بررسی تطبیقی موسیقی شعر معروف الرّصافی و فرّخی یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

هدف این مقاله، بررسی تطبیقی موسیقی شعر فرّخی یزدی و معروف الرّصافی است. برای رسیدن به این مقصود، موسیقی اشعار این دو شاعر به دو قسم موسیقی بیرونی و درونی تقسیم‌بندی شده است. در قسمت موسیقی بیرونی به بررسی وزن، قافیه و ردیف و در قسمت موسیقی درونی، تکرار  با دو زیر شاخة واج­آرایی و تکرار لفظ و همچنین جناس و سجع بررسی شده است. نتایج این بررسی نشان می­دهد که تنوّع بحور در شعر رصافی بسیار بیشتر از شعر فرّخی است. در مقابل، قافیه‌های فرّخی نسبت به قافیه‌های رصافی، نرم‌تر و طولانی‌ترند و برعکس، رصافی به انتخاب قافیه‌های خشن‌تر و کوتاه‌تر تمایل بیشتری نشان داده است. استفاده از ردیف نیز که از ویژگی‌های شعر فارسی است، از عوامل دیگری است که سطح موسیقایی اشعار فرّخی را بالا برده است. در صنعت تکرار نیز ائتلاف میان لفظ و معنی عبارات در شعر دو شاعر به چشم می خورد. در شعر فرّخی، مصوّت «آ» و صامت‌های «ش» و «م» و در شعر رصافی مصوّت «ی» و صامت‌های «ش» و «س» بیشترین بسامد را دارند که با توجّه به دیدگاه‌های ناقدان عرب خاصیّت موسیقایی و معنایی آن‌ها تبیین شده است. در بهره‌گیری از جناس و سجع نیز  شباهت زیادی میان این دو مشهود است. جناس زائد، اشتقاق، شبه اشتقاق و تام به ترتیب بیشترین بسامد را در دیوان دو شاعر به خود اختصاص داده‌اند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسةٌ مقارنةٌ لموسیقی شعر معروف الرّصافی وفرّخی یزدی

چکیده [English]

یهدف هذا المقال إلی دراسة مقارنة بین موسیقی الشعر فی دیوان فرّخی یزدی ومعروف الرّصافی. للوصول إلی هذا الهدف قسّمنا موسیقی شعرهما إلی الموسیقی الخارجیة والموسیقی الدّاخلیة. فی قسم الموسیقی الخارجیة تطرقنا إلی البحور الشعریة والقافیة والرّدیف فی أشعارهما؛ وفیما یتعلّق بقسم الموسیقی الداخلیّة درسنا ظاهرة التکرار وفروعها من (تکرار الحروف وتکرار اللفظ)، کما درسنا الجناس والسّجع أیضاً. نتائج هذه الدراسة تبیّن أنّ البحور الشعریة فی دیوان الرّصافی أکثر من فرّخی یزدی تنوّعاً. ولکن قوافی شعر فرّخی أکثر طولاً ولیونة بالنّسبة لشعر الرّصافی. زد علی ذلک استخدام الردیف الّذی یعدّ من خصائص الشّعر الفارسی قد ارتفع موسیقی شعر فرّخی یزدی؛ وفی ظاهرة التکرار نشاهد ائتلاف اللّفظ والمعنی فی دیوان هذین الشاعرین وفی هذا القسم شاهدنا أن فی شعر فرّخی مصوّت «آ» وصامت «ش» و «م» وفی شعر الرّصافی مصوّت «ی» وصامت «ش» و «س» یحتلّ فی المرتبة الأولی، ما بیَّنَ خصائص هذه الحروف من الوجهة الموسیقیة والمعنویة علی رأی النقاد؛ وفی استخدام الجناس والسّجع نشاهد وجوه التّشابه بین الشّاعرین أیضاً، حیث استخدما أنواع الجناس من الزّائد والاشتقاق وشبه الاشتقاق والتّام علی السواء فی دواوینهما.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة:معروف الرّصافی
  • فرّخی یزدی
  • الشّعر العربی والفارسی المعاصرین
  • الموسیقی الخارجیة
  • الموسیقی الدّاخلیة
قرآن کریم.
1. ابن رشیق القیروانی، ابو علی حسن (1981)؛ العمدة، تحقیق و تصحیح محمّد محیی الدّین عبدالحمید، الطّبعة الخامسة، بیروت: دار الجیل.
2. بکار، یوسف حسین (1982)؛ بناء القصیدة فی النّقد العربی القدیم فی ضوء النّقد الحدیث، الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الأندلس.
3. التفتازانی، سعد الدّین (1385)؛ شرح المختصر، الطّبعة الثّانیة، قم: اسماعیلیان.
4. شفیعی کدکنی، محمّد رضا (1373)؛ موسیقی شعر، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
5. شمیسا، سیروس (1383)؛ نگاهی تازه به بدیع، چاپ چهاردهم، تهران: فردوس.
6. الخوالدة، فتحی (2006)؛ تحلیل الخطاب الشعری، الطّبعة الأولی، عمان – الأردن: المرکز الثقافی العربی.
7. داود البصری، عبدالجبار (1996)؛ فضاء البیت الشعری، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.
8. الرّصافی، معروف (بی­تا)؛ دیوان (المجموعة الکاملة)، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
9. فرّخی یزدی (1363)؛ دیوان، به اهتمام حسین مکّی، چاپ هفتم، تهران: سپهر تهران.
10. العاکوب، عیسی علی (1421)؛ موسیقا الشعر العربی، الطّبعة الثّانیة، دمشق: دار الفکر.
11. عباس، حسن (2000)؛ خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق: دار الفکر.
12. عباس، احسان (1975)؛ فن الشعر، الطبعة الخامسة، بیروت: دار الثقافة.
13. عبید، حاتم (2005)؛ التکرار و فعل الکتابة فی الإشارات الإلهیة لأبی حیان التوحیدی، الطّبعة الأولی، تونس: مطبعة التفسیر الفنّی.
14. علی بن عثمان الإربلی، ابوالحسن (1997)؛ کتاب القوافی، تحقیق عبدالمحسن فراج القحطانی، القاهرة: الشرکة العربیة للنشر والتّوزیع.
15. غنیمی هلال، محمّد (2001)؛ النّقد الأدبی الحدیث، قاهره: نهضة مصر.
16. لوتمان، یوری (1995)؛ تحلیل النصّ الشعری: بنیة القصیدة، ترجمه محمّد فتوح، دط، بیروت: دار المعارف.
17. ملّاح، حسینعلی (1385)؛ پیوند موسیقی و شعر، تهران: قضا.
18. الملائکة، نازک (1965)؛ قضایا الشعر المعاصر، الطّبعة الثّانیة، بغداد: دار التّضامن.
19. مهدی هلالی، ماهر (1980)؛ جرس الألفاظ و دلالتها فی البحث البلاغی والنّقدی عند العرب، بغداد: دار الرشید للنشر.
20. ناتل خانلری، پرویز (1361)؛ وزن شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: توس.
21. نصیر الدّین طوسی، خواجه (1369)؛ معیار الأشعار، تصحیح: جلیل تجلیل، تهران: جامی.
ب: پایان­نامه
22. بن إدریس، عمر خلیفة (1997)؛ البنیة الایقاعیة فی شعر البحتری، دراسة نقدیة تحلیلیة، رسالة دکتوراه، إشراف سعید حسین منصور، کلّیة الآداب: جامعة الإسکندریة.
ج: مجلّه­ها
23. متحدین، ژاله (1354)؛ «تکرار، ارزش صوتی و بلاغی آن»، مجلّه دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 11، شمارۀ 3، صص 483-530.
24. حسینی، ناصرالدّین شاه و محمّد علی شریفیان (1391)؛ «تحلیل ساختاری اشعار خاقانی شروانی و مسیح کاشانی»، مجلّه فنون ادبی (دانشگاه اصفهان)، سال چهارم، شمارۀ 2، (پیاپی 7)، صص 1-18.