نظرة فی روایة النّهایات لعبد الرّحمن منیف وفراغ سلوتش لمحمود دولت آبادی (دراسة مقارنة فی عناصر الرّوایة)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 الدّکتوراه فی فرع اللّغه العربیّة وآدابها، جامعة شهید چمران أهواز، مدرّس فی وزارة التّربیة والتّعلیم

2 أستاذ مساعد فی قسم اللّغه الفارسیّة وآدابها، جامعة بیام نور

چکیده

تُعدّ الرّوایة الاجتماعیّة إحدی الأنواع الأدبیّة الّتی تتمیّز بالموضوعیّة والنّقد الاجتماعی أو الالتزام الأیدئولوجی، والّتی تهدف إلى الدّفاع عن فکرة سیاسیّة معیّنة أو تعنی بقضایا اجتماعیّة مثل الفقر والغنی والعدالة الاجتماعیّة وما إلیها من المواضیع. یمثّل عبد الرّحمن منیف ومحمود دولت آبادی روائیین واقعیین یعالجان قضایا المجتمع وما فیه من الأحداث والمشاکل. من أهمّ روایاتهما الّتی تدور أحداثها وفکرتها حول مسائل المجتمع یمکن الإشارة إلی روایة النّهایات وفراغ سلوتش. تسعی هذه الدّراسة إلی معالجة القضایا السّیاسیّة والاجتماعیّة الّتی ترتبط بمجتمع الرّوائیین فی الرّوایتین کأهمّ الرّوایات الاجتماعیّة فی الأدبین الفارسی والعربی. اعتمد البحث علی الطریقة التّوصیفیّة - التحلیلیّة فی مقارنة الرّوایتین ودراسة عناصرهما. تدلّ نتائج الدّراسة علی أنّ هناک مشابهات عدیدة بین الرّوایتین من حیث الثّیمة والموضوع والشّخصیّات والمکان والتّقنیات السّردیّة کما أنّ ثمّة بعض الفروق بینهما مثل الفروق فی واقعیّة المکان ونوع البطل.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

بررسی تطبیقی عناصر داستان در رمان النّهایات از عبد الرّحمن منیف و رمان جای خالی سلوچ از محمود دولت‌آبادی

نویسندگان [English]

  • علی عدالتی نسب 1
  • سید علی سراج 2
چکیده [English]

رمان اجتماعی، یکی از انواع ادبی در ادبیّات معاصر است که نقد اجتماعی، تعهّد به یک ایدئولوژی و موضوع‌گرایی از مشخّصه‌های بارز آن است. این نوع رمان، یک فکر سیاسی مشخّص و یا موضوع اجتماعی خاصّی همچون فقر، ثروت، عدالت اجتماعی و مانند آن را بررسی می‌کند. عبد الرّحمن منیف و محمود دولت‌آبادی از رمان‌نویسان واقع‌گرا در ادب فارسی و عربی به شمار می‌روند که مسائل جامعه و مشکلات و حوادث آن را در آثار خود بررسی کرده‌اند. از مهم‌ترین آثار این دو که حوادث و موضوع آن در زمینۀ جامعه و چالش‌های آن است، می‌توان به دو رمان «النّهایات: پایان‌ها» و جای خالی سلوچ اشاره کرد. این پژوهش، به بررسی مسائل مختلف مانند حوادث سیاسی و اجتماعی مرتبط با جامعة دو نویسنده در دو رمان مذکور می‌پردازد. این پژوهش، به شیوة توصیفی - تحلیلی به مقایسة دو رمان و بررسی عناصر آن دو می‌پردازد و نتایج حاکی از آن است که شباهت‌های بسیاری از نظر تم، موضوع، شخصیّت‌ها، مکان، تکنیک‌های روایی و موضوعات مورد توجّه در دو رمان وجود دارد، کما اینکه در دو رمان اختلاف‌هایی مانند واقعی یا غیر واقعی بودن مکان و نوع قهرمان هم به چشم می‌خورد.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • ادبیّات تطبیقی
  • رمان اجتماعی
  • عبد الرّحمن منیف
  • محمود دولت‌آبادی
  • النّهایات
  • جای خالی سلوچ
1. أحمد، مرشد (1998)؛ المکان والمنظور الفنّی فی روایات منیف، الطّبعة الأولی، حلب: دار القلم العربی.
2. اسحاقیان، جواد (١٣٨٢)؛کلیدر، رمان حماسه و عشق، تهران: گل‌آذین.
3. أندرسون أمبرت، انریک (2004)؛ مناهج النّقد الأدبی، ترجمة الطّاهر مکّی، السّویس: دار المعرفة الجامعیّة.
4. الجزار، محمّد فکری (1998)؛ العنوان وسیمیوطیقا الاتّصال الأدبی، القاهرة: الهیئة المصریّة العامّة للکتّاب.
5. دستغیب، عبدالعلی (1378)؛ نقد آثار محمود دولت آبادی، شیراز: ایما.
6. دولت‌آبادی، محمود (1361)؛ جای خالی سلوچ، چاپ دوّم، تهران: نشر نو.
7. الشّوابکة، محمّد علی (2006)؛ السّرد المؤطر فی روایة النّهایات لعبد الرّحمن منیف، عمّان: مطبعة الرّوزنا.
8. قاسم، سیزا (2004)؛ بناء الرّوایة دراسة مقارنة فی «ثلاثیة» نجیب محفوظ، القاهرة: مکتبة الأسرة.
9. القاسم، نبیه (2005)؛ الفنّ الرّوائی عند عبد الرّحمن منیف، الطّبعة الأولی، بیروت: دار الهدى للطّباعة والنّشر.
10. القسنطینی، نجوى الریاحی (1995)؛ الحلم والهزیمة فی روایات عبد الرّحمن منیف، المغرب: کلّیّة العلوم الإنسانیة والاجتماعیّة.
11. قطوس، بسام (2002)؛ سیمیاء العنوان، عمّان: وزارة الثّقافة.
12. کمال زکی، أحمد (1981)؛ النّقد الأدبی الحدیث، بیروت: دار النّهضة العربیّة.
13. اللّبیدی، محمّد (2004)؛ علم اجتماع الأدب، السّویس: دار المعرفة الجامعیّة.
14. محمّد علی، محمّد (1372)؛ گفتگو با أحمد شاملو، محمود دولت‌آبادی، مهدی اخوان ثالث، تهران: قطره.
15. معتصم، محمّد (2010)؛ بنیة السّرد العربی من مسألة الواقع إلی سؤال المصیر، الطّبعة الأولی، بیروت: دار العربیة للعلوم ناشرون.
16. منیف، عبد الرّحمن (2007)؛ النّهایات، الطّبعة الثّانیة عشر، بیروت: المؤسّسة العربیة للدّراسات والنّشر، المملکة المغربیّة: المرکز الثّقافی العربی للنّشر والتّوزیع.
17. میرصادقی، جمال (1366)؛ ادبیّات داستانی (قصّه، رمانس، داستان کوتاه)، چاپ اوّل، تهران: شفا.
18. النّابلسی، شاکر (1991)؛ مدار الصّحراء، الطّبعة الأولی، بیروت: المؤسّسة العربیّة للدّراسات والنّشر.
19. الوادی، طه (1994)؛ دراسة فی نقد الرّوایة، الطّبعة الثّالثة، القاهرة: دار المعارف.
20. یونسی، ابراهیم (1379)؛ هنر داستان‌نویسی، چاپ چهارم، تهران: نگاه.
ب: المجلّات
21. أبو هیف، عبداللّه (2005)؛ «جمالیّات المکان فی النّقد الأدبی العربی المعاصر»، مجلّة جامعة تشرین للدّراسات والبحوث العلمیة، العدد 1، صص 121-138.
22. اصغری، جواد (1385)؛ «دراسة فی عناصر روایة فراغ سلوتش لمحمود دولت آبادی»، مجلّة اللّغة العربیّة وآدابها، السّنة الثّانیة، العدد الرابع، صص 5-16.
23. گَرَکانی، گیتا (1388)؛ «نقش زمان و مکان در داستان»، آزما، شمارة 67، صص 30-31.
24. منظری، آزاده؛ محمّد خاقانی ومنصوره زرکوب (1391)؛ «النّقد الاجتماعی للأدب نشأته وتطوّره»، فصلیّة إضاءات نقدیّة، العدد السّادس، صص 152-172.
25. نصر إصفهانی، محمّدرضا و میلاد شمعی (1386)؛ «تحلیل عنصر شخصیت در رمان «جای خالی سلوچ» اثر محمود دولت‌آبادی»، مجلّة زبان و ادبیّات فارسی جامعة سیستان و بلوچستان، سال پنجم، شمارۀ 9، صص 153-176.
26. --------------------------- (1388)؛ «سبک‌شناسی رمان «جای خالی سلوچ» اثر محمود دولت‌آبادی»، فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 13، صص 185-204.
ج: الأطروحات
27. أحمد طلبة، ولید (2012)؛ المنهج الاجتماعی الأدبی فی الرّوایة (تطبیقا علی روایتی «الطّفولة» للیف تالستوی و«بین القصرین» لنجیب محفوظ)، القاهرة: جامعة عین شمس.
28. رشدی عبد الجبّار دریدی، محمّد (2010)؛ النّصّ الموازی فی أعمال عبد الرّحمن منیف الأدبیّة (دراسة نقدیّة تحلیلیّة)، فلسطین: جامعة النّجاح الوطنیّة.