نماد «طبیب» در شعر فارسی سدة هشتم و شاعران دورة عبّاسی (تأمّلی در نگرش متفاوت شاعران فارسی و عربی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

شعر فارسی سدة هشتم هجری، سرشار از نمادها و رموز عرفانی است که حاصل نوآوری و استعداد شاعران این دوره، تحت تأثیر مضامین عرفان ابن عربی است. از جملة این نمادها، نماد «طبیب» است که مضامین مشابه و همسانی از آن در مقایسه با شعر فارسی، در ادبیات دورة عبّاسی نیز نمود دارد. این مقاله به بررسی تطبیقی نماد «طبیب» بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، در شعر شاعران دو دوره می­پردازد.
      طبیب غالباً در شعر شاعران دورة عبّاسی، نماد طبیب معروف است؛ هرچند برخی شاعران آن را برای وصف ممدوح و ستایشِ توانایی، درمانگری و چاره­اندیشی او یا وصف معشوق به کار برده­اند. شاعران زبان فارسی نماد طبیب را از معنای مادّی و زمینی به معنای رمزی و عرفانی سوق داده­اند؛ امّا در شعر شاعران دورة عبّاسی نمادّ مادّی دارد. از سویی دیگر، بافت معنوی تصویرهای نمادین شاعران عبّاسی از طبیب، تک­معنایی است؛ در صورتی که تصویر نمادین شاعران فارسی، سه بافت لغوی معمول، سنّت ادبی و عارفانه دارد. در حقیقت، تصاویر نمادین شاعران فارسی، برخلاف شاعران دورة عبّاسی که تک­معنایی است، میان حقیقت و مجاز شناور است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

رمزیّة «الطّبیب» فی الشّعر الفارسیّ فی القرن الثامن وشعراء العصر العبّاسی (تأمّلٌ فی رؤیة شعراء الفرس والعرب المختلفة)

چکیده [English]

إنّ الشّعر الفارسیّ فی القرن الثامن الهجری ملیئٌ بالرموز الصوفیّة الّتی تکون نتیجة الموهبة وإبتکار شعراء هذا العصر، متأثّرین بمضامین صوفیة وروحانیة ابن العربی، منها، رمزیّة الطبیب الّتی تُوجَد مضامین مشابهة منها بالمقارنة مع الشّعر الفارسیّ فی أدب العصر العبّاسی. یقوم هذا المقال بدراسة مقارنیّة لرمزیّة الطّبیب فی شعر شعراء العصرین دراسة معتمدة علی المدرسة الإمریکیّة فی الأدب المقارن.
     إنّ الطّبیب فی شعر الشعراء العبّاسیین یکون رمزاً للطّبیب المعهود فی أکثر الأحیان؛ وإن قد استعمله بعض شعراء هذا العصر فی وصف الممدوح ومدح قدرته وقدرة شفاءته أو وصف حبیبتهم المادیّة. إنّ شعراء اللّغة الفارسیّة قد دفعوا رمزیّة الطبیب من معناها المادیّ والأرضیّ إلی المعنی الرمزیّ والصوفی؛ لکنّ الطّبیب فی شعر الشعراء العبّاسیین له معنیً مادیٌّ. من جانب آخر، إنّ البنیة الفکریّة والمعنویّة للصور الرمزیّة عند شعراء العصر العبّاسی لها معنی واحد؛ ولکنّ عند شعراء الفرس فی القرن الثامن للهجرة لها معان ثلاثة وهی: اللغویّة، الأدبیّة، الصوفیّة.
     فی الواقع نستطیع أن نقول إنّ الصور الرمزیّة لشعراء الفرس خلافاً لشعراء العصر العبّاسی الّتی لها معنی واحد، سابحة فی ما بین الحقیقة والمجاز.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الطّبیب
  • الرمزیّة
  • الأدب المقارن
  • الشعر الفارسیّ فی القرن الثامن الهجری
  • الشعر العربی فی العصر العبّاسی

مراجع

  • کتابنامه

    الف: کتاب­ها

    • ·  قرآن کریم

    1. ابن الرّومی (2000)؛ الدّیوان، الطّبعة الأولی، تحقیق: عمر فاروق الطّباع، بیروت: شرکة دارالأرقم بن الأرقم.

    2. أبوعلی سینا (بی­تا)؛ القانون فی الطّب، الطّبعة الأولی، بیروت: مؤسسة‌ الأعلمی للمطبوعات.

    3. أبونواس، حسن بن هانی (1998)؛ الدّیوان، الطّبعة الأولی، شرح عمر فاروق الطباع، بیروت: شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم.

    4. اوحدی اصفهانی معروف به مراغی، رکن‌الدّین (1375)؛ دیوان، به کوشش سعید نفیسی، چاپ دوّم، تهران: سپهر.

    5. پورنامداریان، تقی (1368)؛ رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ سوّم، تهران: علمی و فرهنگی.

    6. ثروتیان، بهروز (1387)؛ شرح غزلیات حافظ، تهران: نگاه.

    7. الثّعالبی النّیسابوری، أبومنصور (1425)؛ یتیمة الدّهر فی محاسن أهل العصر، الشرّح والتّحقیق مفید محمّد قمیحة، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

    8. حافظ شیرازی، خواجه شمس‌الدّین محمّد (1371)؛ دیوان، به تصحیح علامه قزوینی و دکتر قاسم غنی با مجموعه تعلیقات علاّمه محمّد قزوینی، به کوشش عبدالکریم جربزه­دار، چاپ چهارم، تهران: اساطیر.

    9. خرّمشاهی، بهاء­الدّین (1376)؛ شرح عرفانی غزل­های حافظ، چاپ دوّم، تهران: قطره.

    10. خواجوی کرمانی، کمال‌الدّین أبوالعطا (1374)؛ دیوان، تهران: پاژنگ.

    11. الدّیلمی، مهیار (1925)، الدّیوان، الطّبعة الأولی، القاهرة: مطبعة دارالکتب المصریة.

    12. زاکانی، عبید (1384)؛ کلّیات عبید زاکانی، تصحیح پرویز اتابکی، چاپ چهارم، تهران: زوّار.

    13. ساوجی، سلمان (1374)؛دیوان، با مقدّمه و تصحیح استاد ابوالقاسم حالت، به کوشش احمد اسکندری، چاپ اوّل، تهران: سلسله نشریات ما.

    14. الشریف الرضیّ (بی­تا)؛ الدّیوان، بیروت: دار صادر.

    15. شمیسا، سیروس (1388)؛یادداشت‌های حافظ، تهران: علم.

    16. ---------- (1383)؛سبک­شناسی شعر، تهران: میترا.

    17. شوالیه، ژان، گربران، آلن (1378)؛ فرهنگ نمادها، تهران: جیحون.

    18. طاهباز، سیروس (1380)؛ زندگی و شعر نیما یوشیج (کماندار بزرگ کوهساران)، چاپ اوّل، تهران: نشر ثالث.

    19. الطّباطبایی، محمّدحسین (بی­تا)؛ المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسّسة الأعلمی.

    20. فرغانی، سیف‌الدّین محمّد (1364)؛ دیوان، تصحیح و مقدّمة ذبیح‌الله صفا، چاپ چهارم، تهران: فردوسی.

    21. المتنبّی، ابوالطیّب (1997)؛ الدّیوان، شرح أبوالبقاء العکبری، الطّبعة الأولی، بیروت: شرکة دارالأرقم بن الأرقم.

    22. المعرّی، أبوالعلاء (2000)؛ اللزومیات، تحقیق عمر الطّباع، بیروت: شرکة دارالأرقم بن أبی الأرقم.

    23. مولوی، جلال‌الدّین محمد رومی بلخی (بی­تا)، کلّیات مثنوی معنوی، چاپ دوّم، تهران: دانشگاه تهران.

    24. میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1373)؛ واژه نامة هنر شاعری (فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فنّ شعر و سبک­ها و مکتب­های آن)، چاپ اوّل، تهران: کتاب مهناز.

    25. ولی کرمانی، شاه نعمت‌الله (1381)؛ دیوان، به کوشش بهمن خلیفه بناروانی، چاپ چهارم، تهران: طلایه.

    ب: مجلّه­ها

    26. سلیمی، علی (1390)؛«بررسی تطبیقی نماد شیر در شعر نیما یوشیج و خلیل مطران» (تأمّلی در نگاه متفاوت دو شاعر)، فصلنامة نقد و ادبیات تطبیقی، دانشگاه رازی کرمانشاه، سال اوّل، شمارة 2، صص 174-159.

    27. یلمه­ها، احمد رضا (1385)؛ «حافظ و یک غزل ناب پزشکی»، فصلنامة ادبیات فارسی (علمی ترویجی)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، سال سوّم، شمارة 7، صص 12-1.

    References

    28. Cuddon, J. A. A (1979), Dictionary of Literary Terms, New York: Penguin Book.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار