استدعاء شخصیّة الحلاج والمعرّی فی شعر عبدالوهاب البیاتی (دراسة و تحلیل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه

2 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه رازی، کرمانشاه

چکیده

دخل عبد الوهاب البیاتی مرحلة جدیدة من تجاربه الشعریّة عقب إصداره الدیوان الشعری الذی أسماه ﺑ«سفر الفقر والثورة» سنة 1965 م. لقد تبلورت فی قصائده التی جادت بها قریحته الفیّاضة فی الفترة ذاتها تجارب صوفیة بشکل ملفت للانتباه. حلّل البیاتی فی دیوانه الشعری شخصیّتی الحلّاج وأبی العلاء المعرّی، ممّا یعتبره النقاد مؤشّراً واضحاً علی تحوّل الشاعر من رؤیته الواقعیّة نحو الأشیاء إلی رؤیته الصوفیة. والغایة التی نتوخّاها فی هذا المقال هی المقارنة بین الاتّجاهات الصوفیة لدی الحلّاج والمعری وفقاً لما بیّنه البیاتی فی قصائده. زد علی ذلک أنّنا نتعرّف علی المعانی الصوفیة الخفیّة فی نفس البیاتی جرّاء هذا البحث أیضاً. ومن أبرز النتائج التی حقّقها هذا البحث اعتماداً علی المنهج التحلیلی الوصفی أنّه تبیّن أنّ البیاتی یمیل إلی الطریقة الصوفیة التی تبنّاها الحلاج کلّ المیل. وهی التی تتمیّز بالجنوح إلی مشاعر الرفض والإباء أمام الظلم والرکون إلی الثورة والمبادرة والإقدام. کما تبیّن إیضاً أنّ شاعرنا ما راقه النمط الصوفی الذی انتهجه المعری المبنیّ علی الانعزال عن ساحة الحیاة والانغلاق علی النفس.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بررسی مقایسه‌ای حضورمؤلفه‌های تصوّف حلّاج و معرّی در شعر عبدالوهاب البیاتی

نویسندگان [English]

  • شهریار همتی 1
  • جهانگیر امیری 1
  • سارا رحیمی بور 2
چکیده [English]

بیاتی در دیوانی که به سال 1965م منتشر نمود، مرحله تازه­ای از تجربه شعری خود به نمایش گذاشته است. در این دیوان که آن را «دفتر فقر و انقلاب» نامیده، اندیشه­های صوفیانه او دیده می­شود. بیاتی در این دیوان، شخصیّت حلّاج و معری را مورد بررسی قرار داده است و به نظر ناقدان آن گونه که از سروده­های وی در این دیوان بر می­آید، از واقع­گرایی به تصوّف روی آورده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی مقایسه­ای میان رویکرد صوفیانه حلاج و معری است که با شیوه تحلیلی توصیفی و با تأکید بر قصاید بیاتی صورت پذیرفته است. از مهمترین دستاوردهای این تحقیق این است که رویکرد صوفیانه بیاتی بیشتر به حلاج نزدیک است تا معری که در رویکرد حلاج، گرایش به انقلاب و پویایی و رویارویی با ظلم و ستم جایگاه ویژه­ای دارد. در مقابل بیاتی، رویکرد صوفیانه معری را مورد انتقاد قرار داده است. لذا باید گفت تصوّف بیاتی یک تصوّف انقلابی است.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ادبیات تطبیقی
  • عبدالوهاب البیاتی
  • ابوالعلا المعرّی
  • تصوّف
  1. ·      قرآن کریم.
    1. ابن خلکان، ابو العباس (1994)؛ وفیات الأعیان وأنباء أبناء الزمان،بیروت:دار صادر.
    2. ابن الساعی، علی بن انجب (1997)؛، اخبار الحلاج، دمشق: دار الطلیعة الجدیدة.
    3. ابن منظور (بی تا)؛ لسان العرب، الطبعة الأولی، بیروت: دارصادر.
    4. اطیمش، محسن، دیراملاک (1982)؛ عراق: دار الرشید.
    5. البیاتی، عبد الوهاب (1995)؛ الاعمال الشعریة، بیروت: دار الفارس.
    6. ................... (1999)؛ ینابیع الشمس، دمشق: دار الفرقد.
    7. جاسم، السید عزیز (1990)؛ الالتزام والتصوف فی شعر عبد الوهاب البیاتی، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.
    8. الحداد، علی (1986)؛ أثر التراث فی الشعر العراقی الحدیث، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.
    9. الحفنی، عبد المنعم (1992)؛ الموسوعة الصوفیة، مکه: دار الرشد.

    10.داوود، أنس (بی تا)؛ الأسطورة فی الشعر العربی الحدیث، طرابلس: المنشأة الشعبیة للنشر والتوزیع.

    11.رزق، خلیل (1979)؛ شعر عبد الوهاب البیاتی فی دراسة اسلوبیة، بیروت: دار الأشرف.

    12.زبیدی، مرتضی، (بی­تا)، تاج العروس من جواهر القاموس، ریاض: دارالهدایة.

    13.زرکلی، خیرالدین بن محمود، (2002)، الأعلام، الطبعة الخامسة عشرة، دار العلم للملایین.

    14.صبحی، محیی الدین،  (1988)، الرؤیا فی شعر البیاتی، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.

    15.القشیری، ابوالقاسم، (2001)، الرسالة القشیریة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    16.الکندی، محمد علی، (2003)، الرمز والقناع فی الشعر العربی الحدیث، بیروت: دار الکتاب الجدید المتحدة.

    17.الکفومی، أیوب، (1998)، کتاب الکلیات، مؤسسة الرسالة، بیروت: به تحقیق: عدنان درویش و محمد المصری.

    18.الکیلانی، کامل، (بی تا)، مدینة النحاس، اسکندریه، دار المعارف،.

    ب: المجلاّت

    19. روشنفکر و رخشنده­نیا، کبری و سیده اکرم (1389)؛ «قناع الحلاج فی الشعر العربی المعاصر «صلاح عبد الصبور وعبد الوهاب البیاتی نموذجا»، دراسات فی العلوم الإنسانیة، العدد 17، صص: 13_28.