روایت‌شناسی داستان‌های کوتاه نادر ابراهیمی و اکرم هنیه (مطالعۀ موردی: داستان «غیرممکن» و «هزیمة شاطر حسن»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

نگاه روایت­شناسانه، با تأکید بر ساختار روایت می­کوشد با عبور از رویه یا سطح و ساختار متن، به لایه­های درونی آن دست یابد. در حقیقت، نویسنده با ایجاد نوع خاص روایت و راوی در داستان خود، سلسله­ای زنجیروار از «نویسنده، پیام و گیرنده» را به کار می­گیرد. در این پژوهش، تلاش شده است تا به روش توصیفی - تحلیلی، از یک سو با استفاده از فرضیة مدل کنشی گریماس، ارتباط میان شخصیّت­های داستانی و از سوی دیگر به یاری
روایت­شناسی پراپ یعنی فرایند پایدار و ناپایدار، ساختار و مناسبات درونی نشانه­های متن دو داستان کوتاه «غیر ممکن» از­ نادر ابراهیمی، نویسندة ایرانی و «هزیمة شاطر حسن» (شکست شاطر حسن) از اکرم هنیه، نویسندة فلسطینی را مورد بررسی قرار دهد. نتایج نشان از آن دارند که این دو نویسنده با ایجاد نوع خاص روایت و راوی در داستان خود، سلسله­ای زنجیروار از نویسنده، پیام و گیرنده را به کار گرفته­اند. دو داستان مذکور از طرح بسیار مناسبی برخوردارند؛ چراکه هیچ حادثه­ای در آن‌ها نیست که با کلّیت داستان بی‌ارتباط و در القای مفهوم کلّی داستان، نقشی نداشته باشد. زاویة دید در آن‌ها، دانای کلّ است و در طول روایت، صحنه­پردازی­های مختلف راوی قابل مشاهده­اند. علاوه بر آن، به ندرت ممکن است شخصیّت اصلی، حامل کلّ جهان‌بینی یا اعتقادات یک نویسنده باشد؛ امّا بررسی این دو داستان نشان می­دهد که ابراهیمی و هنیه به خوبی توانسته‌اند خود را تمام و کمال به صورت شخصیّت­های اصلی داستان درآورند و به این وسیله، اعتقادات و جهان‌بینی خویش را در قالب این شخصیّت­ها به خواننده ارائه نمایند. از دیگر نکاتی که این دو نویسنده به آن توجّه داشته­اند، استفاده از داستان کوتاه برای به تصویر کشیدن اوضاع نابسامان مملکتشان است؛ زیرا در جوامعی که مدام دستخوش ناآرامی و بی­ثباتیند، نویسنده بیشتر به نوشتن داستان کوتاه اکتفا می­کند تا اوضاع سیاسی- اجتماعی جامعه تقریباً تثبیت یابد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

دراسة لعملیة السَّرد فی قصص نادر إبراهیمی وأکرم هنیة القصیرة (قصّة «غیر ممکن» و «هزیمة شاطر حسن»: نموذجاً)

چکیده [English]

الرؤیة السَّردیة تسعی جاهدة العبور من ظواهر النَّص والوصول إلی أعماق النَّص والوقوف علی البنی التّحتیة ونسیج القصّة. فی الحقیقة یعمد الکاتب إلی خلق نظام متشابک من الکاتب ورسالة القصّة والمتلقّی بإرساء قواعد القصّة وحبکتها. یرمی هذا البحث بالاعتماد علی المنهج الوصفی، التّحلیلی إلی دراسة الجانب الشّکلی والدّاخلی للقصّتین القصیرتین «غیر ممکن» لـ «نادر ابراهیمی» و «هزیمة شاطر حسن» لـ «أکرم هنیة» فی ضوء نظریة الأسلوب الفعلی لـ «غریماص من جهة والاستمداد من نظریة السّردیة القائمة علی عملیة» الدیمومة واللّادیمومة لـ «براب» من جهة أخری ومن أهمّ نتائج البحث أنّ هذین الکاتبین عمدا إلی خلق نمط خاص من الرّوایة والرّاوی فی قصّتیهما وإیجاد شبکة متداخلة من کاتب الرّسالة والمتلقّی وهاتان القصّتان لهما حبکة مناسبة جدّاً لأنّه لا توجد حادثة فی القصّتین إلاّ ولها علاقة بأجزاء القصّة وعناصرها علاقة عضویّة فسیفسائیة. فما یلفت الانتباه أنّ إبراهیمی وهنیة تمکّنا من بیان وجهات نظرهما مستفیدَینِ من عنصر الشّخصیّة وأنّهما استمدّا من القصّة القصیرة حتّی یرسما تصویراً واضحاً عن الأوضاع المتدهورة لبلدانهما؛ ذلک لأنّه فی البیئات المضطربة یستخدم الکاتب القصّة القصیرة أداة للتّعبیر عن الأوضاع السّیاسیة والإجتماعیة.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: نادر ابراهیمی
  • أکرم هنیة
  • القصة القصیرة
  • الأسلوب الفعلی
  • عملیة الدّیمومة واللاّدیمومة
کتابنامه
الف: کتاب­ها
1. ابراهیمی، نادر (1370)؛ آرش در قلمرو تردید، چاپ اوّل، تهران: سپهر.
2. ---------- (1372)؛ ابن مشغله، چاپ اوّل، تهران: روزبهان.
3. ---------- (1376)؛ ابوالمشاغل، چاپ اوّل، تهران: روزبهان.
4. ---------- (1377)؛ ساختار و مبانی ادبیات داستانی (لوازم نویسندگی)، چاپ دوّم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری.
5. ---------- (1378)؛ براعت استهلال یا خوش آغازی در ادبیات داستانی، چاپ اوّل، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری.
6. استن، آلن و ساوانا، جرج (1386)؛ نشانه­شناسی متن و اجرای تئاتری، ترجمة داود زینلو، تهران: سورۀ مهر.
7. ایرانی، ناصر (1364)؛ داستان، تعاریف، ابزارها و عناصر، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
8. پراپ، ولادیمیر (1368)؛ ریخت­شناسی قصّه، ترجمۀ مدیا کاشیگر، تهران: روز.
9. حکیمی، محمود و مهدی کاموس (1382)؛ مبانی ادبیات کودکان و نوجوانان، تهران: آرون.
10. خسرونژاد، مرتضی (1389)؛ معصومیت و تجربه؛ درآمدی بر فلسفۀ ادبیات کودک، تهران: مرکز.
11. داد، سیما (1380)؛ فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
12. سلیمانی، محسن (1365)؛ رمان چیست؟، تهران: برگ.
13. شاهین، احمد عمر (1999)؛ موسوعة کتاب فلسطین فی القرن العشرین، المجلّد الأوّل، الطّبعة الثّانیة، غزّه، فلسطین: المرکز القومی للدراسات والتوفیق.
14. فلکی، محمود (1382)؛ روایت داستان؛ تئوری­های پایه­ای داستان‌نویسی، چاپ اوّل، تهران: بازتاب نگار.
15. کهنمویی­پور، ژاله؛ نسرین دخت خطّاط و علی افخمی (1381)؛ فرهنگ توصیفی نقد ادبی (فرانسه فارسی)، تهران: دانشگاه تهران.
16. المتوکّل، طه (1990)؛ الدّخول إلی حبر الروح؛ دراسات فی ادب هنیة، الطّبعة الأولی، القدس: دار العودة للدراسات والنشر.
17. محمّدی، محمّد هادی (1378)؛ روش­شناسی نقد ادبیات کودکان، تهران: سروش.
18. میرصادقی، ‌جمال (1388)؛ عناصر داستان، چاپ ششم، تهران: سخن.
19. وستلند، پیتر (1371)؛ شیوه­های داستان‌نویسی، ترجمة محمّد عباسی پور تمیجانی، تهران: مینا.
20. هنیة، اکرم (2003)؛ الأعمال القصصیة، الطّبعة الأولی، بیروت: المؤسّسة العربیة للدّراسات والنشر.
21. یونسی، ابراهیم (1365)؛ هنر داستان‌نویسی، چاپ پنجم، تهران: نگاه.
ب: مجلّه­ها
22. پورشهرام، سوسن (1389)؛ «خوانشی ساختارگرایانه از داستان (کلاغ­ها) ی نادر ابراهیمی»، مجلّۀ علمی - پژوهشی مطالعات ادبیات کودک، سال اوّل، شماره دوّم، صص 1-26.
23. دهقانیان، جواد (1390)؛ «نگاهی ساختارگرایانه به داستان­های کاووس»، مجلّة بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال سوّم، شمارۀ دوّم، پیاپی 8، صص 99-122.
24. علوی مقدّم، مهیار (1390)؛ «نقد و تحلیل ساختار و عناصر داستانی رمان بدون دود»، فصلنامۀ تخصّصی سبک­شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال چهارم، شمارۀ سوّم، پیاپی 13، صص 255-266.
25. مالمیر، تیمور و حسین اسدی جوزانی (1390)؛ «ساختارشناسی مجموعه داستان هاویه»، فصلنامة متن پژوهی ادبی، شماره 48، صص 141-171.
26. -------------------------- (1389)؛ «ساختارشناسی مجموعه داستان «دیوان سومنات»»، پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال دوّم، شمارۀ هشتم، صص 113-146.
27. یاحقی، محمّد جعفر؛ سیّد حسین فاطمی؛ مه دخت پور خالقی و رقیه شیبانی­فر (1390)؛ «ساختار تطبیقی داستان رستم و اسفندیار در نهایة الأرب و شاهنامه»، مجلّۀ علمی - پژوهشی جستارهای زبانی، شمارة 173، صص 1-32.