ظاهرة تراسل الحواسّ فی الأدبین العربی والفارسی المعاصرین (دراسة مقارنة)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 أستاذ مساعد فی قسم اللّغة العربیة وآدابها، جامعة تربیت مدرّس، طهران

2 طالب ماجستیر فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، جامعة تربیت مدرّس، طهران

3 طالبة ماجستیر فی فرع اللّغة العربیّة وآدابها، آکادمیة العلوم الإنسانیة والدّراسات الثّقافیة، طهرن

چکیده

تراسل الحواسّ نوع من أنواع تنمیة الصّورة الشّعریّة عن نقل مدرکات حاسّة من الحواسّ إلى حاسّة أخرى؛ یقوم به الشّاعر للتّوسّع فی الخیال وخلق صورة ممیّزة لإثارة الدّهشة فی المتلقّی. ولظاهرة تراسل الحواسّ فی الأدبین العربی والفارسی أهمّیّتها فی إثارة انتباه المتلقّی، وانتقال الأثر النّفسی بصورة دقیقة للسّامع وإشراکه فی تجربة الشّاعر النّفسیّة. وهذا البحث و باعتماد المنهج الوصفی - التّحلیلی، یقوم بدراسة هذه الظّاهرة وتحلیلها من خلال إیراد نماذج تطبیقیّة من الأدبین العربی والفارسی الحدیثین. ففی الأدبین العربی والفارسی - کما نرى فی سائر الآداب - تمّ امتزاج الحواسّ وتعبیر إحداها عن الأخری، ممّا أدّى إلى کسر الحواجز الموجودة بین الحواسّ وتجاوز حدود المعانی لخلق متلقٍّ ذی نفس منفعلة بتجربة الشّاعر أثناء خلق العمل الأدبی المقروء. فلاحظنا أنّ الشّعراء فی الأدبین العربی والفارسی استخدموا هذه التّقنیة التّصویریّة لتوسیع حدود خیال المتلقّی وإثارته عند تلقّی الصّورة کما ألبسوا الصّور الشّعریّة لباساً جدیدا ومثیرا؛ کما لاحظنا أنّ تقنیة تراسل الحواسّ وُظّفت أکثر عند شعراء الرّمزیّة والرّومانسیّة فی الأدبین.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

حس‌آمیزی در ادبیّات معاصر عربی و فارسی «جستاری در ادبیّات تطبیقی»

نویسندگان [English]

  • هادی نظری منظم 1
  • رحیم کثیر 2
  • امینه سلیمانی 3
چکیده [English]

حس‌آمیزی، یکی از انواع بسط تصویر شعری از راه انتقال حواسّ پنج‌گانه از حسّی به حسّ دیگر است که شاعر با بسط خیال‌پردازی خود و خلق تصاویری متفاوت و تأثیرگذار در مخاطب، آن را ایجاد می‌کند. حس‌آمیزی به سبب جلب توجّه مخاطب و انتقال دقیق حسّ درونی به او و درگیرکردنش با تجربة روحی شاعر، در ادبیّات فارسی و عربی از اهمّیّت خاصّی برخوردار است. پژوهش پیش رو با استفاده از شیوة توصیفی - تحلیلی و با آوردن نمونه‌های شعری تطبیقی از ادبیّات فارسی وعربی، به بررسی و تحلیل این پدیده می‌پردازد. می‌توان گفت: در ادبیّات فارسی و عربی آمیزش بین حواسّ صورت گرفته و بیان حسّی با حسّ دیگر رخ داده که این امر، منجر به شکسته‌شدن مرز بین حواسّ شده و مرزهای معانی مأنوس درنوردیده شده تا مخاطب حسّ درونی نویسنده را از رهگذر متن ادبی تجربه کند. نیز ملاحظه می‌شود که شاعران عربی و فارسی معاصر به منظور گسترش خیال خواننده و تحریک وی به هنگام دریافت ایماژها و پوشاندن لباسی نو و تأثیرگذار بر تصاویر شعری خود، از این تکنیک استفاده کرده‌اند. افزون بر این، ملاحظه می‌شود که این تکنیک، نزد شاعران سمبولیسم و رومانتیسم ادبیّات عربی و فارسی کاربرد بیشتری دارد.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ادبیّات تطبیقی
  • ادبیّات معاصر عربی
  • ادبیّات فارسی
  • حس‌آمیزی
  • ·   القرآن الکریم

1. إبراهیم، صاحب خلیل (2000)؛ الصّورة السّمعیّة فی الشّعر العربی قبل الإسلام، دمشق: اتّحاد کتّاب العرب.

2. أبو سنة، إبراهیم (1985)؛ الأعمال الشّعریّة، القاهرة: مکتبة مدبولی.

3. أحمد غنیم، کمال (2006)؛ جرح لا تغسله الدّموع، الطّبعة الأولی، دمشق: مؤسّسة فلسطین للثّقافة.

4. ---------- (1994)؛ شروخ فی جدار الصّمت، الطّبعة الأولی، غزّة: مکتبة آفاق.

5. اخوان ثالث، مهدی (1387)؛ آخر شاهنامه، چاپ چهاردهم، تهران: مروارید.

6. إسماعیل، محمّد حسن (1964)؛ دیوان قاب قوسین، الطّبعة الأولى، القاهرة: دار العروبة.

7. إلیافی، نعیم (1982)؛ مقدّمة لدراسة الصّورة الفنّیّة، دمشق: وزارة الثّقافة والإرشاد القومی.

8. الجنابی، أحمد نصیف (د. ‌تا)؛ فی الرّؤیا الشّعریّة المعاصرة، الجمهوریة العراقیة: وزارة الإعلام.

9. حسینی، سیّد حسن (1386)؛سفرنامة گردباد، تهران: انجمن شاعران ایران.

10. ----------- (1385/ الف)؛از شراب‌های روسری مادرم، تهران: انجمن شاعران ایران.

11. ----------- (1385/ ب)؛ در ملکوت سکوت، تهران: انجمن شاعران ایران.

12. حقوقی، محمّد (1371)؛ شعر نو از آغاز تا امروز، چاپ اوّل، تهران: روایت.

13. خورشا، صادق (1388)؛ مجانی الشّعر العربی الحدیث ومدارسه، تهران: سمت.

14. راکعی، فاطمه (1373)؛ آواز گلسنگ، چاپ سوّم، تهران: اطّلاعات.

15. سپهری، سهراب (1385)؛ هشت کتاب، تهران: طهوری.

16. الشّابی، ابوالقاسم (1997)؛ أغانی الحیاة، المجلّد الأوّل، الطّبعة الأولى، بیروت: دار الجیل.

17. شاملو، احمد (1384)؛ مجموعه اشعار، چاپ هفتم، تهران: نگاه.

18. الصّائغ، وجدان (2003)؛ الصّورة الاستعاریّة فی الشّعر العربی الحدیث، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.

19. عثمان الصمادی، امتنان (2001)؛ شعر سعدی یوسف؛ دراسة تحلیلیّة، الطّبعة الأولى، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.

20. عشری زاید، علی (2002)؛ عن بناء القصیدة العربیّة الحدیثة، القاهرة: مکتبة ابن سینا.

21. کیطیلو، احمد (1997)؛ الأدب والغرابة دراسات بنیویّة فی الأدب العربی، الطّبعة الثّالثة، بیروت: دار الطّلیعة.

22. لوصیف، عثمان (1997)؛ اللّؤلؤة، الجزائر: دار هومة.

23. --------- (1999)؛ قراءة فی دیوان الطّبیعة، الجزائر: دار هومة.

24. --------- (1986)؛ شبق إلیاسمین، الطّبعة الأولى، الجزائر، قسنطینة: دار البعث.

25. نوفل، یوسف حسن (د. ‌تا)؛ الصّورة الشّعریّة والرّمز اللّونی، القاهرة: دار المعارف.

26. هلال، محمّد غنیمی (1973)؛ النّقد الأدبی الحدیث، القاهرة: الفجالة، دار النّهضة.

27. الوائلی، أحمد (1993)؛ الدّیوان، الطّبعة الأولى، بیروت: دار الصّفوة.

28. یوسف، سعدی (1995)؛ الأعمال الشّعریّة، المجلّد الأوّل، الطّبعة الرّابعة، بیروت: دار المدى.

29. یوشیج، نیما (1364)؛ مجموعه آثار،گردآوری و تدوین سیروس طاهباز، دفتر اوّل، چاپ اوّل، تهران: نگاه.

ب: المجلّات

30. عرفت بور، زینة وسلیمانی، امینة، (1393)؛ «ظاهرة تراسل الحواسّ فی شعر أبی القاسم الشّابی وسهراب سبهری»، مجلة إضاءات نقدیّة، السّنة الرّابعة، العدد الخامس، ص 61-79.

31. عنوز، عبدالنبی (2007)؛ «تراسل الحواسّ فی شعر الشیخ احمد الوائلی»، مرکز الدراسات والثقافة، العدد السادس، ص 167-176.

ج: الأطروحات

32. فارس، لزهر (2004- 2005)؛ الصّورة الفنّیّة فی شعر عثمان لوصیف، رسالة جامعیّة مقدّمة لنیل درجة الماجستیر، إشراف: یحیی الشیخ صالح، الجزائر: جامعة قسنطینة.

33. محمّد أبو جحجوح، خضر (2010)؛ البنیة الفنّیّة فی شعر کمال أحمد غنیم، رسالة جامعیّة مقدّمة لنیل درجة الماجستیر، الإشراف: نبیل خالد أبو علی، فلسطین: جامعة غزّة الإسلامیّة.

د: المواقع الإنترنتیّة

34. الجنابی، إبراهیم داوود، تراسل الحواسّ- انفعالیة النصّ، مؤسّسة النّور للدراسة والإعلام، (www.alnoor.se)، / 07/02/2011.