«طاهر احمد مکی» و جایگاه او در ادبیات تطبیقی عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد تربیت مدرس، دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

ادبیّات تطبیقی، مطالعة ادبیّات فراسوی مرزهای کشوری خاص و مطالعة روابط میان ادبیّات از یک­سو و سایر قلمروهای دانش و معرفت مانند هنرها، فلسفه، تاریخ، علوم اجتماعی، علوم، دین و جز این­ها ازسوی دیگر است. به­طور کلّی ادبیّات تطبیقی مقایسة ادبیّاتی با یک یا چند ادبیّات دیگر و مقایسة ادبیّات با سایر قلمروهای بیان انسان است. تأسیس اصول ادبیّات تطبیقی در کشورهای عربی با محمّد غنیمی هلال صورت گرفت. آنچه در این میان مهم است، مطرح­شدن اندیشة ادبیّات تطبیقی اسلامی ازسوی نویسندگانی، چون اقبال لاهوری، طه ندا، مجیب مصری و بعد طاهر احمد مکّی است؛ نظریّه‌ای که رهیافتی نوین در عرصة ادبیّات و نقد محسوب می‌شود و ملّت­های اسلامی را ازراه بررسی مناسبات آثار ادبی آنان، به یکدیگر نزدیک­تر می‌سازد. طاهر احمد مکّی که به­مثابة بزرگ­ترین نظریّه‌پرداز در این زمینه شناخته شده است، نقش قابل ملاحظه‌ای در معرّفی آن ازراه آثار و دیدگاه‌های ارزشمند خود داشته است. وی همچنین باب نوینی را درزمینة مطالعات ادبیّات تطبیقی پایه­گذاری کرد و پژوهش در حوزه ادبیّات تطبیقی را تنها براساس مکتب فرانسه مقبول ندانسته و به دیگر مکاتب ادبیّات تطبیقی، ازجمله مکتب آمریکایی، نیز پرداخته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی درپی معرّفی طاهر احمد مکّی با معرّفی آثار و دیدگاه وی دربارة ادبیّات تطبیقی به­طور کلّی و ادبیّات تطبیقی اسلامی به­طور خاص است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

طاهر أحمد مکّی ومکانته فی الأدب العربی المقارن

نویسندگان [English]

  • رضا باشازاده 1
  • خلیل بروینی 2
1 الخرّیج بمرحلة الماجستیر، جامعة تربیت مدرّس، طالب الدّکتوراه فی فرع اللّغة العربیة وآدابها، کلّیّة العلوم الإنسانیّة، جامعة بوعلی سینا، همدان، ایران
2 أستاذ فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیة العلوم الإنسانیّة، جامعة تربیت مدرّس، طهران، إیران
چکیده [English]

الأدب المقارن الّذی یتعهّد دراسة الأدب من حیث صلته بسائر العلوم من الفنّ والفلسفة والتّأریخ وعلم الاجتماع وعلوم الدّین و... وراء الحدود الزّمکانیّة. وُضعت أسسها فی العالم العربی علی ید محمّد غنیمی هلال. هذا، وقد طرح فیما بعد نظریّة الأدب المقارن الإسلامی أمثال: إقبال لاهوری وطه ندا ومجیب مصری وأخیراً طاهر أحمد مکّی. تعدّ هذه النّظریّة اتّجاهاً جدیداً فی مجال الأدب والنّقد الّذی هو بمثابة همزة وصل تجمع بین البلدان الإسلامیّة عبر المقارنة بین آثارها الأبیّة والتّرکیز علی القواسم المشترکة فیها. وفی السّیاق ذاته، أنّ لأحمد مکّی کأکبر منظّر للأدب المقارن الإسلامی دوراً هامّاً وبارزاً للتّعریف بمبادئه وأصوله وذلک عن طریق آثاره ورؤاه الّتی أدلی بها. لقد طرق مکّی باباً جدیداً فی نطاق الدّراسات للأدب المقارن باتّجاهه الإسلامی. لم تقتصر دراسات مکّی للمدرسة الفرنسیّة فحسب بل تعدّتها لتشمل المدرسة الأمیرکیّة أیضاً. خصّصنا هذا المقال اعتماداً علی المنهج الوصفی التّحلیلی لإعطاء صورة واضحة عن أحمد مکّی کعرّاب الأدب المقارن الإسلامی والآثار الّتی قدّمها فی مضمار الأدب المقارن بعامة والأدب المقارن الإسلامی بخاصّة.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن العربی
  • الأدب المقارن الإسلامی
  • طاهر أحمد مکّی
  • المدرسة الفرنسیّة
  • المدرسة الأمیرکیّة

عنوان مقاله [العربیة]

Taher Ahmad Makki and His Position in Arabic Comparative literature

چکیده [العربیة]

Comparative literature is the study of literature beyond the boundaries of a specific country. It is the study of relationships between literature on the one hand and other fields of knowledge and wisdom like arts, philosophy, history, social studies, sciences, religion etc on the other hand. Generally, comparative literature is the comparison of one literature to one or several other literatures and also, it is the comparison of literature to another fields of human expression. The foundation of the comparative literature in Arabic countries, primarily established by Mohammad Ghanimi Helal. However, it is necessary to consider the introduction of the Islamic comparative literature theory by authors like Eghbal Lahoori, Taher Ahmad Makki, Taha Neda, Hossein Mojib Almesri and etc, the theory which is very important in this situation The theory which is considered as a new way in arena of the literature and critic which makes the Islamic nations close to each other through the study of their literary works relations. Taher Ahmad Makki who is the greatest theorist in this arena played a remarkable role to introduce The School through his precious works and view points. He also established a new era about comparative literature studies and he didn't accept survey only on the basis of French school and he also noticed other comparative literature schools including American ones.This study introduces Taher Ahmad Makki through his works in a descriptive-analytical method. It introduces his works and views on comparative literature generally and Islamic comparative literature specifically.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Arabic Comparative Literature
  • Islamic Comparative Literature
  • Taher Ahmad Makki
  • French School
  • American School
انوشیروانی، علیرضا (1390).آسیب‌شناسی ادبیّات تطبیقی در ایران. ویژه­نامة نامة فرهنگستان (ادبیّات تطبیقی)، 1 (2)، 32-55.
پروینی، خلیل (1389). نظریّة ادبیّات تطبیقی اسلامی. مجلّة انجمن زبان و ادبیّات عربی، (14)، 55-80.
--------- و نعیمه پراندوجی (1389). غنیمی هلال و جایگاه او در ادبیّات تطبیقی. پژوهش‌های زبان و ادبیّات تطبیقی، 1 (4)، 1-25.
--------- (1392). الأدب المقارن، دراسات نظریّة وتطبیقیّة. تهران: سمت.
--------- و دانش محمّدی رکعتی (1392). واکاوی ریشه‌های ادبیّات تطبیقی در ادبیّات قدیم عربی. کاوش‌نامة ادبیّات تطبیقی، 3 (10)، 25-39.
حسینی مصطفی (1391). جایگاه گی­یار در ادبیّات تطبیقی. ویژه­نامة نامة فرهنگستان (ادبیّات تطبیقی)، 3 (2)، 8-13.
خضری حیدر (1390). پژوهش­های تطبیقی بین فارسی و عربی (گذشته، حال و چشم­انداز آینده). نقد و ادبیّات تطبیقی، 1 (2)، 1-39.
الخطیب، حسام (1999). آفاق الأدب المقارن عربیاً وعالمیاً. الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الفکر المعاصر.
رماک، هنری (1391). تعریف و عملکرد ادبیّات تطبیقی. ترجمة فرزانه علوی­زاده. ویژه­نامة نامة فرهنگستان (ادبیّات تطبیقی)، 3 (2)، 54-73.
زینی‌وند، تورج (1395). به­سوی نظریة ادبیّات تطبیقی اسلامی. تهران، یار دانش.
--------- ؛ جهانگیر امیری و اصغر حسینی (1395). نقش ادبیّات تطبیقی در جهانی­شدن ادبیّات اسلامی. مطالعات ادبیّات تطبیقی، 10 (31)، 89 -109.
عنانی، محمّد زکریا و سعیده محمّد رمضان (1998). مدخل لدراسة الأدب المقارن. القاهرة.
مکّی، الطّاهر أحمد (1987 الف). الأدب المقارن أصوله وتطوّره ومناهجه. الطّبعة الأولی، القاهرة: دار المعارف.
---------- (1987 ب). دراسات أندلسیّة فی الأدب والتّاریخ والفلسفة. الطّبعة الثّالثة، القاهرة: دار المعارف.
---------- (1994). مقدّمة فی الأدب الإسلامی‌ المقارن. الطّبعة الأولی، القاهرة: دار المعارف.
منوچهریان علیرضا (1390). رؤیای ادبیّات تطبیقی. نشریۀ ادبیّات تطبیقی، 2 (4)، 208-226.
ندا، طه (1991). الأدب المقارن. بیروت: دار النّهضة العربیّة.
----- (1387). الأدب المقارن. ترجمة ‌هادی نظری منظم. چاپ دوم،تهران: نشر نی.
----- (1389). ادبیّات تطبیقی: تعریف وزمینه­های پژوهش. نشریۀ ادبیّات تطبیقی، 1 (2)، 221-237.
ولک، رنه و آوستن واران (1373). نظریّة ادبیّات. ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
هلال، محمّد غنیمی (1987). الأدب المقارن. بیروت: دار العودة.