جامعه‌شناختی ادبی دو داستان کوتاه «چتر» غلامحسین ساعدی و «النّوم» نجیب محفوظ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد ادبیّات تطبیقی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

3 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

بررسی مسائل اجتماعی، سیاست و حکومت از گذشتة دور تاکنون در بین ادیبان و نویسندگان متداول بوده است؛ امّا در قرن بیستم، اهتمام و توجّه به این پدیده­ها منسجم و جدّی­تر شد. غلامحسین ساعدی و نجیب محفوظ از نویسندگان معاصر هستند که تحت تأثیر اوضاع آشفتة سیاسی و اجتماعی، نگرش کمابیش یکسانی در داستان بازتاب می­دهند. داستان «چتر» و «النّوم» که از نمونه­های موفّق این دو نویسنده هستند، به­شکلی رمزی و نمادین به بحران جوامع خویش می­پردازند. عنوان، شخصیّت و فضای داستان، در خدمت پیش­برد و فکر اصلی داستان است. خفقان و سرخوردگی در دوجامعه به­شکل چشمگیری قابل ملاحظه است. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و در چارچوب مکتب آمریکایی و رویکرد نظری مطالعات میان­رشته­ای برآن است که به چگونگی بازنمایی مسائل اجتماعی در داستان «چتر» ساعدی و «النّوم» از نجیب محفوظ بپردازد تاخواننده ضمن آشنایی با فضا و بافت کلّی جامعه، دیدگاه کلّی این دو نویسنده را نسبت به جامعه بازشناسد.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسة مقارنة لقصّة «المظلة» لغلامحسین ساعدی وقصّة «النّوم» لنجیب محفوظ (فی ضوء سوسیولوجیا الأدب)

نویسندگان [English]

  • سیده کلثوم مرتضایی 1
  • الیاس نورایی 2
  • تورج زینی وند 3
1 ماجستیرة فی فرع الأدب المقارن، کلّیة الآداب والعلوم الإنسانیّة، جامعة رازی، کرمانشاه، ایران
2 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة الفارسیّة وآدابها، کلّیة الآداب والعلوم الإنسانیّة، جامعة رازی، کرمانشاه، ایران
3 أستاذ مشارک فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، کلّیة الآداب والعلوم الإنسانیّة، جامعة رازی، کرمانشاه، ایران
چکیده [English]

دراسة قضایا الاجتماع والسّیاسیة والحکومة شغلت بال الأدباء والکتّاب منذ زمن بعید وحتّى الآن. إلّا أن الاهتمام بهذه الدّراسات تمّ فی القرن العشرین بشکل أکثر انسجاما وقوّة. وفی السّیاق المتّصل یعدّ غلامحسین ساعدی ونجیب محفوظ من الکتّاب المعاصرین اللّذین أعربا عن وجهة نظرهما المماثلة من خلال قصّتیهما النّاتجة عن تأثّرهما بالظّروف السّیاسیّة والاجتماعیة المضطربة السّائدة على مجتمعیهما. وفی السّیاق ذاته، أنّ قصّتی «المظلّة» و «النّوم» وهما من القصص النّاجحة للکاتبین تصدتا للازمات الاجتماعیة وبطریقة رمزیّة سمبولیّة.أضف إلى ذلک أنّ عنوان القصّتین وفضاءهما السّردی یخدمان الفکرة السّائدة علیهما. ثمّ ان الکبت والتّضییق ظاهرتان مشهودتان فی مجتمعی الکاتبین کلیهما. من هذا المنطلق أن بحثنا هذا یستهدف تسلیط الضّوء على الدّلالات الاجتماعیّة المنطویة ضمن قصّتی «المظّلة» ساعدی و «النّوم» لمحفوظ والمنهج المتبع فی هذه الدّراسة هو المنهج الوصفی - التّحلیلی وفی ضوء المدرسة الأمریکیة للأدب المقارن. ما یجعل القارئ یستشرف بطبیعة الحال على صورة المجتمع الّتی عاشها الکاتبان ویتلقّى نظرتهما العامّة فیما یتعلّق ببیئتهما الاجتماعیّة.

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • القصّة
  • علم الاجتماع
  • المظلة
  • النّوم
  • غلامحسین ساعدی
  • نجیب محفوظ

عنوان مقاله [العربیة]

Literary sociology of Two Short Stories: Gholam Hossein Saedi's “Umbrella” and Najib Mahfouz's “Alnum

چکیده [العربیة]

The study of social issues, politics, and government have long been the commonplace among literary writers; however, in the twentieth century, attention and attention to these phenomena became more coherent and serious. Gholamhossein Saedi and Najib Mahfouz are contemporary writers who, under the influence of political and social turmoil, reflect a more or less identical view of the story. The story of “Umbrella” and “Alnum”, both of which are successful examples of these writers, deal with the crises of their societies in a symbolic and symbolic way. The title, personality, and atmosphere of the story serve to propel the story forward. The chaos and frustration in the two communities is noticeable. The present study uses a descriptive-analytical method within the framework of the American school to explore how social issues are represented in the story of Saeed's “umbrella” and “Alnum”, to provide an overview of both authors and the general context of the two authors to recognize the community.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Comparative Literature
  • Story
  • Sociology
  • “Umbrella”
  • Alnum
  • Gholamhossein Saedi
  • Najib Mahfouz
اصغری، جواد (1388). بررسی عنصر زیبایی­شناختی عنصر مکان در داستان. نشریة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی تهران (زبان و ادب فارسی)، دورة جدید (26)، 29-45.
افضلی، زهرا؛ صلاح­الدّین عبدی و میترا خدادادیان (1395). نقد رمان عمارت یعقوبیان (اثر علاء الأسوانی) براساس رئالیسم در نظریة جامعه­شناختی جورج لوکاچ. نقد ادب معاصر عربی، (10)، 57-82.
ایلگتون تری (1380). مارکسیسم و نقد ادبی. ترجمة امین لاهیجی. تهران: کار.
باختین، میخاییل (1387). تخیّل مکالمه‌ای: جستارهایی دربارة رمان. تهران: نشر نی.
بوشه، راجر (1387). نظریه­های جباریت از افلاطون تا آرنت. ترجمة فریدون مجلسی. چاپ دوم، تهران: مروارید.
تادیه، ژان ایو (1377). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیّات (مجموعه­مقالات). (صص. 98-131). ترجمة محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان.
تهوری، مسلم (1389). لایه‌های پیدا و پنهان جنگ 6 روزة اعراب و اسرائیل. نشریة یاد ایام، (57)، 9-11.
رحیم، عبدالقادر (2010). علم العنویة دراسة تطبیقیة. دمشق: دار التّکوین للتّألیف والتّرجمة والنّشر.
زرافا، میشل (1386). جامعه­شناسی ادبیّات داستانی (رمان و واقعیّت اجتماعی). ترجمة نسرین پروینی. تهران: سخن.
زرشناس، شهریار (1381). رئالیسم وهم­آلود و ادبیّات سترون. ادبیّات داستانی، (62)، 1-13.
ساعدی، غلامحسین (1354). شب­نشینی باشکوه. تهران: امیرکبیر.
سلماوی، محمد (2007). نجیب محفوظ المحطّة الأخیرة. القاهرة: دار الشّروق.
سیف­الدینی، علی­رضا (بی­تا). نقد آثار غلامحسین ساعدی از نگاه نویسندگان. تهران: اشاره.
شروقی، علی (1393). «سبکباران سال­ها را نصیبی نرسد»، روزنامه شرق، ادبیّات و موسیقی،
http://sharghdaily.ir/Default.aspx?NPN_Id=497&pageno=7
شمیسا، سیروس (1387). نقد ادبی. تهران: فردوس.
عزیز الماضی، شکری (1968). فی نظریة الأدب. بیروت: دار الحداثة للطّباعة والنّشر والتّوزیع.
عسکری، عسکر (2010). نقد اجتماعی رمان­های معاصر فارسی با تأکید بر ده رمان برگزیده. تهران: فروزان روز.
عید، حسین (1997). نجیب محفوظ سیرة ذاتیة ادبیة. القاهرة: دار المصریة اللّبنانیة.
غنیمی هلال، محمد (2001). الأدب المقارن. القاهرة: نهضة مصر للطّباعة والنّشر والتّوزیع.
الغیطانی، جمال (2014). لقاء مع الأدیب الشّهیر. الشّرق الأوسط، 5 اغسطس.
فاضلی، نعمت­اله (1374). درآمدی بر جامعه­شناسی هنر و ادبیّات. فصلنامة علوم اجتماعی، 4 (7 و 8)، 25-49.
الفرطوسی، عبدالهادی (2007). تطوّر المناهج الإجتماعیه فی النّقد الأدبیwww.alnoor.se.
القاضی، محمد (1997). تحلیل النّص السّردی. تونس: دار الجنوب للنّشرة.
القصراوی، مها حسن (2004). الزّمن فی الرّوایة العربیّة. بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر
کواکبی، عبدالرحمن (1363). طبیعت استبداد. ترجمة عبدالحسین میرزایی قاجار. چاپ اوّل، قم: دفتر تبلیغات.
لوکاچ، گئورک (1384). پژوهشی در رئالیسم اروپایی. ترجمة اکبر افسری. تهران: علمی و فرهنگی.
مجابی، جواد (1387). شناخت­نامه ساعدی. تهران: آتیه.
محفوظ، نجیب (2015). تحت المظلّة. الطّبعة الثّالثة. القاهرة: دار الشّروق.
--------- (1391). خواب. ترجمة محمّدرضا مرعشی­پور. چاپ اوّل، تهران: نیلوفر.
محمّد سعید، فاطمه الزهرا (1387). الرّمزیه فی آثار نجیب محفوط. بیروت: دار العلم.
مندور، محمد (بی­تا). فی الأدب والنقد. القاهرة: دار المجالس الأعلی للثّقافة.
المهنا، عبداله بن محمد بن ناصر (1996). دراسة المضون الرّوائی فی أولاد حارتنا لنجیب محفوظ. الرّیاض: دار عالم الکتب.
میرعابدینی‌، حسن (1377). صدسال داستان­نویسی. جلد اول. چاپ دوم، تهران: چشمه.
نامور مطلق، بهمن و منیژه کنگرانی (1389). مجموعه­مقالات - دانش‏های تطبیقی. چاپ اول، تهران: سخن.
نقاش، رجا (1995). فی حبّ نجیب محفوظ. القاهرة: دار الشّروق.
ولک، رنه و آوستن وارن (1373). نظریة ادبیّات. ترجمة ضیا موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.
وهبة، مجدی (1974). معجم المصطلحات الأدبیة. بیروت: مکتبة لبنان.
یونسی، ابراهیم (1392). هنر داستان­نویسی. تهران: نگاه.