بازخوانی واقعۀ غدیر در دو غدیریۀ احمد محمّد الشّامی و ادیب الممالک فراهانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیارگروه زبان و ادبیّات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 کارشناس‌ارشد زبان و ادبیّات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

بازخوانی رویدادهای مهمّ تاریخی و به­ویژه مذهبی، ازجمله موضوعات مورد توجّه شاعران مسلمان است. واقعۀ غدیر خم، یکی از مهم‌ترین این رویدادهای تاریخی است که در شعر بسیاری از شاعران معاصر بازخوانی و تحلیل شده است. جستار پیش رو ضمن معرّفی دو شاعر شیعه عرب و فارس، یعنی احمد محمّد شامی و ادیب الممالک فراهانی، نحوة نگرش آن دو را نسبت به این رویداد مهم سنجش و ارزیابی کرده است. یافته­های پژوهش که در چارچوب مکتب آمریکایی ادبیّات تطبیقی و با روش توصیفی - تحلیلی انجام شده، بیانگر آن است که هردو شاعر، با هدف تأکید بر لزوم پیروی از حاکمان مسلمان از بُعد سیاسی زندگانی حضرت علی (ع)، ضمن بازخوانی این واقعه در کنار برشمردن برخی حوادث مهمّ روزگار حضرت علی (ع)، قصیدۀ خود را به پادشاه روزگار خود تقدیم کرده‌اند؛ همچنین یافته­ها نشان­دهندۀ برخی تفاوت­ها و شباهت­ها در شعر دو شاعر است. مهم­ترین شباهت­های دو قصیده، مقدّمۀ غزلی و استناد به آیات قرآنی و احادیث است. درمورد تفاوت میان دو قصیده نیز می­توان گفت احمد شامی بیشتر توجّه خود را به شخصیّت حضرت علی (ع) و صفات ایشان و نیز حوادث پیش و پس از واقعة غدیر معطوف کرده و کمتر به جزئیات آن پرداخته است؛ درحالی‌که ادیب الممالک، حادثۀ غدیر را با جزئیات بیشتری مطرح کرده و کمتر به حوادث دیگر اشاره کرده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تصویر واقعة الغدیرِ وجوانب من سیرة الإمام علی (ع) فی أشعار أحمد محمّد الشامی وأدیب الممالک الفراهانی

نویسندگان [English]

  • معصومه نعمتی قزوینی 1
  • لیلا جدیدی 2
1 أستاذ مساعد فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، معهد العلوم الإنسانیّة والدّراسات الثّقافیّة، طهران، إیران
2 ماجستیرة فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، معهد العلوم الإنسانیّة والدّراسات الثّقافیّة ، طهران، إیران
چکیده [English]

التعبیر عن الأحداث التَّاریخیة الهامّة خاصّة الواقائع الدّینیة هی من المحاور الّتی یهتّم بها الشّعراء المسلمون. فواقعة الغدیر من أهمّ هذه الأحداث التّاریخیة والدّینیة الّتی عبّر عنها الشّعراء المعاصرون فی أشعارهم. بناءً علی هذا قامت هذه المقالة بقراءة ما ینعکس من أبعاد واقعة الغدیر وجوانب من سیرة الإمام علی (ع) من خلال أشعار شاعرین العربی والفارسی أی أحمد محمّد الشّامی وأدیب الممالک الفراهانی تعبیراً عن موقفهما أمام هذه القضیة الهامّة. فمنجزات هذا البحث الّذی تمّ فی إطار المدرسة الإمریکیه من الأدب المقارن ومن خلال المنهج الوصفی - التّحلیلی تدلّ علی أنّ الشّاعرینِ قدّما قصیدتیهما حول الغدیر إلی ملوک عصرهما مشیراً إلی بعض الأحداث الهامّة فی عصر الإمام علی (ع). وکانت غایتهما من هذا الأمر التّأکید علی ضرورة اهتمام الملوک بالجوانب السّیاسیة من حیاة الإمام العلی (ع). کما تشیر النّتائج إلی بعض وجوه الشّبه والخلاف فی شعر الشّاعرین؛ فمن أهمّ أوجه الشّبه فی قصیدتین بدئهما بالمقدّمة الغزلیة والتّضمین بالآیات والأحادیث کما أنّ الفرق بینهما هو اهتمام الشّامی إلی شخصیّة الإمام علیّ (ع) وأوصافه والوقایع الّتی جرت قبل واقعة الغدیر وبعدها فی حین أنّه لم یهتمّ بالوصف الدّقیق للواقعة؛ ولکن کان أدیب الممالک أکثر اهتماما بالتّصویر الدّقیق لواقعة الغدیر وأقلّ اهتماما بوصف ماسواها.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • الشّعر الملتزم
  • الغدیر
  • أحمد محمّد الشامی
  • أدیب الممالک الفراهانی

عنوان مقاله [العربیة]

Review of Ghadir Event in Two Ghadiryeh by Ahmad Mohamad Al Shami and Adib Al Mamalek Farahani

چکیده [العربیة]

The review of important historical and particularly religious events is among the interesting subjects of Muslims poets. Gahdir Khom events is one of the most important historical events that has been reviewed and analyzed in many contemporary poets. This inquiry first introduces two Arabic and Persian Shiite poets, Ahmad Mohamad Al Shami and Adib Olmamalek Farahani, they have been evaluated on their attitude toward this important events. The findings of this research that has been done in the framework of American comparative literature school in the descriptive-analytic method, to indicate that both poets have emphasized on the necessity of following Muslims rulers from Imam Ali’s political life dimension. Beside the review of this events consider some important events of Imam Ali time that been have presented in their poems to the king of their time. The findings also show some differences and similarities in their poems. The most important similar aspects of the two poems are the lyric introduction to cite Quran and Ahadith. As a difference between the two poems it can be said that Ahmad Shami has focused his attention more on the Imam Ali’s personality and his attributes and also on the events before and after Ghadir event and less on its details; it is while that Adib Olmamlek has risen it with more details and has indicated less to the other events.





.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Ritual Poem
  • Comparative Literature
  • Ghadir
  • Ahmad Mohamad Al Shami
  • Adib Olmamalek Farahani
 قرآن کریم
 نهج­البلاغه (1385). گردآوری سید شریف رضی. ترجمۀ محمّد دشتی. چاپ سوّم، تهران: پیام عدالت.
ابن کثیر، ابوالفداء (1986). البدایة والنّهایة. المجلّد الخامسة. بیروت: دار الفکر.
اکبری، محمّدرضا (1389). همای رحمت (سیمای امیرالمؤمنین). چاپ اوّل، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
امیری، هنگامه (1389). مروری بر شعرای معاصر عرب. پایان­نامة کارشناسی­ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
امینی نجفی، عبدالحسین (1967). الغدیر فی الکتاب والسّنّة والأدب. المجلّد الأوّل والعشرون. الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار الکتاب العربی.
بلاذری، احمد بن یحیی (1996). انساب الأشراف. المجلّد الثّانی. الطّبعة الأولی، بیروت: دار الفکر.
پیشوایی، مهدی (1390). سیرۀ پیشوایان (نگرشی بر زندگانی اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امامان معصوم. با مقدّمۀ آیت الله العظمی سبحانی). چاپ بیست و چهارم، قم: مؤسّسة امام صادق.
جمعی از نویسندگان (1995). معجم البابطین للشّعراء العرب المعاصرین. المجلّد الأوّل. بی­جا: مؤسّسة جائزة عبدالعزیز سعود البابطین للإبداع الشعری.
حسنی، حمید (1383). عروض و قافیۀ عربی. چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
حمیرى معافرى، عبدالملک بن هشام (بی­تا). السّیرة  النّبویة. به­کوشش مصطفى سقا، ابراهیم ابیارى وعبدالحفیظ شلبى. المجلّد الأوّل. بیروت: دار المعرفة.
الذّهبی، شمس الدّین محمّد بن أحمد (1993). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر والأعلام. المجلّد الثّالث. الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار الکتاب العربی.
رنجبر، احمد (1355). گزیدة اشعار ادیب الممالک فراهانی «امیر الشّعراء». با مقدّمه و شرح لغات و ترکیبات و معنی اشعار. چاپ اوّل، تهران: زوار.
سائل، فرید (1393). اشک قلم (نگاهی به مظلومیت امیرالمؤمنین در کتب اهل سنّت). چاپ پنجم. ناشر: مؤلف.
شامی، احمد بن محمّد (1429). دیوان الشّامی الأعمال الکاملة. المجلّد الأوّل. الطّبعة الثّانیة، جده: عبدالمقصود محمّد سعید خوجه.
شفیعی شاهرودی، محمّدحسن (1428). داستان غدیر خم. چاپ پنجم، قم: قلم مکنون.
طباطبائی، سید محمّد حسین (1392). المیزان فی تفسیر القرآن. ترجمة سیّد محمّدباقر موسوی همدانی. جلد ‏19.بیروت: اعلمی.
طبری، محمّد بن جریر (1967). تاریخ الأمم والملوک. به­کوشش محمّدأبوالفضل ابراهیم. المجلّد الثّانی. الطّبعة الثّانیة، بیروت: دار التّراث.
فراهانی، ادیب الممالک (1312). دیوان ادیب الممالک فراهانی. تهران: فردوسی.
قاسمی، فرید (1386). محمّدصادق حسینی (ادیب الممالک فراهانی). چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
مجلسی، محمّدباقر (بی­تا). بحار الأنوار. به­کوشش سیّد جواد علومی ومحمّد آخوندی. المجلّد السّابع والثّلاثون. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مدرسی، حسین (1384). فرهنگ کاربردی اوزان شعر فارسی. چاپ اوّل، تهران: سمت.
الموسوعة العالمیة للشّعر العربی: www.adab.com/literature/modules.php?name=Sh3er&doWhat.
موسوی گرمارودی، علی (1384). زندگی و شعر ادیب الممالک فراهانی. جلد 1. چاپ اوّل، تهران: قدیانی.
نظری، مجید (1389). اندیشۀ دینی در شعر دورۀ مشروطه. پایان­نامۀ کارشناسی­ارشد. دانشگاه زنجان.