بررسی تطبیقی مرثیه‌های ابن رومی و خاقانی در سوگ فرزند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
مرثیه‌سرایی یکی از انواع ادب غنایی است که از دیرباز حضور گستردة خود را در دیوان‌های شعری ادب عربی و فارسی تثبیت کرده است. این نوع ادبی که غالباً منحصر به بیان مناقب و فضائل متوفّی است، شعرای زیادی را در ادبیّات این دو قوم به خود دیده است. از جملة این شعرا، ابن رومی و خاقانی هستند که به سبب از دست دادن فرزندان خود، در برخی از مضامین شعری مشترک هستند. یکی از این مضامین، مرثیه‌هایی است که این دو شاعر در سوگ فرزندان خود سروده‌اند. سوگواری‌های ابن رومی و خاقانی با توجّه به موضوعات مشترکی مانند شکوه از روزگار، بیان خاطرات متوفّی، دوری گزیدن از شادی به سبب از دست دادن فرزند، ناامیدی، توصیف سنگدلی پدر و توصیف لحظات بیماری متوفّی، امکان مقایسه و بررسی تطبیقی را دارند. نگارندگان بر این باورند که ابن رومی در به تصویر کشیدن این موضوعات از خاقانی موفّق­تر بوده است؛ زیرا او در گزینش واژگان با طبع و سرشت خود همگام بوده و هیچ­گاه خود را به تکلّف نیفکنده است. به همین دلیل شعر او از صداقت عاطفه برخوردار است. امّا در مقابل، خاقانی گاه با استعمال واژگانی هم­چون طرب، چنگ و بربط که تناسبی با مرثیه ندارند و گاه با تشبیهات متکلّفانه از ارزش هنری مرثیة خود کاسته است.
      روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی است. این جستار بر آن است تا ضمن تبیین و تشریح موضوعات مشترک در مرثیـه‌های ابـن رومی و خـاقانی، بـه نقـد و بـررسی تطبیقی سبک و اسلوب هنری سوگنامه‌های این دو بپردازد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

دراسة مقارنة لمراثی ابن الرومی والخاقانی فی موت ولدهما، نموذجاً

چکیده [English]

الملخّص
إن الرثاء لون من الأدب الغنائی حیث ثبّتَ حضوره منذ أقدم العصور فی دواوین شعراء العرب والفرس. وقد شهد هذا القسم من الأدب الذی یخص بذکر مناقب المتوفّی وفضائله، شعراء کثیرین فی کل من الأدبین الفارسی والعربی. وقد اخترنا من هؤلاء الشعراء ابن الرومی والخاقانی الذین فقدا ولدهما.
من هذه المضامین هی المراثی التی رثی الشاعران ولدهما. ومن المواضیع التی یمکن دراستها هی المقارنة فی الشکوی من الدهر، ذکریات المتوفّی، ابتعاد الشاعر عن الفرح بسبب موت الولد، الیأس، وصف قسوة قلب الشاعر ووصف الزمن الذی أصیب فیه المتوفّی بالمرض... الخ.
هذا ویعتقد الباحثان بأنّ ابن الرومی أکثر نجاحاً من الخاقانی فی بیان هذه المواضیع المشترکة بینهما، إذ أنّه یوافق طبعه فلا یکلّف نفسه فی اختیار الکلمات؛ إذن یمتلک شعره صدق العاطفة ولکن الخاقانی أضاع قیمة شعره الفنّیة، بسبب استعمال کلماتٍ لاتناسب الرثاء کالطرب والقیثار والعود وکذلک بسبب الاتیان بتشبیهات مصنوعة.
منهجنا فی هذه الدراسة وصفی – تحلیلی والهدف هو تبیین المواضیع المشترکة فی مراثی ابن الرومی والخاقانی أوّلاً ثمّ دراسة الأسلوب الفنّی لهذین الشاعرین فی مراثیهما.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدّلیلیّة: الأدب المقارن
  • المرثیة
  • العاطفة
  • موت الولد
  • إبن الرومی
  • الخاقانی

مراجع

کتابنامه
الف: کتاب‌ها
1. ابن رومی (1998)؛ دیوان علی بن عبّاس، شرح وتحقیق عبدالأمیر علی مُهَنّا، الطّبعة الثانیة، بیروت: منشورات دار ومکتبة الهلال.
2. بقاعی، ایمان (2006)؛ أحلی ما قیل فی الرثاء، بیروت: دارالکتاب العربی.
3. حرّ، عبدالمجید (1992)؛ ابن الرّومی: عصره، حیاته، نفسیته، فنّه من خلال شعره، الطّبعة الأولی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
4. خاقانی شروانی، بدیل بن علی (1375)؛ دیوان خاقانی شروانی، به اهتمام منصور جهانگیر (با مقدّمة بدیع الزّمان فروزانفر)، چاپ اول، تهران: نگاه.
5. زرّین­کوب، عبدالحسین (1389)؛ دیدار با کعبه جانان: درباره زندگی، آثار و اندیشه خاقانی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
6. الزیات، احمد حسن (1977)؛ تاریخ الأدب العربی، بیروت: دار المعرفة.
7. سجّادی، سیّد ضیاءالدین (1374)؛ شاعر صبح: پژوهشی در شعر خاقانی شروانی، چاپ سوم، تهران: سخن.
8. شلق، علی (1960)؛ ابن الرومی فی الصورة والوجود، الطّبعة الأولی، دار النشر للجامعیین.
9. ضیف، شوقی (1384)؛ هنر و سبک‌های شعر عربی، ترجمة مرضیه آباد، چاپ اول، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
10. فاخوری، حنّا (1386)؛ تاریخ ادبیّات زبان عربی، ترجمة عبدالمحمّد آیتی، چاپ هفتم، تهران: توس.
11. ولک، رنه و آوستن وارن (1373)؛نظریة ادبیّات، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی.
ب: مجلّه‌ها
12. شرکت­مقدّم، صدیقه (1388)؛ «تطبیقی مکتب‌های ادبیّات»، مجلّة مطالعات ادبیّات تطبیقی، سال سوّم، شمارة 12، کرمان، صص 51-72.
13. مناصرة، عزّالدّین (1984)؛ «بیان الأدب المقارن، اشکالیات الحدود»، أعمال الملتقی الأول للمقارنین العرب، الجزائر: دیوان المطبوعات الجامعیة، صص 115-136.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار