تحلیل تطبیقی دو مکتب واقع‌گرایی و نمادگرایی در آثار نجیب محفوظ و احمد محمود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

یکی از مؤلّفه­های ادبیّات تطبیقی در جهان، شکل­گیری مکتب رئالیسم و سمبلیسم و تأثیر این مکاتب در آثار نویسندگان معاصر است. دو ملّت ایران و عرب، در طیّ روابط تاریخی با کشورهای اروپایی، از این مهم
بی­بهره نمانده و آثار ارزشمندی را مطابق اندیشه­ها و نظریه­های این مکاتب ادبی عرضه کرده‌اند. مکتب رئالیسم (واقع­گرایی) از جمله مکاتبی است که با توجّه به اوضاع و احوال جامعه وارد عرصۀ ادبی و داستان­نویسی شد و مکتب سمبلیسم (نمادگرایی) نشانه­ها و اشاره­های هنرمندانه‌ای است که مطالب را بر خواننده القا داده و او را در ابهام فرومی‌برد. نجیب محفوظ و احمد محمود از داستان­نویسان معاصر در مصر و ایران هستند که قالب قصصی را برای بیان ضعف اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جامعه برگزیدند و در میدان مکتب واقع­گرایی و نمادگرایی، اسلوبی جدید و مضامینی نو را به تصویر کشیدند.
      هدف این جستار، ارائۀ مباحث نظری در زمینۀ ادبیّات تطبیقی و پیوند آن با دو مکتب رئالیسم و سمبلیسم است و تبیین تأثیر آن­ها در آثار نویسندگان معاصر ایران و عرب که شامل انعکاس مضامین اجتماعی فقر، فساد اخلاقی، تناقض دو نسل و بحران روحی طبقۀ بورژوایی است. پژوهشگران این مقاله، با ذکر تاریخچۀ
داستان­نویسیِ معاصر عربی و فارسی در پرتو این دو جریان به تحلیل زندگی و آثار دو نویسنده (نجیب و احمد محمود) و نفوذ دو مکتب رئالیسم و سمبلیسم در ادبیّات معاصر دو ملّت ایران و عرب مطابق مؤلّفه­های مکتب آمریکایی پرداخته­اند و سپس به روش توصیفی – تحلیلی به معرّفی و بیان تأثیر مکتب­های ادبی در توسعة تعاملات ادبی و فرهنگی میان ملّت­ها در سایه­سار ادبیّات تطبیقی رسیده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

الواقعیة والرّمزیة فی أعمال نجیب محفوظ وأحمد محمود: دراسة مقارنة

چکیده [English]

إنّ إحدی نتائج الأدب المقارن فی العالم هو ظهور مدارس أدبیة من الواقعیة والرّمزیة وتأثیرهما فی أعمال الأدباء المعاصرین من روّاد العرب والفرس؛ مع أنَّ کلا المدرستین خلال الرّوابط التّاریخیة مع البلدان الأوروبیة لم تظهرا صفر الیدین بل استطاعتا أن تخلقا آثاراً وقواعد أدبیة ممتازة بما فیها الآثار الأدبیة الّتی نُسجت علی منوال المدرسة الواقعیة والّتی کانت تتناغم مع الأوضاع والأحوال الإجتماعیة فی میدان الأدب والفنّ القصصی؛ ومن الآثار الّتی تنتمی إلی الأسلوب الرّمزی فهی الّتی تعبّر عن آراء الأدیب عن طریق الإشارات الفنّیة والسّیمیائیة؛ والّتی تقدم مفاهیمها إلی القارئ فی غموض والإبهام فإنّ نجیب محفوظ وأحمد محمود من کبار الکتّاب المعاصرین فی مصر وایران، قد اختارا کلاهما الفنّ القصصی للتّعبیر عن تدهور الأوضاع الإجتماعیة والسّیاسیة والإقتصادیة ولجوء کلّ منهما إلی أسالیب جدیدة فی مجال المدرستین الواقعیة والرمزیة. ففی هذا المقال یهدف الکاتب إلی دراسة نظریة فی الأدب المقارن وارتباطها العمیق بالمدرستین الواقعیة والرّمزیة وتأثیر کلّ منهما فی آثار الأدباء المعاصرین من الإیرانیین والعرب والّتی تشتمل علی المضامین الاجتماعیة کالفقر والفساد والتناقض بین جیلین من طبقة بورجوازیة اعتماداً علی الأسلوب التّوصیفی والتّحلیلی؛ والکاتب تطرّق فی مقاله إلی تاریخ الفنّ القصصی وتحدید حیات ونتاجات الأدیبین نجیب محفوظ وأحمد محمود وتأثیر المدرستین الواقعیة والرّمزیة فی أدبهما فی ضوء المدرسة الأمیرکیة فی الأب المقارن.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الواقعیة
  • الرّمزیة
  • نجیب محفوظ
  • الأدب المقارن
  • المدرسة الأدبیة الأمیرکیة
کتابنامه
الف: کتاب­ها
1. آرین­پور، یحیی (1350)؛ از نیما تا روزگار ما، جلد دوّم، چاپ دوّم، تهران: زوّار.
2. باوسانی، الساندرو (2002)؛ پیدایش رمان فارسی، ترجمة مهوش قویمی و نسرین خطّاط، چاپ دوّم، تهران: معین انجمن ایران­شناسی فرانسه.
3. خالد، عاشور (2008)؛ نقد آثار نجیب محفوظ، القاهرة: الهیئة المصریة العامّة الکتاب.
4. دستغیب، عبدالعلی (1387)؛ نقد آثار احمد محمود، چاپ اوّل، تهران: مهارت.
5. رجایی، نجمه (1378)؛ سمبلیسم در آثار نجیب محفوظ، چاپ دوّم، مشهد: دانشگاه فردوسی.
6. سپانلو، محمّدعلی (1381)؛ نویسندگان پیشرو ایران، چاپ ششم، تهران: نگاه.
7. سلامه، محمّد علی (2009)؛ الشّخصیة الدّینیة فی ابداع نجیب محفوظ، القاهرة: الهیئة المصریة العامة الکتاب.
8. سید حسینی، رضا (1366)؛ مکتب­های ادبی، چاپ دوازدهم، تهران: نگاه.
9. شکیب انصاری، محمود (1376)؛ تطوّر الأدب العربی المعاصر، چاپ اوّل، اهواز: دانشگاه شهید چمران.
10. عبدالله، محمّد حسن (1971)؛ الواقعیة فی الرّوایة العربیة، القاهرة: دار المعارف.
11. غنیمی هلال، محمّد (1377)؛ الأدب المقارن، ترجمة سیّد مرتضی آیت­الله­زاده شیرازی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
12. فتوح، احمد (1977)؛ الرّمز والرّمزیة فی شعر معاصر، الطّبعة الأولی، القاهرة: دار المعارف.
13. فرزاد، عبدالحسین (1374)؛ تاریخ ادبیّات عرب، چاپ اوّل، تهران: سخن.
14. میرعابدینی، حسن (1383)؛ صد سال داستان­نویسی ایران، چاپ سوّم، تهران: چشمه.
15. نجفی، ابولحسن (1351)؛ ادبیّات تطبیقی چیست؟، چاپ اوّل، مشهد: ماهنامه آموزش و پرورش.
ب: پایان­نامه
16. اصغری، جواد (1385)؛ رئالیسم اجتماعی در آثار نجیب محفوظ و احمد دولت­آبادی، تهران: دانشگاه تهران، پایان­نامۀ دکتری، استاد راهنما: عدنان طهماسبی پشتکوهی، صص 1-392.
ج: مجلّه­ها
17. انوشیروانی، علیرضا (1389)؛ «ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران»، نشریة ادبیّات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورۀ اوّل، شمارۀ اوّل، صص 1-19.
18. پروینی، خلیل (1389)؛ «نظریة اسلامی ادبیّات تطبیقی»، دانشگاه تربیت مدرّس، انجمن ایرانی زبان و ادبیّات عرب، شمارة 14، صص 55-85.
19. حسن­زاده، فاطمه (1390)؛ «تحلیل رمان­های احمد محمود و سمبلیسم در آثارش»، مجلّۀ ادبیّات غنایی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارة 22، صص 25-42.
20. سیّدی، سیّدحسین (1390)؛ «چیستی ادبیّات تطبیقی»، فصلنامة لسان المبین دانشگاه بین­المللی امام خمینی (ره) قزوین، شمارة 9، صص 1-20.
21. فتوحی رود معجنی، محمود؛ هاشم صادقی (1392)؛ «شکل­گیری رئالیسم در داستان­نویسی»، مجلّة علمی - پژوهشی جستارهای ادبی، دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 182، صص 52-75.
22. مجیدی، حسن؛ طاهر رستمی (1392)؛ «تحلیل و بررسی ویژگی­های رئالیسم در داستان زفاق المدق نجیب محفوظ»، فصلنامة تخصصی مطالعات داستانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سال اوّل، شماره سوّم، صص 1-22.
23. المناصرة، عزالدّین (1984)؛ «بیان الأدب المقارن، الشکایات الحدود»، ارائه در نخستین نشست پژوهشگران ادبیّات تطبیقی عرب، 1984م.
24. میرزایی، فرامرز؛ مظفّر مفاخر (1391)؛ «بحران فکری و روحی قهرمان در رمان الثّلاثیه نجیب محفوظ»، پژوهش­نامة ادب غنایی، شمارة 11، صص 61-88.
References
25. Burgess, Anthony (1972). The Novel Now. Britain. Repinted
Chadwick, Charles (1971). "Symbolism".Britian.First publication Encycolopedia Britinica (1966): VOL1, 13, 21.
26. Welter, Allen (1975)."The English Novel".Apelicen Book.Britian.