التداخل اللغوی الأسلوبی بین الأمثال العامیة الأهوازیة والأمثال الفارسیة

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 أستاذة مساعدة بقسم اللّغة العربیّة وآدابها لجامعة العلامة الطباطبائی، طهران، ایران

2 طالب مرحلة الدّکتوراه بقسم اللّغة العربیّة لجامعة الخوارزمی، طهران، ایران

چکیده

 
ضرب­ المثل، نوعی ادبی و گونه­ای ریشه­دار به شمار می­آید و جایگاه گسترده­ای میان ادبیاّت­های جهانی را شامل می­شود، چون که در گذر زمان­ها و دوران­ها، شناسنامه گویای ملّت­ها بوده است به نحوی که بواسطه ایجاز زبانی و با تکیّه بر گوناگونی و تنوع سبک­های زبانی و به خاطر بیان معنا، رخدادها و آداب و رسوم ملّت­ها را نمایان­گر می­کند. بنابراین، پژوهش حاضر، به پیرو این مقوله و با تکیّه بر سبک­شناسی و بر پایة مکتب آمریکایی و بر طبق دیدگاه رنه ولک بر باور عدم تأثیرپذیری و تاثیرگذاری و به حسب غوطه­ورشدن در سبک­های زبانی برای بررسی مشابهت ادبی میان ادبیّات­ها، سبک­های گزیده­ای از ضرب­المثل­های عرب­های خوزستان و فارسی را مورد تطبیق قرار داده است و بدین منظور پژوهش نامبرده برای پرداختن به سبک­های زبانی ضرب­المثل­های عامیانه عرب­های خوزستان و فارسی و تبیین مشابهت آنها، سبک­های زبانی را به عنوان  شیوه­ای مطالعاتی درنظر می­گیرد به گونه­ای که بر آن است تا مشابهت سبکی و معنایی این دو ضرب­المثل را تبیین نماید و افزون بر آن دلایل تغییرات و تحوّلات زبانی؛ مانند تحوّل­آوایی و واژگانی
 ضرب­المثل­های عرب­های خوزستان و تاثیرپذیری آنها از زبان فارسی را شرح دهد.
مقالة حاضر به این نتیجه رسید که مشابهت سبکی و معنایی در سطح واژگانی، دستوری و بلاغی میان اغلب
ضرب­المثل­های نامبرده وجود دارد چونکه عرب­های خوزستان و دیگر اقوام فارسی در یک اقلیم جغرافیایی ساکن بوده و اخذ ضرب­المثل و تغییر دادن جزئی از سبک زبانی آن دور از انتظار نیست در حالی­که مشابهت میان زبان­ها و ادبیّات­ها بنابر سطح واژگانی و معنایی و دستوری ترکیبی پیوسته و امتداد دارد به طوری­که زبان­ها برای ساخت و ایجاد معنای جدید به منظور خلق ابداع و نوآوری در اثر ادبی در شیوة بیان و انتخاب واژه و ترکیب تفاوت دارند. این درحالی است که تغییرات زبانی موجود در ضرب­المثل عرب­های خوزستان به قوانین زبانی مانند قانون­های ابدال، تصادف، واژه­گزینی، سهولت آوایی زبان و ناتوانی اندامی دستگاه آوایی در هنگام نطق بازمی­گردد؛ به طوری­که لهجه و شرایط نطق آنها را تحمیل نمودند. بنابراین با تکیّه بر این علل و ادلّه مشابهت واژگانی و دستوری ترکیبی میان این ضرب­المثل­ها وجود دارد، حال آنکه ضرب­المثل­های عرب­های خوزستان از زبان فارسی تاثیرپذیری آوایی و واژگانی ندارند.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

مشابهت زبانی سبکی میان ضرب المثل های عامیانه عرب های خوزستان و ضرب المثل های فارسی

نویسندگان [English]

  • رجاء أبو علی 1
  • سعید سواری 2
1 استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده [English]

یعتبر المثل جنساً عریقاً ویحتل حیزاً وسیعاً بین الآداب العالمیة وذلک أنّه سجل صادق للشعوب علی مرّ العصور وهو یمثل أحداث وعادات وطقوس الشعوب وذلک بإیجاز واختصار لغوی کما یعوّل علی الأسالیب اللغویة تنویعاً من أجل التعبیر المعنوی. وتبعاً لهذا عالج البحث مقتطفات من الأمثال الأهوازیة والفارسیة عامداً علی الأسلوبیة مقارناً أسالیبها علی ضوء المدرسة الأمریکیة وذلک بناء علی رؤیة رنی ویلیک کما یعتقد بعدم التأثیر والتأثر، والانخراط فی اللغة بأسالیبها لتتبع التداخل الأدبی بین الآداب. ولهذا تعتبر هذه الورقة البحثیة الأسالیب اللغویة نهجا لها لتناول الأمثال العامیة الأهوازیة والفارسیة وتداخلها بحیث ترمی إلی تبیین تداخل المثلین أسلوبا ودلالة بالإضافة إلی تتبع عوامل التطورات والتغیرات اللغویة منها الصوتیة والمعجمیة للمثل الأهوازی، وتأثّرها باللغة الفارسیة.
هذا وتوصّل المقال إلی أنّ التداخل الأسلوبی والمعنوی لکثیر من الأمثال الواردة موجود وذلک علی المستوی المعجمی والترکیبی والبلاغی لأنّ الأهوازیین والأقوام الفارسیة الأخری یقطنون إقلیما جغرافیا واحدا ولیس من المستغرب أن یستعیر کلٌ منهما عن الآخر المثل ویحوّره مع بعض التغییرات فی الأسلوب اللغوی بحیث إنّ التداخل ممتد فیما بین اللغات والآداب وذلک علی المستوی المعجمی والدلالی والترکیبی فاللغات تختلف فی طریقة الأداء والانتقاء معجماً وترکیباً لتبنی دلالة جدیدة للإبداع فی العمل الأدبی. أمّا أسباب التطورات والتغییرات اللغویة الموجودة للمثل الأهوازی فتعود إلی القوانین اللغویة منها الإبدال، والصدفة، والتواضع والإصطلاح اللغوی، والتخفیف والتیسیر اللغوی، والجهد العضلی الأقل فی النطق بحیث فرضتها اللهجة وظروف النطق. فبناءً علی هذه الأسباب تداخلت الأمثال مفردة وترکیبا بینما لم تتأثر الأمثال الأهوازیة باللغة الفارسیة صوتا ومعجما.
 

 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الأدب المقارن
  • التداخل
  • اللغوی الأسلوبی
  • المدرسة الامریکیة
  • المثل الأهوازی
  • المثل الفارسی
  1. الف: الکتب

    1. ابن الأثیر، ضیاء­الدین (لات)؛ المثل السائر فی أدب الکاتب والشاعر، تعلیق: أحمد الحوفی وبدوی طبانة، الطبعة الثالثة، القاهرة: دار نهضة مصر للطباعة والنشر.
    2. ابن الجنی، أبو الفتح عثمان (1998)؛ الخصائص، تحقیق: محمد علی النجار، الطبعة الثالثة، القاهرة: الهیئة المصریة للکتاب.
    3. ابن منظور، أبو الفضل جمال الدین محمد بن مکرم (2010)؛ لسان العرب المجلد، الکویت: دار النوادر.
    4. أحمدی کیوی، حسن والسائرون (1995)؛ دستور زبان فارسی، تهران: فاطمی.
    5. إفیتش، میلکا (2000)؛ اتجاهات البحث اللسانی، ترجمة سعد عبدالعزیز مصلوح ووفاء کامل فاید، الطبعة الثانیة، القاهرة: المجلس الأعلی للثقافة.
    6. بلوری، إبراهیم شکورزاده (2001)؛ دوازده­هزار مثل فارسی و سی­هزار معادل آنها، چاپ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
    7. بن زکریا، أبو الحسن أحمد بن فارس (1979)؛ معجم مقاییس اللغة، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، بیروت: دارالفکر.
    8. تاج بخش، إسماعیل (2015)؛ نحو مقابله­ای زبان عربی و فارسی، چاپ اوّل، تهران: آریا زمین.
    9. التفتازانی، سعد الدین (2013)؛ المطول فی شرح تلخیص مفتاح العلوم، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، الطبعة الثالثة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    10.الثعالبی، أبو منصور (2003)؛ التمثیل والمحاضرة، تحقیق: الدکتور قصی الحسین، الطبعة الأولی، بیروت: دار ومکتبة الهلال.

    11.جمشیدی­بور، یوسف (لات)؛ فرهنگ ضرب­المثل­های فارسی، تهران: فروغی.

    12.جیرو،بییر (1994)؛ الأسلوبیة، ترجمة منذر عیاشی، الطبعة الثانیة، حلب: مرکز الإنماء الحضاری.

    13.حسان، تمام (لات)؛ الأصول دراسة بستیمولوجیة للفکر اللغوی عند العرب، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

    14.الحلبی، أبو الطیب عبد الواحد (1961)؛ الإبدال، تحقیق: عزالدین التنوخی، دمشق: مجمع اللغة العربیة.

    15.خلایلی، کمال (لات)؛ معجم الجوهرة فی الأمثال المقارنة، بیروت: مکتبة لبنان.

    16.دهخدا، علی أکبر (1973)؛ أمثال وحکم، تهران: سپهر.

    17.دی سوسیر، فردینان (1985)؛ دروس فی الألسنیة العامة، تعریب: صالح القرمادی وزملائه، طرابلس: الدار العربیة للکتاب.

    18.رحیمی­نیا، مصطفی (2007)؛ فرهنگ ضرب­المثل­ها و اصطلاحات عامیانه، تهران: کلبا.

    19.الزبیدی، سید محمد مرتضی الحسینی (2001)؛ تاج العروس من جواهر القاموس، مراجعة: محمد حماسة عبد اللطیف، الطبعة الأولی، الکویت: مؤسسة الکویت للتقدم العلمی.

    20.الزعبی، آمنة صالح (2008)؛ التغیر التاریخی للأصوات فی اللغة العربیة واللغات السامیة، إربد: دارالکتاب الثقافی.

    21.السحیمی، سلمان بن سالم (1995)، إبدال الحروف فی اللهجات العربیة، الطبعة الأولی، المدینة: مکتبة الغرباء الأثریة.

    22.سهیلی، مهدی (لات)؛ ضرب­المثل­های معروف ایران، تهران: شرق.

    23.السیوطی، عبدالرحمن جلال الدین (1986)؛ المزهر فی علوم اللغة وأنواعها، تحقیق: محمد أحمد جاد المولی بک وعلی محمد البجاوی ومحمد أبوالفضل إبراهیم، صیدا بیروت: المکتبة العصریة.

    24.الشایب، أحمد (1991)؛ الأسلوب، الطبعة الثامنة، القاهرة: مکتبة النهضة المصریة.

    25.الشایب، فوزی حسن (2017)؛ سوسیر أبو اللسانیات الخلفیات والأفکار، الطبعة الأولی، إربد الأردن: عالم الکتب الحدیث.

    26.شمسی باشا، خیر الدین (2002)؛ معجم الأمثال العربیة، الریاض: مرکز الملک فیصل للبحوث والدراسات الإسلامیة.

    27.شهری، جعفر (2005)؛ ضرب ­المثل­های تهرانی، تهران: معین.

    28.صالح، عبدالقادر (2002)؛ الأمثال العربیة، بیروت: دار المعرفة.

    29.الضبی، المفضل بن سلمة بن عاصم (2011)؛ الفاخر فی الأمثال، تحقیق: محمد عثمان، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

    30.طباطبائی، سید مصطفی (1981)؛ گنجینة امثال عرب، چاپ دوم، تهران: شرق.

    31.طرشونة، محمود (1997)؛ مدخل إلی الأدب المقارن وتطبیقه علی ألف لیلة ولیلة، الطبعة الثالثة، تونس: مؤسسات بابای.

    32................ (2008)؛ إشکالیة المنهج فی النقد الأدبی، تونس: مرکز النشر الجامعی.

    33.عبد التواب، رمضان (1990)؛ التطور اللغوی مظاهر وعلله وقوانینه، الطبعة الثانیة، القاهرة: مکتبة خانجی.

    34................... (1999)؛ فصول فی فقه العربیة، الطبعة سادسة، القاهرة: مکتبة خانجی.

    35.عبد المطلب، محمد (1994)؛ البلاغة والأسلوبیة، الطبعة الأولی، القاهرة: الشرکة المصریة العالمیة للنشر- لونجمان.

    36.علوش، سعید (1987)؛ مدارس الأدب المقارن، الطبعة الأولی، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

    37.عمادی حائری، سید إسماعیل (1979)؛ ذخر الأدب والأمثال المتداولة فی اللغة العربیة، طهران: مطبعة حیدری.

    38.عمر، أحمد مختار (1998)؛ علم الدلالة، الطبعة الخامسة، القاهرة: عالم الکتب.

    39.غلبایغانی، فرج الله (2008)؛ امثال وحکم، چاپ سوم، تهران: هیرمند.

    40.الفاخری، صالح سلیم عبد القادر (لات)؛ الدلالة الصوتیة فی اللغة العربیة، القاهرة: المکتب العربی الحدیث.

    41.الفراهیدی، خلیل بن أحمد (2003)؛ العین علی حروف المعجم، تحقیق: عبد الحمید الهنداوی، الطبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.

    42.القبیسی، محمد بهجت (2001)؛ ملامح فی فقه اللهجات العربیات، الطبعة الأولی، دمشق: دار شمال.

    43.محفوظ، نجیب (1998)؛ مجموعة قصص قصیرة دنیا الله لنجیب محفوظ، القاهرة: دار مصر للطباعة.

    44.مصلوح، سعد (1992)؛ الأسلوب دراسة لغویة إحصائیة، الطبعة الثالثة، القاهرة: عالم الکتب.

    45.الموسی، أنور عبد الحمید (2016)؛ أبجدیات اللغة وعلم الأصوات واللسانیات، الطبعة الأولی، بیروت: دار النهضة العربیة.

    46.المیدانی (1998)؛ مجمع الأمثال، تحقیق: محی الدین عبد الحمید، بیروت: المکتبة العصریة.

    47.نصاری، بدر (2012)؛ أمثالنا الشعبیة الأمثال والکنایات الشعبیة الأهوازیة، الأهواز: لا نا.

    48.الهاشمی، أحمد (2010)؛ جواهر البلاغة فی المعانی والبیان والبدیع، الطبعة الثالثة، قم المقدسة: دار الفکر.

    49.الیسوعی، لویس معلوف (1982)؛ المنجد فی الأعلام، الطبعة الثانیة عشر، بیروت: دار المشرق.

    ب) الأطروحة

    1. موسوی نسب، سید ناجی (2013)؛ مقارنة الأمثال والحکم العربیة فی خوزستان مع الفصحی والفارسیة، رسالة ماجستیر، بإشراف رائد: غلامرضا کریمی­ فرد، الأهواز: جامعة تشمران، کلیة القانون والشریعة.