوی هل استطاعت أن تعبّر عن دقائق اللّغة والمفردات وعمق المعانی فی شعر حافظ؟ هذا البحث الّذی یقوم على المنهج التّحلیلی – الوصفی یحاول الإجابة على هذا السّؤال. وبما إلى أنَّ الصّاوی عاش حوالی ثلاثین سنة فی ایران، فمن المفروض ابتداءً أنّه کان یعرف اللّغة الفارسیّة وأسالیبها ودقائقها جیّداً، لذا نتوقّع منه أن یقوم بترجمة سلیمة ودقیقة. لکن من خلال هذا البحث استنتجنا بأنّ ترجمة الصّاوی لم تستطع ان تنقل بشکل جیّد، الجوانب البلاغیّة والصّور الخیالیّة لشعر حافظ وأعتقد أنّها لن تستطیع ذلک أیّ ترجمة أخرى. ولفهم افضل لطرائف ودقائق شعر حافظ والأعمال القیّمة فی الأدب الفارسی، یجب معرفة للّغة الفارسیّة معرفة کاملة والإلمام بها وبالثّقافة الفارسیّة بدلاً من التّرجمة.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • التّرجمة العربیّة
  • شعر حافظ
  • ترجمة بلاغیّة
  • صلاح الصّاوی

عنوان مقاله [العربیة]

Critical Study of Rhetorical Transcripts in the Arabic Translation of Hafiz Poems From Salah al-Sāwī

چکیده [العربیة]

Each of the Arabic translations of Hafiz's poems has undoubtly many advantages and disadvantages, which are remarkable in comparative studies of Persian and Arabic literature. Simultaneously, each of these translations has its own value, and they are respectful in their own places. But given the difficulties of translation, especially in poems, it now begs our question whether Arabic translations, including the translation of Salah al-Sawi, have been able to convey the linguistic subtlety and depth of the meanings of Hafiz's poems? In this descriptive-analytic study, the following the answers are given to these questions, the examples of Hafiz's poems in the translation of "al-Sawi" as a statistical population are studied. Since al-Sawi has lived in Iran for nearly three decades and collaborated with Iranian scientific figures, our assumption was that he was well-versed in Persian and he was able to translate them in the imperfect equality. However, the study found that al-Sawi, in spite of all his efforts to translate Hafiz's poems well, he was incapable of accurately reflecting the rhetorical elements and imaginative figures and he was unable to do the right thing.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Comparative Literature
  • Arabic Translation
  • Hafiz's Poems
  • Rhetoric Transcripts
  • Salah al –Sawi
آذرنوش، آذرتاش (1395). حافظ در حوزة زبان عربی. پایگاه ناسار www.naasar.ir/hafiz.
ایرج­میرزا (1353). تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا. به­کوشش محمّدجعفر محجوب. چاپ سوم، بی‌جا: اندیشه.
بنیاد ایران‌شناسی،http://91.98.46.102:8081، بانک ایران‌شناسان← ایران­شناسان خارج از کشور، مصر، امین الشواربی، ابراهیم.
الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر (1996). الحیوان. تحقیق عبد السّلام محمّد هارون. بیروت: دار الجیل.
حافظ، شمس­الدّین محمّد (1390). دیوان حافظ. قم: دفتر نشر معارف.
حسینی، سیّد محمّد (1385). نقد و نظر؛ ترجمة دیوان حافظ به زبان عربی «أغانی شیراز». پژوهش­نامة فرهنگ و ادب، 2 (3)، 55-73.
خاقانی، افضل­الدّین بدیل بن علی (1382). دیوان خاقانی شروانی. به­کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوّار.
خرّمشاهی، بهاءالدّین (1395). گفت‌وگو با بهاءالدّین خرّمشاهی. روزنامة جام جم، (4551)، 16.
خوب­نژاد، فریبرز (1389). قصّة عمر شبلی و حافظ شیرازی. پایگاه تابناک:
.www.tabnak.ir/fa/news/111094
رجایی، محمّد خلیل (1376). معالم البلاغه. چاپ چهارم، شیراز: مرکز نشر دانشگاه شیراز.
رسولی، حجت و مریم عبّاسعلی­نژاد (1393)؛ تلقّی ابراهیم الشّواربی ومحمّد الفراتی من الغزل الثّامن لحافظ الشّیرازی. بحوث فی الأدب المقارن، 4 (16)، 99-114.
رودکی، جعفر بن محمّد (1388). دیوان اشعار رودکی. دیباچة میرجلال­الدّین کزازی. تصحیح و مقابله نادر کریمیان سردشی. تهران: بنیاد فرهنگی و هنری رودکی.
زلیخه، علی عبّاس (2014). مجموع دیوان حافظ الشیرازی. دمشق: وزارة الثقافة.
زینی­وند، تورج و عطا الماسی (1391). گزارشی از حافظ‌پژوهی در ادب عربی. فصلنامة نقد و ادبیّاتتطبیقی، (6)، 45-59.
ساوجی، سلمان (1371). دیوان سلمان ساوجی. مقدّمه و تصحیح: ابوالقاسم حالت. تهران: سلسله­نشریات «ما».
سرپرست، فاطمه؛ محسن سیفی؛ عباس اقبالی و رضا شجری (1396)؛ نقد ترجمة محمّد الفراتی از اشعار حافظ (بررسی موردی دو غزل 454 و 486). پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، (47)، 99-119.
سعدی، مصلح­الدّین (1385). کلّیات سعدی. تصحیح: محمّدعلی فروغی. تهران: هرمس.
شمس‌الدّین، محمّدعلی (2016). عمر شبلی یهدی دیوانه إلى سجّانه. پایگاه الحیات:
 www.alhayat.com/article/788652/s[hki
شمیسا، سیروس (1368). نگاهی تازه به بدیع. چاپ اوّل، تهران: فردوسی.
----------- (1381).بیان. ویرایش 3. چاپ اوّل، تهران: میترا.
شوقی نویر، احمد، (1388). دو ایهام نویافته در شعر حافظ. پژوهشنامة فرهنگ و ادب، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، 5 (8)، 99-119.
الصّاوی، صلاح (1367). دیوان العشق شعر حافظ الشّیرازی. الطّبعة الأولی، تهران: مرکز النّشر الثّقافی.
ضیاء، محمّدرضا (1395). بهترین دیوان حافظ شیرازی. هفته‌نامة کرگدن، به­نقل از برترین‌ها:
www.bartarinha.ir
عزیزی، محمّدرضا (1393). نقد و بررسی ترجمه غزلیات حافظ به زبان عربی، مجلّة زبان و ادبیّات عربی، (11)، 73-101.
علی­محمّدی، علی (1385). شیرازیات ترجمان غزلیات حافظ (گفت‌وگو با محمّدعلی شمس‌الدّین). کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، آبان و آذر و دی، 82-87.
فرشیدورد، خسرو (1354). ساختمان تشبیه و استعاره در شعر حافظ. خرد و کوشش، (18)، 35-72.
فیّود، بسیونی عبدالفتاح (1998). علم البیان دراسة تحلیلیة لمسائل البیان. القاهرة: المختار ودار المعالم الثّقافیة.
کریمی فرد، غلامرضا (1397). بلاغت تطبیقی؛ تحلیل و بررسی زیبایی‌شناسی سخن فارسی و عربی. تهران: سمت.
مرتضوی، منوچهر (1383). مکتب حافظ. چاپ چهارم، تبریز: ستوده.
منوچهری، ابوالنّجم احمد بن قوص (1347). دیوان منوچهری دامغانی. با حواشی و تعلیقات و تراجم احوال محمّد دبیر سیاقی، چاپ سوم، تهران: زوار.
مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1384). دیوان شمس تبریزی. مقدّمه و تصحیح عزیزالله کاسب. چاپ چهارم، تهران: محمّد.
واعظ کاشفی سبزواری، میرزا حسین (1369). بدایع الافکار فی صنایع الأشعار. تصحیح میرجلال‌الدّین کزازی. چاپ اوّل، تهران: مرکز.
یاسین، احمد (2017). قصائد جدیدة فی شیرازیات محمّدعلی شمس‌الدّین. پایگاه جنوبیه:
 http://janoubia.com
Reference
Encyclopaedia Iranica, GOLESTĀN-E SAʿDI.