تطبیق کلّی ابواب سه ترجمة کلیله و دمنه و تحلیل منشأ و موضوعات ابواب آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

یکی از زمینه­های پژوهش­های ادبیّات تطبیقی، بررسی ترجمه­ها از یک منبع به زبان­های گوناگون است. این مقاله در زمینۀ تطبیق کلّی و جزئی کلیلۀ عربی ابن مقفّع، با ترجمه­های فارسی منشی و محمّد بخاری است و نگارندگان تلاش نموده­اند تا دیدگاهی تحلیلی دربارۀ منشأ و موضوع ابواب و نیز راز تفاوت ترجمه­ها ارائه دهند. حکایات هندی که برای آموزش درس سیاست و مسائل جهانی بوده­اند، به نسبت تفکّر و فرهنگ مترجمین جنبۀ اخلاقی و غیراخلاقی به خود گرفته­اند. با وجود انطباق کلّی بیشتر ابواب و حکایات سه کتاب، اختلافاتی در حوزۀ لفظ، معنا و مفهوم مشاهده می­شود. منشی به جهت بینش ایرانیش گه­گاه اقوال صوفیانه را در ترجمه­اش جا داده است؛ امّا سعی نکرده به متن، جنبۀ اخلاقی بیشتری ببخشد. ترجمۀ او از لحاظ سبک، به متن اصلی سانسکریت پنچه تنتره، نسبت به سایر ترجمه­ها نزدیک­تر است. ترجمة بخاری، اصل متن عربی را در ترجمه نقل کرده و از حذف و اضافات پرهیز داشته است. ترجمة او جدا از چند بابی که در این ترجمه وجود ندارد، در بقیۀ موارد از لحاظ سبک نوشتار و ساده­نویسی به متن عربی ابن مقفّع نزدیک­تر از سایر ترجمه‌هاست. او نیز به مانند منشی از آوردن الفاظ رکیک خودداری نکرده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

المقارنة العامة لأبواب ثلاثة ترجمات لکلیلة ودمنة ودراسة مَنشئِها وأبوابها

چکیده [English]

من موضوعات البحوث فی الأدب المقارن، دراسة الترجمات من مصدر واحد إلی اللغات المتعدّدة؛ یهدف هذا المقال من وراء مقارنة لـ «کلیلة ابن مقفّع» مع التراجم الفارسیة لـ «منشی» و «محمد بخاری» إلی أن یقدّم تحلیلاً دقیقاً حول منشأ  وموضوع أبواب التّرجمتین وسرّ فروقهما.
الحکایات الهندیة التی وضِعت لتعلیم السیاسة والمسائل العلمیة، أخذت صبغة أخلاقیة وغیر أخلاقیة لسبب مردّها ثقافة المترجمین. علی رغم الانطباق الکلی لأکثر أبواب وحکایات الکتب الثلاثة، یختلف المترجمون فی اللفظ والمعنی والمفهوم. «منشی» أدخل الأقوال الصوفیة حینا بعد حین لنظرته الإیرانیة لکن قلَّما یعطیها صبغة أخلاقیة. وترجمته أقرب إلی النص الأصلی للّغة السّانسکریتیة بنجه من حیث الأسلوب و «بخاری» نقل النص نفسها فی ترجمته واحترز من الحذف والإضافة. وترجمته أقرب إلی النص العربی لابن مقفّع من حیث أسلوب الکتابة والکتابة البسیطة. فهو لم یتجنّب استخدام الألفاظ الرکیکة کما فعل «منشی».
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الأدب المقارن
  • کلیلة ودمنة
  • ابن مقفّع
  • منشی وبخاری
  • الحکایة
  • الترجمه
کتابنامه
الف: کتاب­ها
1. ابن مقفّع، عبدالله (2002)؛ کلیلة ودمنة، بیروت: عالم الکتب.
2. --------- (2008)؛ کلیلة ودمنة، اعتنی به محمّد راجی کنّاس، بیروت: دار المعرفة.
3. --------- (1977)؛ کلیلة ودمنة، اهتمام محمّد حسن نائل المرصفی، مصر.
4. --------- (1966)؛ کلیلة ودمنة، تحقیق مصطفی لطفی المنفلوطی، بیروت.
5. --------- (1977)؛ کلیلة ودمنة، الأب لویس شیخو الیسوعی، بیروت: طبعة مدرسیة.
6. --------- (1360)؛ کلیلة ودمنة، تصحیح عبدالوهّاب عزّام، مصر.
7. ابن النّدیم، محمّد بن اسحق الورّاق (بی­تا)؛ الفهرست، بیروت: نشر مکتبة خیاط.
8. ابوالمعالی، نصرالله منشی (1386)؛ کلیله و دمنه، تصحیح: مجتبی مینوی، چاپ سی­ام، تهران: امیرکبیر.
9. ----------------  (1328)؛ کلیله و دمنه، تصحیح: عبدالعظیم قریب، چاپ ششم، تهران.
10. ابونواس، حسن بن هانی (بی­تا)؛ دیوان ابی نواس، بیروت: دار صادر.
11. بخاری، محمّد بن عبدالله (1369)؛ داستان‌های بیدپای، تصحیح: خانلری و روشن، چاپ دوّم، تهران: خوارزمی.
12. بیرونی، ابوریحان (1377)؛ تحقیق ماللهند، هند: چاپ حیدرآباد دکن، 1958 م.
13. الثّعالبی، ابومنصور (بی­تا)؛ غرر أخبار ملوک الفرس، زوتنبرگ.
14. حدیدی، جواد (1373)؛ از سعدی تا آراگون، چاپ اوّل، مرکز نشر دانشگاهی.
15. ---------- (2536)؛ برخورد اندیشه­ها (هشت گفتار در ادبیّات ادب پارسی)، تهران: توس.
16. خالقداد عبّاسی، مصطفی (1363)؛ ترجمه فارسی پنچاکیانه، تصحیح: جلالی نائینی، چاپ اوّل، تهران: اقبال.
17. دوبلوا، فرانسوا (1382)؛ برزوی طبیب و منشأ کلیله و دمنه، ترجمۀ: صادق سجّادی، چاپ اوّل، تهران: طهوری.
18. سعدی، مشرف­الدّین (1368)؛ گلستان، به کوشش غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
19. ضیف، شوقی (1966)؛ تاریخ الأدب العربی (العصر العباسی الاوّل)، الطَّبعة الرّابعة، القاهرة: دار المعارف.
20. العاکوب، عیسی (1374)؛ تأثیر پند پارسی بر ادب عرب، ترجمۀ عبدالله شریفی خجسته، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی    
21. فردوسی، ابوالقاسم (1314)؛شاهنامه، چاپ تهران.
22. نبیه حجاب، محمّد (1961)؛ مظاهر الشّعوبیة فی الادب العربی حتّی نهایة القرن الثّالث الهجری، الطّبعة الأولی، القاهرة: مکتبة نهضة مصر.
23. ندا، طه (1383)؛ ادبیّات تطبیقی، ترجمة هادی نظری، تهران: نی.
24. ----- (بی­تا)؛ الأدب المقارن، بیروت: منشورات دار النّهضة العربیة.
25. ولک، رنه و آوستن وارن (1373)؛ نظریة ادبیّات، ترجمة ضیاء موحّد و پرویز مهاجر، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.
26. هلال، محمّد غنیمی (1373)؛ الأدب المقارن (ادبیّات تطبیقی)، ترجمۀ سیّد مرتضی آیت­الله­زاده شیرازی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.
ب: مجلّه­ها
27. انوشیروانی، علیرضا (1391)؛ «سیر تحوّلات نظری ادبیّات تطبیقی»، ویژه­نامۀ ادبیّات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادبیّات فارسی، شمارۀ 6 (پیاپی)، صص 3-7.
28. بهجت، حمیده و فرحناز فرهادی (1391)؛ «مقایسه تحلیلی نقش زن در شاهنامه و نیبلونگن»،فصلنامة تخصصی سبک­شناسی نظم و نثر (بهار ادب)، سال پنجم، شمارة سوّم، پیاپی 17، صص 357-374.
29. سبزیان­پور، وحید (1389)؛ «اهمّیّت منابع عربی در تبیین فرهنگ و ادب فارسی»، پژوهش­نامۀ نقد ادب عربیدانشگاه شهید بهشتی، شمارة 1، صص 69-92.
30. ------------ (1387)، «بررسی ریشه­های ایرانی کلیله و دمنه»،فصلنامة علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، سال هیجدهم، شمارة 73، صص 77-104.
31. ------------ (1385)؛ «تأثیر ترجمۀ عربی کلیله و دمنه بر ادب عربی»، معارف، دورة بیست و دوّم، شمارة 1 و 2، صص 85-113.
32. نجومیان، امیرعلی (1391)؛ «به سوی تعریفی تازه از ادبیّات تطبیقی و نقد تطبیقی»، پژوهش­های ادبی، شمارۀ 38، صص 115-138.
33. نظری­منظّم، هادی (1389)؛ «ادبیّات تطبیقی: تعریف و زمینه­های پژوهش»، نشریة ادبیّات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورة جدید، سال اوّل، شمارة 89، صص 221-238.