تمثّل الأنا العربیة والآخر الإیرانی (عضدالدولة البویهی نموذجاً) فی شعر المتنبّی وابن نباتة السعدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طالب الدّکتوراه فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة بوعلی سینا، همدان، ایران

2 أستاذة مشارکة فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة بوعلی سینا، همدان، ایران

3 أستاذ فی قسم اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة تربیت مدرس، طهران، ایران

چکیده


  أدّی موضوع دراسة صورة الأجنبی فی الأدب إلی نشوء علم الصورة أو الصورولوجیا. إنّ المقارنین الفرنسیین وضعوا أساس هذا العلم و اتخذوه نمطا لاستعراض الصورة المنعکسة للشعوب الأجنبیة علی الآثار الأدبیة وفقا للمبادئ التی اتفقوا علیها أهمّها هی:حالات قراءة الآخر و الأسباب المؤثّرة فی تکوین الصورة. الدراسات الصورولوجیة تکشف عن تمثّل الأدیب المسمّی بالأنا  فضلا عن تمثّل الأجنبی المسمّی بالآخر فی النص الأدبی و بالتالی تسفر عن معرفتهما التی تساعد الباحث فی التعرّف علی الأمم و ما یتعلق بها من الثقافة، الحضارة، العادات و التقالید؛ إذن أنّها تمتلک أهمیة بالغة بین البحوث الأدبیة. بالنظر لهذه الأهمیة تمّت فی المقالة الموجودة دراسة صورة عضدالدولةالأمیر البویهی الإیرانی فی شعر المتنبی وابن نباتة السعدی شاعری العرب بغیة الوقوف علی ما رسماه عن أنفسهما بصفتهما الأنا العربیة و إدراک ما سجّلاه عن ذلک الأمیر بصفته الآخر الإیرانی فی شعرهما. تبیّن نتیجة الدراسة أنّ تکوین صورة الآخر فی شعر المتنبی قد تأثر بالاغتراب والقومیة بینما أنّ تکوین صورته أصبح متأثرا بإیدیولوجیة المعارضة والمصالح الفردیة ؛لذلک تمّیز تمثّل الأنا والآخر فی شعر کل منهما بمیزات خاصة، مع هذا اتجه الشاعران کلاهما فی قراءة الآخر من التشویه السلبی إلی التشویه الإیجابی حسب الظروف المختلفة السیاسیة، الاجتماعیة والاقتصادیة.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

جلوه من عربی و دیگری ایرانی (نمونه مورد پژوهش: عضدالدوله بویهی) در شعر متنبی و ابن نباته سعدی

نویسندگان [English]

  • جعفر جعفرزاده 1
  • زهرا افضلی 2
  • فرامرز میرزایی 3
1 دانشجوی دکتری دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران
2 دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی دانشگاه بوعلی سینا همدان، ایران
3 استاد گروه زبان و ادبیّات عربی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده [English]

موضوع بررسی تصویر بیگانه در ادبیّات منجر به شکل­ گیری علم تصویر یا تصویرشناسی گردید. تطبیق­گران فرانسوی این علم را بنیان نهادند و آن را به عنوان روشی برای بررسی تصویر منعکس شده از ملّت­های بیگانه در آثار ادبی بر اساس اصول مورد اتفاق خود برگزیدند. مهم­ترین این اصول عبارتند از: حالت­های خوانش دیگری و عوامل مؤثر در تصویرپردازی. بررسی­ های تصویرشناسی از جلوة ادیب به نام «من» و بیگانه به نام «دیگری» در متن ادبی پرده برمی­دارد و در نتیجه به شناخت آن دو می­ انجامد، شناختی که پژوهشگر را درآشنایی با ملّت­ها  و فرهنگ، تمدّن، عادت و سنّت مربوط به آنها یاری می­ نماید؛ بنابراین از اهمیّت قابل­توجهی در بین پژوهش­های ادبی برخوردار است. با توجه به این اهمیّت در پژوهش حاضر تصویر عضدالدوله امیر بویه­ ای ایرانی در شعر دو شاعر عرب متنبی و ابن نباته سعدی بررسی شده است و این بررسی به منظور آگاهی از آنچه آن دو دربارة خود به عنوان من عربی ترسیم کرده­اند و نیز پی بردن به آنچه درباره آن امیر به عنوان دیگری ایرانی در شعرشان ثبت نموده­اند، صورت گرفته است. نتیجه بررسی بیانگر آن است که تصویر­سازی از دیگری در شعر متنبی تحت­تأثیر دوری از وطن و ملّی­گرایی قرار گرفته است درحالی که تصویر­سازی از او در شعر ابن نباته از ایدئولوژی مخالفت و منافع شخصی متأثر شده است؛ بنابراین جلوه من و دیگری با ویژگی­های خاصی در شعر هر یک متمایز گردیده است با وجود این هر دو شاعر در خوانش دیگری بر اساس شرایط مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی و... از  تحریف منفی به تحریف مثبت گرایش یافته‌اند.

 
 
                                                                                                                         
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ادبیّات تطبیقی
  • تصویرشناسی
  • من
  • دیگری
  • عضدالدوله
  • متنبی
  • ابن نباته سعدی

عنوان مقاله [العربیة]

The Manifestation of Arabic “I” and Persian “Other” (A Case Study: Azed Al-doleh of Bouyeh) In Motanabi and IbnNabateSa’di’s Poetry

چکیده [العربیة]

The study of the strange image of the “Other” in literature gave way to the formation of “imagology”. The French comparatists were the founders of this new branch of study in Comparative Literature. They used it as an approach for the analysis of the reflected picture of foreign people in literary works. Its basic tenets are: the moods of reading “Other”, and the effective factors in imagology. The study of imagology sheds lights on the name of the author as “I” and foreigner as “Other” and consequently makes it familiar. This recognition helps the researcher to become familiar with peoples, cultures, civilizations, habits, and traditions. Therefore, this approach is of prime importance in literary studies. The present study tries to analyze the manifestation of Arabic “I” and Persian “Other” in Motanabi and IbnNabateSa’di’s poetry through this prism. This study elaborates upon the picture that these two poets have presented as Arabic “I” on the one hand, and the picture of Amir as Persian “Other” in their poetry, on the other hand. The results show that imagology of “Other” in Motanabi’s poetry is influenced by being away from home and nationalism, while IbnNabateSa’di’simagology is under the influence of the ideology of disagreement and personal benefits. Therefore, the manifestation of “I” and “Other” is distinguished by particular features. However, these two poets in reading of “Other”, on the basis of political, social, and economic conditions, have moved from negative distortion and positive distortion.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • Comparative Literature
  • Imagology
  • I
  • Other
  • Azed-Al-doleh
  • Motanabi
  • Ibn Nabate Sa’di’s
الف: الکتب
‏1. ابن أثیر، عزالدین (1965)؛ الکامل فی التاریخ، الجزء 9، لا.ط، بیروت: دار صادر.
‏2. ابن ‌خلکان‌، أحمدبن‌ محمد (1978)؛ وفیات‌ الأعیان‌ وأبناء أنباء الزمان‌، الجزء 4، تحقیق: إ.عباس، لا.ط، بیروت: دار صادر.
3. ابن مسکویه‌، أحمدبن‌ محمد (1379)؛ تجارب‌الأمم‌ وتعاقب‌الهمم‌، الجزء 6، تحقیق: أ.إمامی، الطبعة الثانیة، تهران: سروش.
4. ‏ابن نباتة السعدی، عبدالعزیز بن عمر (1977)؛ دیوان ابن نباتة السعدی، الجزآن: 1و2، تحقیق: ع.حبیب الطائی، لا الطبعة، بغداد: دار الحریة.
‏5. الإصفهانی، عبدالله بن عبدالرحمن (1968)؛ الواضح فی مشکلات المتنبی، تحقیق: م، بن عاشور، لا.ط، تونس: سلسة نفائس المخطوطات (الدار التونسیة للنشر).
6. الجاحظ، عمرو‌بن‌ بحر (1998)؛ البیان‌ ‌و‌التبیین‌، الجزء 3، تحقیق: ع.هارون، الطبعة السابعة، القاهرة: مطبعة الخانجی.
7. جویار، ماریوس فرانسوا (1956)؛ الأدب المقارن، ترجمة: م.غلاب، لا.ط، القاهرة: لجنة البیان العربی.
8. حمود، ماجدة (2000)؛ مقاربات تطبیقیة فی الأدب المقارن، لا.ط، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.
9. حمود، ماجدة (2010)؛ صورة الآخر فی التراث العربی، الطبعة الأولی، بیروت: الدارالعربیة للعلوم ناشرون. 
10. الذویخ، سعد فهد (2008)؛ صورة الآخر فی الشعر العربی من العصر الأموی حتی نهایة العصر العباسی، الطبعة الأولی، الأردن: عالم الکتب الحدیث.
‏11. الراشدی، سعد حمد یونس (2016)؛ الآخر فی شعر المتنبی، الطبعة الأولی‌، عمان: دار مجدلاوی للنشر والتوزیع.
12. رجب، محمود (1994)؛ فلسفة المرآة، الطبعة الأولی‌، القاهرة: دار المعارف.
13. الشریف، محمد (1999)؛ دیوان الشریف الرضی، ج1، شرحه محمود مصطفی حلاوی، الطبعة الأولی، بیروت: دار الأرقم بن أبی الأرقم.
‏14. ضیف‌، شوقی (1980)؛‌ عصر الدول‌ والامارات‌ الجزیرة العربیة-العراق‌-إیران‌، الطبعة الثانیة، القاهرة: دارالمعارف‌.
15. طقوش، محمدسهیل (2009)؛ تاریخ الدولة العباسیة، الطبعة السابعة، بیروت: دار النفائس.
16. الطیب، عبدالله (1977)؛ الطبیعة عند المتنبی، لا.ط، بغداد: وزارة الإعلام.
17. عوض، إبراهیم (لا تا)؛ المتنبی دراسة جدیدة لحیاته وشخصیته، لا.ط، شبکة الألوکة علی النت.
18. فقیهی، علی اصغر (1373)؛ چگونگی فرمانروایی عضدالدوله دیلمی و بررسی اوضاع ایران در زمان آل بویه، قم: اسماعیلیان.
19. المتنبی، أحمدبن الحسین (2001)؛ دیوان المتنبی، الجزآن: 3و4، وضعه:ع.البرقوقی، الطبعة الأولی، بیروت: دار الکتاب العربی.
20. محمدعلی، وفاء (1991)؛ الخلافة العباسیة فی عهد تسلط البویهیین، لا.ط، إسکندریة: المکتب الجامعی الحدیث.
21. منیمنة، حسن (1987)؛ تاریخ الدولة البویهیة؛ السیاسی والاقتصادی والاجتماعی والثقافی، لا.ط، بیروت: الدار الجامعیة.
‏22. وهب، قاسم (2013)؛ علی خطا المتنبی فی أسفاره وأشعاره، الطبعة الأولی‌، دمشق‌: الهیئة العامة السوریة للکتاب.
ب: المجلّات
23. أبوالعینین، فتحی (1999)؛ «صورة الذات وصورة الآخر فی الخطاب الروائی العربی: تحلیل سوسیولوجی لروایة «محاولة للخروج»»، ندوة صورة الآخر، ضمن کتاب «صورة الآخر العربی ناظراً ومنظوراً إلیه»: الطاهر لبیب، الطبعة الأولی، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، صص 811-833.
24. کاظم‌بیکی، محمدعلی (1389)؛ «بویهیان و زیاریان روایتی نویافته از کتاب التاجی»، تهران، مجله تاریخ و تمدن اسلامی، جلد 1، شمارة 6، صص 27-56.
25. نامور مطلق، بهمن (1388)؛ «درآمدی بر تصویرشناسی معرفی یک روش نقد ادبی و هنری در ادبیات تطبیقی»، جیرفت، مجلة مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد، شمارة 12، صص 119-138.
26. نانکت، لاتیشیا (1390)؛ «تصویرشناسی به‌منزله خوانش متون نثر معاصر فرانسه و فارسی»، ترجمه‌: م.دقیقی، تهران، مجله ادبیات تطبیقی فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، شمارة 1، صص 100- 115.
References
27. Brunel, Pierre، Yves Chevrel. 1989. Précis de La litérature comparée. Paris: P.U.F.
28. Pageaux, Daniel-Henri .1994. La littérature générale et compare. Paris: Armand Coli.
29.Yves Chevrel. 1989. Précis de La litérature comparée.7،30. Brunel, Piere rParis:P.U.F