ادبیّات تطبیقی و مقولۀ فرهنگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

ادبیّات تطبیقی برخلاف تصوّر برخی از مخاطبان عام - و حتّی برخی از پژوهشگران این حوزه - فقط به بیان جنبههای تأثیر و تأثّر و مقایسههای نقدی محتوایی و ساختاری و... نمیپردازد، بلکه ماهیّت و ذات این دانشِ پویا «بینافرهنگی» است؛ در حقیقت، رابطۀ ادبیّات تطبیقی و فرهنگ، رابطهای «دیالکتیک» و دوسویه است که این رابطه، بیشتر در چارچوب «پژوهشهای میان‌رشته‌ای» و «مطالعات فرهنگی» تجلّی مییابد. افزون بر این، ادبیّات تطبیقی، ضمن بررسی «گفتمانهای فرهنگی» حاکم بر جامعه، راهی برای شناخت «هویّت فرهنگیِ» ملّتها، فصلی تازه در «روابط و تعاملات فرهنگی»، ابزاری برای «تکامل فرهنگ انسانی» و آغازی برای حضور سودمندانه در صحنه «فرهنگ جهانی» و احترام به «تعدّد و تکثّر فرهنگی» به شمار میآید؛ امّا آنچه ادبیّات تطبیقی و مطالعات فرهنگی مرتبط با آن را در معرض تهدید جدّی قرار میدهد، مسألۀ «خودبرتربینی فرهنگی و غربمحوری» آن است. این موضوع که به «نقد پسااستعماری» نیز معروف است، نه تنها موجب «شناخت و غنای فرهنگی متقابل» نمی‌شود، بلکه از ابزارهای گسترش «ناسیونالیسم و امپریالیسم فرهنگی» نیز به شمار
میآید. این جستار، چرایی و چگونگی رابطۀ ادبیّات تطبیقی را در این دو رویکرد متفاوت فرهنگی؛ یعنی گسترش «تعاملات فرهنگی» و مسألۀ «استعمار فرهنگی» بررسی مینماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

الأدب المقارن وموضوع الثقافة

چکیده [English]

الملخّص
لا یهتمّ الأدب المقارن، رغم رأی العامة وحتّی بعض الباحثین، بالتأثیر والتأثّر المتبادلین والمقارنة الناقدة للجوانب الشکلیة والمضمونیة فحسب. بل لهذا النّمط المعرفی هویة ثقافیة دینامیکیة. فی الواقع، بین الأدب المقارن والثقافة، علاقة ثنائیة دیالکتیکیة تظهر فی نطاق البحوث بین الفروعیة والدراسات الثقافیة. زد علی ذلک؛ أنّ الأدب المقارن یعدّ أداة للوقوف علی الهویة الثقافیة للشعوب ومرحلة جدیدة فی العلاقات الثقافیة وآلیة لاستکمال الثقافة الإنسانیة. وبدایة للحضور البنّاء فی ساحة الثقافة العالمیة واحترام التعدّدیة والتنوّع الثقافی ضمن دراسات الحوار الثقافی. إلاّ أنّ ما یهدّد الأدب المقارن والدراسات الثقافیة المرتبطة به هو الأثرة الثقافیة والتبعیة للغرب. هذا الموضوع، الذی یسمّی بالنقد مابعد الکولونیة، لیس فقط لا یورث التعارف الثقافی المعطاة، بل یعتبر آلیة من آلیات التوسّع من القومیة والأمبریالیة الثقافیة. یرمی هذا المقال إلی دراسة علاقة الأدب المقارن بتنمیة التعامل الثقافی والاستعمار الثقافی باعتبارهما اتّجاهین مختلفین فی الثقافة.

کلیدواژه‌ها [English]

الکلمات الدّلیلیّة: الأدب المقارن
الثقافة والاتصالات
الدراسات الثقافیة
الاستعمار الثقافی

مراجع

کتابنامه

الف: کتابها

1. آقاگلزاده، فردوس (1392)؛ فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، چاپ اوّل، تهران: نشر علمی.

2. استوری، جان (1386)؛ مطالعات فرهنگی دربار فرهنگ عامّه، ترجمۀ حسین پاینده، چاپ اوّل، تهران: نشر آگه.

3. الیت، تی.اس (1369)؛ دربارۀ فرهنگ، ترجمه: حمید شاهرخ، چاپ اوّل، تهران: نشرمرکز.

4. ایگلتون، تری (1386)؛ پیش‌درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه: عباس مخبر، چاپ دوّم، تهران: نشر مرکز.

5. برتنس، هانس (1364)؛ مبانی نظریۀ ادبی، ترجمه: محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ اوّل، تهران: نشر ماهی.

6. تسلیمی، علی (1388)؛ نظریههای ادبی و کاربرد آن‌ها در ادبیّات فارسی، چاپ هفتم، تهران: کتاب آمه.

7. رابرتسون، رونالد (1382)؛ جهانیشدن تئوریهای اجتماعی و فرهنگ جهانی، ترجمۀ کمال پولادی، چاپ دوّم، تهران: نشرثالث با همکاری مرکز بینالمللی گفتگوی تمدنها.

8. راسخ، کرامتاله (1391)؛ فرهنگ جامعهشناسی و علوم انسانی، جلد دوّم، چاپ اوّل، جهرم: دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم.

9. سعید، ادوارد (1382)؛ فرهنگ و امپریالیسم، ترجمۀ اکبر افسری، چاپ اوّل، تهران: توس و مرکز بینالمللی گفتگوی تمدنها.

10. شورل، ایو (1386)؛ ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ طهمورث ساجدی، چاپ اوّل، تهران: امیرکبیر.

11. صالحی امیری، سیدرضا (1389)؛ انسجام ملّی و تنوّع فرهنگی، چاپ دوّم، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک.

12. کالر، جاناتان (1385)؛ نظریۀ ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، چاپ دوّم، تهران: نشر مرکز.

13. گرین، کیت و جیل لبیهان (1383)؛ درسنامه نظریه و نقد ادبی، ترجمۀ گروه مترجمان، ویراسته: حسین پاینده، چاپ اوّل، تهران: نشر روزگار.

14. منصوری، جواد (1374)؛ فرهنگ استقلال و توسعه، چاپ اوّل، تهران: وزارت امورخارجه.

15. ولک رنه و آستین وارن (1373)؛ نظریۀ ادبیّات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، چاپ اوّل، تهران: علمی و فرهنگی.

ب: مجلّهها

16. امیرانتخابی، شهرام (1389)؛ «رویکرد فرهنگی در برنامهریزی ناحیهای»، مجموعه مقالات مدیریت و
برنامهریزی فرهنگی، به کوشش سیدرضا صالحی امیری، چاپ اوّل، تهران: پژوهشکده تحقیقات استراتژیک، صص 240-291.

17. انوشیروانی، علیرضا (1386)؛ «درآمدی ساده و کوتاه برادبیّات تطبیقی و مطالعات فرهنگی». گفت و گوی رادیویی: www.farhangshenasi.ir.

18. -------------- (1389)؛«ضرورت ادبیّات تطبیقی در ایران»، ویژهنامة ادبیّات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورة اوّل، شمارة اوّل، 1/1، (بهار)، صص 6-38.

19. -------------- (1389)؛ «آسیبشناسی ادبیّات تطبیقی در ایران»، ویژه‌نامۀ ادبیّات تطبیقی نامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورۀ اوّل، شمارۀ دوّم، 2/1 (پاییز پیاپی 2)، صص 32-55.

20. زینیوند، تورج (1392)؛ «آن سوی ماهیت ادبیّات تطبیقی از دیدگاه ناقدان عرب»، دوفصلنامة پژوهشهای ادبیّات تطبیقی، دانشگاه تربیت مدرس. فعلاً چکیدۀ این مقاله در سایت مجلّۀ مذکور نمایه شده است.

21. ---------- (1392)؛ «دیدگاه‌های ‌نقدی ادوارد سعید بر چالش‌های بنیادین ادبیّات تطبیقی»، دوفصلنامة پژوهشهای ادبیّات تطبیقی، دانشگاه تربیت مدرس. فعلاً چکیدۀ این مقاله در سایت مجلّۀ مذکور نمایه شده است.

22. ساداتی نصرآبادی، عاطفه سادات (1392)؛ «ادبیّات تطبیقی و روابط فرهنگی»، مجموعه مقالات دوّمین همایش ملّی ادبیّات تطبیقی، دانشگاه رازی کرمانشاه. این مقاله از دبیرخانۀ همایش، دریافت و مورد مطالعه قرار گرفته است. در مجموعه مقالات دوّمین همایش ملّی ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی در سال 1393 چاپ خواهد شد.

23. سیدی، سیدحسین (1390). «درآمدی توصیفی - تحلیلی برچیستی و ماهیّت ادبیّات تطبیقی»، فصلنامۀ نقد و ادبیّات تطبیقی دانشگاه رازی کرمانشاه، سال اوّل، شمارۀ 3، صص 1-20.

24. شرفالدّین، سید حسین (1387)؛ «مکتب مطالعات فرهنگی»، مجلّۀ معرفت، مؤسّسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، شمارة 126، صص 51-74.

25. صالحی امیری، سیّدرضا (1389)؛ «پویایی نظام فرهنگی کشور: آسیبها و راهبردها»، مجموعه مقالات مدیریت و برنامهریزی فرهنگی، به کوشش سیدرضاصالحی امیری، چاپ اوّل، تهران: پژوهشکدۀ تحقیقات استراتژیک، صص 87-116.

26. منتظرقائم، مهدی و فرزادغلامی (1392)؛ «نقد پسااستعماری بازنمایی شخصیّتهای سریال قهوۀ تلخ در مواجهه با مدرنیته ایرانی»، مجلّۀ رسانه و فرهنگ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شمارۀ اوّل، صص 107-134.

References

27. Virk, Tomo (2003), comparative literature versus comparative cultural studies, comparative literature and culture, purdue University, VoL 5, issuse4, Articale6, pag: 1-13.

کاوش نامه ادبیات تطبیقی

ادبیّات تطبیقی و مقولۀ فرهنگ

مراجع

مراجع

دوره 3، شماره 12 - شماره پیاپی 12
بهمن 1392
صفحه 1-16

ادبیّات تطبیقی و مقولۀ فرهنگ

مراجع

مراجع

دوره 3، شماره 12 - شماره پیاپی 12بهمن 1392صفحه 1-16

دوره 3، شماره 12 - شماره پیاپی 12
بهمن 1392
صفحه 1-16